In de inleiding van het boek ‘Throwing rocks at the Google bus’ schrijft Douglas Rushkoff, invloedrijk schrijver en spreker over technologie, over de frustratie van mensen in San Francisco die geen deel uitmaken van de bevoorrechte Google gemeenschap. In San Francisco worden tech workers namelijk in privébussen vervoerd naar hun werkplek in Silicon Valley. Voor sommige inwoners van de stad zijn deze ‘Google bussen’ symbool geworden voor een drastische economische verandering. Er is veel armoede, werkeloosheid, er zijn veel huisuitzettingen en weinig banen in San Francisco. Groei gaat boven alles en daar ondervinden velen nadelen van. Is dit de schuld van de digitale technologie, of ligt het aan de manier waarop wij deze gebruiken? En kunnen we het tij keren?

In het boek beschrijft Rushkoff hoe een economie die uit blijft gaan van groei en waarin veel kapitaal vast ligt bij grote (tech-)bedrijven slecht is, niet alleen voor San Francisco maar ook voor de rest van de wereld. Wat het boek extra interessant maakt, is dat de schrijver met constructieve, kleinschalige voorbeelden komt van economische projecten die wél werken, ook (of juíst) in achterstandsgebieden. Daarnaast noemt Rushkoff voorbeelden van hoe mensen het web gebruiken voor het delen van waarde die ze zelf gecreëerd hebben, binnen kleinschalige regio’s en gemeenschappen.

Hoe groei de vijand werd van voorspoed

“The Unwinding” van George Packer is een boek dat Rushkoff terecht noemt. Het beschrijft van binnen uit hoe in de Verenigde Staten de afgelopen dertig jaar de lonen kelderden en de middenklasse de dupe werd, het risico liep zich niet langer te kunnen verzekeren, de hypotheek en daarmee het huis kon kwijt raken en slachtoffer kon worden werd van een systeem dat disrupted, oftewel ontwricht is.

Rushkoff pleit ervoor dat wij waar het maar kan weer direct met anderen producten of diensten gaan ruilen of verhandelen. Want, in gewone-mensen-taal: degenen die veel geld hebben worden rijker, door het simpele feit dát ze al veel geld hebben. Anderen, die zelfstandig of als werknemer waarde creëren, worden relatief armer. Degenen die de platforms, de algoritmes en de robots bezitten, zijn de nieuwe machthebbers. Het is moeilijker geld te verdienen door te werken of waarde te creëren als investeerders, aandeelhouders en de drang naar “groei” allesbepalend zijn.

Geen wereldwijde oplossing, wél kleinschalige initiatieven

De grote techbedrijven hebben het graag over ‘sharen’. Maar wat kleinschalig peer-to-peer sharen kan opleveren, maak ik al zeventien jaar mee tijdens de zomervakantie; dan ruil ik op homelink.org mijn huis in Amsterdam met iemand in een ander land (vaak Spanje). Je wordt er allebei beter van, je houdt je portemonnee gesloten en de overkoepelende organisatie levert een echte (betaalde) dienst: je kunt contracten tekenen en als een van de partijen in gebreke blijft, wordt de een uit de organisatie verwijderd en de ander schadeloos gesteld. En zo zijn er veel meer online bedrijven die hun klanten echte waarde bieden en daarna de klant weer vrij laten. De bekendsten zijn natuurlijk Ebay en Marktplaats, waar je van alles kunt kopen van je medemens, maar ken je ook deze voorbeelden?

• Bandcamp is een voorbeeld van een muziekplatform voor de liefhebber, dat ook de muzikanten meer oplevert dan Spotify. Andere muziek platforms: Maker’s Row, Etsy en Indiegogo.
• Known is een sympathiek alternatief voor Blackboard. Het bedrijf verdient alleen geld op de diensten die het verleent aan haar gebruikers en hoeft geen rekening te houden met aandeelhouders, die alleen uit zijn op groei.

Er zijn prachtige initiatieven van idealistische organisaties of privé personen om mensen te helpen:

• De Occupy beweging heeft bedacht dat het mogelijk is schulden over te nemen van bedrijven en daardoor mensen te bevrijden van hun schuldenlast. Rolling Jubilee heet het initiatief, dat al meer dan 700.000 dollar heeft binnengehaald en daardoor meer dan 31 miljoen aan schulden kwijtgescholden heeft gekregen!
• Nog een mooi voorbeeld is het Japanse Fureai Kippu ofwel caring relationship tickets: In Japan wonen mensen ver van hun werk en hebben zij ouders te verzorgen. Afspraken worden er dan gemaakt met mensen die hun ouders gaan verzorgen in ruil voor de zorg van de ouders van die anderen.

Wakkerschudden

Rushkoff is niet de enige die vaststelt dat die eis van permanente groei, die opgelegd wordt door banken, beurzen en investeerders, uiteindelijk slecht is voor de welvaart van de mensen. Naomi Klein heeft in This changes everything bijvoorbeeld aangetoond dat klimaatverandering een direct gevolg is van een expansionistische economie. En, dichter bij huis in Nederland, doet toneelgroep de Verleiders haar best om het publiek wakker te schudden met voorstellingen als Door de bank genomen. VPRO tegenlicht schetste in de aflevering De biecht van de bankier een confronterend beeld van deze sector.

Conclusie

Idealistisch zijn en samen bouwen aan een betere (digitale) wereld, en daarbinnen aan een gezondere en veiliger leefsituatie voor je zelf en je naasten? Het kan, en er zijn genoeg kleinschalige bedrijven en initiatieven die daarbij kunnen helpen. Rushkoff geeft veel voorbeelden. Een hoopgevend boek, ondanks die titel.