De komst van het internet heeft ervoor gezorgd dat een groot deel van de bevolking zich online  kan uiten. Dit biedt in zowel de publieke ruimte van onze steden als op onze schermen een grote diversiteit aan meningen en perspectieven, maar ook gevaren. Wat betekent vrijheid van meningsuiting in een veranderende en digitaliserende wereld? En waarom is het belangrijk om dit recht te behouden? Aan de hand van het boek ‘Free Speech: Ten principles for a connected world’ van Timothy Garton Ash ga ik in dit artikel op deze vragen in.

Met een team van Oxford studenten heeft Garton Ash Freespeechdebate.com op poten gezet: een site die uitnodigt tot debat over controversiële onderwerpen uit de hele wereld. Ik ga twee blogartikelen aan zijn belangrijke boek wijden. Dit deel gaat over vrijheid van meningsuiting in een veranderende wereld. Mijn volgende artikel (deel 17) gaat over de tien uitgangspunten voor vrije meningsuiting in zo’n wereld.

De wereld als stad – Roeland Smeets (klik op de afbeelding om te vergroten)

Migratie

In 2014 leefden al vier miljard mensen, dat is zo ongeveer de halve wereldbevolking, in steden. En volgens VN voorspellingen komen daar tot 2020 nog zo’n 2.5 miljard mensen bij.

Één op de dertig mensen vindt tijdens haar of zijn leven een nieuw thuisland.

Migranten kunnen tegenwoordig – op een deel van de politieke vluchtelingen na – makkelijk hun land van herkomst bezoeken; en via media als mobiele telefoons, satelliet tv en internet kunnen zij permanent in contact blijven staan met de mensen en cultuur van hun oude land. Je zou kunnen zeggen dat mensen dan in twee landen tegelijk thuis zijn.

Internet als bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting

Nooit eerder was er zo’n kans om ons te laten horen en zien en werden de bijbehorende uitwassen – doodsbedreigingen, pedofiel beeldmateriaal en vloedgolven aan scheldpartijen zo makkelijk verspreid als in de digitale wereld van nu. Met internet is het makkelijker om zaken publiek te maken en moeilijker om ze geheim te houden. Het eerste houdt een groot, bevrijdend potentieel voor de vrijheid van meningsuiting in, beide bieden mogelijkheden voor misbruik en kunnen bedreigend zijn voor deze vrijheid.

Waarom is vrijheid van meningsuiting belangrijk?

1. Om onze individualiteit te realiseren. Miljoenen mensen die op een of andere manier onderdrukt worden, zullen zich herkennen in “I wish I  knew how it would feel to be free” met de slotregel: “I wish you would know what it means to be me” van Nina Simone.
   Wat iedereen die schrijft of spreekt zal weten, is dat je vaak pas tijdens het spreken of schrijven erachter komt wat je werkelijk denkt. “De gedachte wordt gevormd in de mond” zei de Dadaïst Tristan Tzara.
2. Om de waarheid te achterhalen. Zo zei denker en journalist Anthony Lewis: “Vrijheid van meningsuiting is een zoekmachine naar de waarheid”.
3. Om inclusief beleid te kunnen ontwikkelen en uitvoeren. Het is een bouwsteen voor democratie.
4. Om goed om te kunnen gaan met diversiteit en om ons te helpen mensen van verschillende culturele achtergronden beter te leren begrijpen.

Een voorlopige conclusie

Waarden die voor de hele wereld opgaan worden ons niet in de schoot geworpen, die moeten steeds opnieuw bediscussieerd en afgestemd worden. Dat is nogal een taak. Het westen heeft heel wat in te halen, want we vonden het normaal dat wat wij “het niet-Westen” of “de derde wereld” noemden, al dan niet gedwongen naar dat Westen luisterde. Als we die houding opgeven en bereid zijn onze principes duidelijk naar voren te brengen en ook ter discussie te stellen, dan zou er een vruchtbare interculturele discussie tot stand kunnen komen. Dat is waarom Garton Ash dit boek heeft geschreven en waarom Freespeechdebate.com in veel talen beschikbaar is. Hij begint met tien principes ter discussie aan te bieden, die komen in mijn volgende blogartikel aan bod.

Het doel is niet het over alles eens te worden, maar om elkaar beter te begrijpen en waarderen en desnoods voorlopig alleen maar te begrijpen waarom over bepaalde zaken geen overeenstemming bestaat. Het is een illusie om te denken dat zo’n situatie snel bereikt kan worden, maar het proberen is van essentieel belang in een verbonden (connected) wereld die te maken heeft met elkaar bestrijdende supermachten, met regionale conflicten en met steeds weer nieuwe – en zich vaak eindeloos voortzettende – conflicten tussen groepen met verschillende achtergronden. Het internet kan ons tegenwerken, maar kan – wanneer we het op de juiste manier inzetten – ook juist veel goeds opleveren op het gebied van vrije meningsuiting.