In mijn vorige blogartikel beschreef ik wat er misgaat op het gebied van media, technologie en samenleving. Toch zijn er genoeg redenen om hoop te hebben voor de toekomst, maar een utopie krijg je niet in de schoot geworpen. Aan de slag!

Onze tuin is het lichaam dat we hebben, de persoon die we zijn en onze omgeving die we kunnen maken en breken. De wereld om je heen, inclusief je gedachtenwereld. De afgelopen tientallen jaren is technologie een steeds grotere rol gaan spelen in ons dagelijks leven. Die technologie kun je zien als exotische planten die dreigen onze tuin te overwoekeren; dan hebben wij niet goed opgelet. Voltaire zei het al: Je moet je tuin onderhouden.

”Wij zijn speciaal in dezelfde zin waarin een tuinman speciaal is: als verzorger en beheerder van de realiteit. Niet in de zin waarin we speciaal zijn wanneer het onze verjaardag, ons feest is.” (Uit: een interview met Luciano Floridi, filosoof, in de Frankfurther Allgemeine, oktober 2015)

Illustratie: Roeland Smeets (klik om te vergroten)

Jongeren en media / technologie

De meeste jongeren in Nederland groeien op in een stimulerende, liefdevolle omgeving, hun tuin heeft veel van een paradijs. En technologie helpt meestal een handje. Online vriendschappen blijken bijvoorbeeld even waardevol te kunnen zijn als andere vriendschappen, bleek uit een artikel dat verscheen op ScienceDaily. [Noot van de redactie: dit artikel is niet meer beschikbaar]

Volgens hoogleraar Patti Valkenburg zijn de schaduwkanten van sociale media (sexting, cyberpesten) overbekend. Minder bekend is dat sociale media ook veel positieve invloed op opgroeiende kinderen kunnen uitoefenen: vriendschappen tussen tieners worden hechter omdat er de hele dag contact is. Ook de band met het gezin wordt sterker door dit intensieve contact.

Twee maal goed nieuws: een roze wolk, dat zijn die sociale media voor veel van onze jongeren. Het is een ondankbare taak voor ons om te laten zien hoe voor veel volwassenen (en sommige jongeren) die roze wolk op den duur een donderwolk – om niet te zeggen een gifwolk – wordt. Een donderwolk, een bubble, waarin frustratie, vooroordelen en buitensluiting langzamerhand de overhand krijgen.

Onkruid wieden

Voor het onderhoud van de ‘tuin’ heb je instrumenten nodig, dat is duidelijk. Hoe krijgen we weer grip en welke initiatieven zijn er al om dit voor elkaar te krijgen? We beginnen klein en dicht bij huis met de gereedschapskist van Bits of Freedom. Facebook en Google, Instagram en Uber zijn gigantische bedrijven die wereldwijd opereren. Als je eens wilt kijken wat de mogelijkheden zijn om internet en al zijn mogelijkheden meer in ons bereik te krijgen, lees dan dit overzicht in de Volkskrant.

Verderop in de wereld worden er wel degelijk pogingen gedaan om moderne internettechnologie meer menselijke trekjes te geven en onderdeel te laten zijn van onze tuin.

Hoogleraar David Karger is nieuwe mogelijkheden aan het onderzoeken voor het bestrijden van trolling, echo chambers, clickbait en doxing (de werkelijke naam of andere persoonlijke informatie onthullen van iemand die die geheim wil houden). Hij en zijn team van het MIT verwachten in staat te zullen zijn om de juistheid en betrouwbaarheid van informatie te vergroten. “We gaan instrumenten in het leven roepen die ons niet alleen laten weten dat we van mening verschillen met anderen, maar ons ook laten zien hoe we in discussie kunnen komen met die anderen en van hen kunnen leren. Het toekomstige web zal de mensen veel betere manieren geven om de binnenkomende informatie te beheren, wat uiteindelijk problemen als trolling beheersbaar moet maken (trollen kunnen dan nog steeds zeggen wat ze willen, maar slechts weinigen zullen luisteren).”

Voormalig Google-medewerker Tristan Harris pleit ervoor dat de grote tech-bedrijven uitgaan van het principe van welbestede tijd, in plaats van, zoals nu het geval is: de tech-gebruiker zo lang mogelijk aan zich te binden, om via advertenties gigantische inkomsten te genereren.

Politiek in Nederland

In mijn vorige blogartikel heb ik een overzicht gegeven van rapporten rond het thema technologie en samenleving, verschenen bij het Rathenau Instituut. Directeur Melanie Peters: “De overheid is te lang naïef geweest. Dat een aantal platforms zo rücksichtslos hard heeft kunnen groeien komt namelijk óók door overheidsbeleid: fiscale voordelen, de weerzin om te reguleren – alles onder het mom van ‘innovatie is goed’.” Maar ondertussen, zegt Peters, klopt het vrolijke verhaal van nieuwe vriendschappen en overal kunnen logeren niet meer – en draait de samenleving op voor de gevolgen.

Het Instituut blijft belangrijke rapporten het licht doen zien, zoals:

• Digitalisering mag mensen niet buitensluiten
• Digitale innovaties met respect voor de mens
• Digivaardige mensen of mensvaardige diensten

En verderop in de wereld

Om in de sfeer van dit stuk te blijven – er is ook een manier om positief te kijken naar de huidige ‘ruk naar rechts’. Gedragswetenschapper Michael Kosinski: “Op dit moment worden minder mensen buitengesloten in het politieke proces. Door de rol van de sociale media, maken we nu schijnbaar een ruk naar rechts, maar het goede is dat politiek nu door veel meer mensen meebeleefd wordt: de democratie er sterker van wordt.” (Uit: VPRO’s Tegenlicht over vertrouwen)

Een jungle

Verderop in de wereld is de tuin – door gebrekkig onderhoud – steeds meer op een jungle gaan lijken. Een jungle waarin roofdieren aan de macht hebben kunnen komen, door gebruik te maken van de steeds groter geworden technologische mogelijkheden op het gebied van manipulatie. In ons land duiken ze ook steeds vaker op, het zijn nog geen roofdieren, maar ze ontwikkelen zich wel in die richting. Tip: je kan ze herkennen aan het feit dat ze de mainstream media totaal afwijzen.

De werkelijkheid

De werkelijkheid; dat is hoe we onze tuin zien, als een paradijs of als een jungle of als alles dat daar tussen zit.

“Als de ‘echte’ wereld steeds willekeuriger en irrationeler lijkt, geregeerd door crises, onbetrouwbare politici en plastic televisiesterren die ‘gemaakt’ moeten worden,

als de wereld niet afdoende te verklaren is door feiten en causaliteit en ook niet door een religieus meesterplan, als de wereld aan alle kanten aan je trekt en door je heen raast zoals die miljarden neutrino’s door de materie, dan moet je wel terugvallen op jezelf. Ook al is dat zelf een schim, je persoonlijke ervaring is het enige dat je wereld nog bij elkaar houdt, het is het allerbelangrijkste en aller-betrouwbaarste, het aller-, aller-echtste.” – Blz. 24 van ‘Zwemmen in de oceaan’ door Miriam Rasch

Conclusie

Populistische politici en commerciële partijen veroorzaken expres veel ruis; word daar maar eens wijs uit. Mijn stelling is dat het onderwijs, de school, de klas een plek zou moeten zijn waar zin en onzin van elkaar gescheiden worden door te praten. Door te discussiëren en debatteren over wat er gebeurt in de straat, de stad, de regio, het land en in de wereld. Zodat het zicht op onze tuin niet vertroebeld wordt. Vergelijk het met vroeger toen er dagelijks werd gebeden; nu hebben we een dergelijk ritueel pas echt nodig.

En ter afsluiting, wat ik bijna vergeet te noemen: de wetenschap maakt nu fantastische ontwikkelingen door, waardoor we een waar paradijs kunnen maken van onze tuin, een paradijs voor iedereen.