De Netwerkmaatschappij deel 32: Het is de tijd

De opkomst van de computergestuurde technologie en daarmee de geboorte van het digitale tijdperk, ging gepaard met een enorme explosie, een markering in de tijd die in de hele wereld – op een verwachte en op een onverwachte manier – zijn sporen na zou laten. In deel 32 van De Netwerkmaatschappij stelt Roeland Smeets dat het hoog tijd is om na te denken over welke plek we technologie in onze samenleving hebben gegeven.

Illustratie: Roeland Smeets

Tijd

“Tijd is de voortgang en opeenvolging van de gebeurtenissen in een ononderbroken stroom.” Deze definitie kun je vinden in het Van Dale woordenboek.

“Tijd in het digitale heelal en tijd in ons fysieke heelal worden bepaald door totaal verschillende klokken. In ons universum is tijd een continuüm. In een digitaal heelal is tijd een aftelbaar aantal discrete opeenvolgende stappen.” (Dyson)

In Het mysterie van de tijd vertelt Carlo Rovelli over het verschil tussen dingen en gebeurtenissen: “Dingen zijn bestendig in de tijd en gebeurtenissen hebben een beperkte duur. Van een ding, een steen bijvoorbeeld, kun je je afvragen waar die morgen zal zijn. Maar een zoen is een gebeurtenis; het is onzin om je af te vragen waar die morgen zal zijn. De wereld bestaat uit een netwerk van zoenen, niet van stenen.”

Een gebeurtenis met verstrekkende consequenties

Een gebeurtenis die voor het verloop van de recente geschiedenis van groot belang was, was de uitvinding van de atoombom, die feitelijk een einde maakte aan de Tweede Wereldoorlog. Minder bekend is dat computers essentieel waren voor het in werking stellen van een nucleaire explosie, en om te begrijpen wat er daarna gebeurt. Het is geen toeval dat de meest destructieve en de meest constructieve menselijke uitvindingen op precies hetzelfde moment plaatsvonden.

De computer met opgeslagen programma, zoals in 1936 bedacht door Alan Turing en in 1946 gebouwd door John van Neumann, doorbrak het onderscheid tussen getallen die dingen betekenen en getallen die dingen doen. Ons universum zou nooit meer hetzelfde zijn. (Dyson)

Technologie

Wat er toen in 1945 precies ook is losgelaten op de mensheid is nog steeds moeilijk te omschrijven. We gebruiken er de term technologie voor. In deze blog zal ik veel wetenschappers citeren want het onderwerp is belangrijk en ik wil het goed onderbouwen. De naam van de wetenschapper in kwestie noem ik bij een citaat. Onderin bij “bronnen” kun je zien waar ik mijn informatie vandaan heb gehaald.

Juval Harari, 1: “Technologie is niet slecht. Als je weet wat je wilt in het leven, kan technologie je helpen het te krijgen. Maar als je niet weet wat je wilt in het leven, zal het voor technologie maar al te gemakkelijk zijn om je doelen voor je vorm te geven en de controle over je leven te nemen. Vooral naarmate technologie mensen beter leert begrijpen, zul je merken dat jij het steeds meer dient, in plaats van dat het jou dient. Heb je die zombies gezien die door de straten zwerven met hun gezicht vastgelijmd aan hun smartphones?”

“De mens heeft genoegen genomen met de term ’tech’ en daar hoefde bijvoorbeeld geen belasting over betaald te worden.”

Mijn mening: technologie is net een cadeau dat je op je verjaardag hebt gekregen en niet durft uit te pakken omdat de verpakking zo mooi en veelbelovend is. Hieronder zal ik beweren dat het de hoogste tijd is om het cadeau alsnog uit te pakken, want nee – echt waar – dat hebben we nog niet gedaan. De mens heeft genoegen genomen met de term ’tech’ en daar hoefde bijvoorbeeld geen belasting over betaald te worden.

Nee, gekkie, Facebook doet niet aan (des-) informatie, ook niet aan communicatie; het doet aan tech. En ook Uber heeft niets met vervoer te maken. Amazon van Jeff Bezos betaalt jaarlijks geen cent belasting. ‘Tech’ heeft niet echt een plek gekregen in de grotemensenwereld en kan juist daardoor zo dominant aanwezig zijn.

Mens/technologie

De mens heeft zich laten overvallen door technologie en heeft nagelaten de integriteit en de privacy van de mens voorop te stellen. Hier een paar wetenschappers die dit punt op hun eigen manier verhelderen:

Volgens Sherry Turkle betovert de technologie ons. “We (gaan) denken dat het altijd verbonden zijn ons minder eenzaam zal maken. Maar we vergeten één belangrijk risico. Het is namelijk juist andersom: als we niet in staat zijn alleen te zijn, dan zullen we eerder eenzaam zijn.” (Turkle 1) En: “Wanneer de wereld in simulatie naar ons toe komt, verliezen we het idee van wat eronder ligt.” (Turkle 2)

Onlangs is het boek Buddhism and Intelligent Technology: Toward a More Humane Future verschenen. Een belangrijk boek omdat de rol van de mens er een prominente plek in krijgt en omdat de schrijver, Peter Hershock, hoop blijft bieden. Zo stelt hij dat “het tijd wordt dat de mens eens helder voor ogen krijgt wat ons uniek maakt. Want emotionele intelligentie is echt een unieke eigenschap van onze soort.”

De relaties die je van jongs af aan opbouwt in je leven, dat zijn de relaties die tellen, ontbreken ze, dan ga je op zoek naar een surrogaat.

“Zelfs als we toegeven dat de communicatieve vaardigheden van virtuele vrienden op een dag niet meer te onderscheiden zijn van die van onze echte vrienden, zal geen van onze virtuele vrienden contact maken via aanraking of op het chemische- of ‘gut’-niveau, die beide fundamenteel zijn voor hoe we ons bezighouden met elkaar als belichaamde wezens.” (Hershock)

Op hol geslagen

Een mooi (of eigenlijk een schrijnend) voorbeeld van hoe computertijd en de door de mens beleefde tijd met elkaar in de knoop kunnen raken is het volgende: de economische crisis van 2008 heeft verstrekkende negatieve gevolgen gehad voor miljoenen mensen, en die werd veroorzaakt door “de steeds hogere transactiesnelheid in de kapitaalstromen en de financiering, en anderzijds het tragere tempo van de “reële economie”, dat wil zeggen de sfeer van de materiële productie en consumptie.” Want: “Terwijl economische en financiële transacties bijna oneindig kunnen worden versneld, geldt dat niet voor productie en consumptie.” (Rosa)

Infotech en biotech

We pakken de draad van de geschiedenis weer even op. Toen in 2005 sociale media met stormachtige vaart aan de horizon verschenen, leek dat hét moment voor media en onderwijs om een grote verandering te duiden. De term ‘mediawijsheid’ werd gemunt door de Raad voor Cultuur en het onderwijs ging er – al dan niet – mee aan de slag.

Hier is nogmaals Juval Harari met een belangrijk inzicht, want als we mediawijsheid onder ‘infotech” rekenen, dan is er ondertussen ook sprake van ‘biotech’:

“Een predicament is een hachelijke situatie, een kritieke toestand. Het is redelijk te veronderstellen dat onze samenleving, en niet alleen de onze, afglijdt naar een predicament.”

“De nieuwe technologieën van de eenentwintigste eeuw zouden de humanistische revolutie teniet kunnen doen, mensen hun autoriteit kunnen ontnemen en niet-menselijke algoritmen aan de macht kunnen brengen. Als je dat een angstaanjagende gedachte vindt, geef dan vooral de computernerds niet de schuld. De verantwoordelijkheid ligt eigenlijk bij de biologen. Het is cruciaal om te beseffen dat deze hele trend meer in gang is gezet door biologische inzichten dan door die van informatici. Het waren de biowetenschappen die concludeerden dat organismen algoritmen zijn … Maar op het moment dat biologen tot de slotsom kwamen dat organismen algoritmen zijn, ontmantelden ze de barrière tussen het organische en het anorganische, waarmee ze de computerrevolutie van een zuiver mechanische kwestie tot een biologische ommekeer maakten en de soevereiniteit van individuele mensen overhevelden naar netwerken van algoritmen.” (Harari, 2)

Een predicament

Een predicament is een hachelijke situatie, een kritieke toestand. Het is redelijk te veronderstellen dat onze samenleving, en niet alleen de onze, afglijdt naar een predicament. De klimaatproblematiek en ongelijkheid nemen inmiddels bizarre vormen aan. Van alle ontwikkelingen die met duizelingwekkende snelheid op ons afkomen, is de technologie er een waar we – door er meer over te leren – een meerwaarde uit kunnen halen. Denk aan hoe snel de wetenschap in staat was coronavaccins te ontwikkelen en bedenk hoe de mensheid er nu aan toe zou zijn als dat niet was gebeurd.

Onderwijs

Als het over leren gaat, gaat het over onderwijs. Ik ben een onderwijsondersteuner en zal me niet met didactiek bemoeien, maar als ondersteuner doe ik wel een paar voorstellen:

Voor het onderwijs is het probleem dat er veel verschillende wetenschappelijke kennis nodig is om de stand van zaken op het gebied van klimaat, ongelijkheid en de stand van zaken m.b.t. bio- en infotech te belichten. Organiseer taskforces van studenten, laat ze praktijkervaring opdoen in het onderwijs, door stage te lopen tijdens hun studie bijvoorbeeld. Dan krijgen jongeren de gelegenheid zelf te kiezen wat hun rol zal zijn in een totaal veranderende samenleving en kan het onderwijs het geld besteden waar het nodig is: kerntaken en de broodnodige uitbreiding van het lerarenbestand.
Op dit ogenblik bestaat digitale geletterdheid maar al te vaak uit volwassenen die jongeren uitleggen hoe ze met infotech om zouden moeten gaan. Los van het feit dat veel jongeren het idee zullen hebben dat zij dit wel weten, laat de oudere generatie jongeren in de steek door niet alle facetten van info- en biotech te behandelen.
Geef jongeren tijd en ruimte om tijdens schooltijd ook extra te leren. Veel jongeren zullen aanvoelen dat dit een tijd is om er een extra schepje bovenop te doen.

Conclusie

Het is de tijd, hét moment om in te zetten op onderwijs en wetenschap want het zou doodzonde zijn als de mens nu niet alles uit de kast zou halen: de technologie voorop!