Media veranderen constant. Terwijl je dit leest wordt er wéér een nieuwe app, challenge of nepnieuwsbericht de wereld in gebracht. Deze veranderingen vragen dus ook om nieuwe wijsheden. “Als je tegenwoordig bepaalde (sociale) media níet gebruikt, ben je niet meer ‘niet bij de tijd’, maar maak je juist een bewuste keuze”, zegt Mary Berkhout, programmadirecteur van Netwerk Mediawijsheid. Ze kijkt terug én blikt vooruit, speciaal voor het magazine Mediawijs in het onderwijs van Cubiss.

Netwerk Mediawijsheid is in 2008 opgericht als project van vijf organisaties, gefinancierd door en op initiatief van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Doel? Samen mediawijsheid snel, creatief en efficiënt aanpakken. Inmiddels zijn ruim 1000 organisaties, bedrijven, instellingen en zelfstandigen aangesloten die werken aan de gezamenlijke missie: Iedereen Mediawijs. Het programmateam van Netwerk Mediawijsheid vervult daarbij de rol van verbinder, wegwijzer en gangmaker.

Het begin

“Bij de start lag onze focus op kinderen in de leeftijd van 10 tot 14 jaar”, vertelt Mary. “De meest urgente groep, omdat zij veel en als eerste in aanraking kwamen met bijvoorbeeld sociale media. De netwerkpartners die zich aansloten pasten daarbij: zij hielden zich bezig met onderwijs en opvoeden.”

Dat aantal netwerkpartners groeide vervolgens gestaag, ook omdat de doelgroep zich gaandeweg verbreedde. “Zo kreeg het mediagebruik in jonge gezinnen, met kinderen tussen de 0 en 6 jaar, onze aandacht. Jonge ouders zijn niet opgegroeid met digitale media en worstelen met praktische vragen over bijvoorbeeld schermtijd. Vervolgens is onze focus nog verder verbreed naar kinderen en jongeren van 0 tot 18 jaar en naar speciale doelgroepen zoals jongeren met een (licht) verstandelijke beperking. Inmiddels is onze missie: Iedereen Mediawijs. Daarom hebben we sinds 2019 ook aandacht voor volwassenen. Een grote stap die een nieuwe impuls geeft aan het netwerk.”

Want er is een dringende behoefte aan de ontwikkeling van vaardigheden in het alledaags mediagebruik van volwassenen, ziet Mary. Ook zij hebben mediawijsheid nodig om goed te kunnen blijven functioneren in de maatschappij. “Ze trappen nu nog in alle valkuilen die er zijn, omdat het bewust met media omgaan ontbreekt. Terwijl het belangrijk is om even stil te staan bij de keuzes die je maakt, en bij de gevolgen van die keuzes.”

Nu: mediawijs voor jezelf en anderen

“Mediawijsheid gaat verder dan iets op kunnen zoeken en in een presentatie kunnen plakken. Het gaat om zaken waar je in je leven voordeel bij hebt, die van betekenis voor je zijn. Denk aan allerlei e-health toepassingen of mogelijkheid tot sociaal contact. Media kunnen voor ons werken, mits het wijs ingezet wordt. Daarom willen we dat professionals in allerlei sectoren – van het onderwijs tot zorg en welzijn – niet alleen zélf digitaal vaardig en mediawijs zijn, maar ook in staat zijn om anderen daarin te begeleiden. Dat is de uitdaging waar we nu voor staan.”

Vernieuwing Mediawijsheid Competentiemodel

De afgelopen twaalf jaar heeft Netwerk Mediawijsheid niet stilgezeten. Er zijn campagnes gevoerd om meer aandacht te genereren voor het thema. Van de Week van de Mediawijsheid tot de serious game MediaMasters. “We doen geregeld onderzoek om de stand van zaken te peilen en hiaten bloot te leggen. Daarnaast hebben we geïnvesteerd in de ontwikkeling van modellen. Denk aan de MediaDiamant als ondersteuning bij mediaopvoeding en het competentiemodel om te beschrijven wat mediawijsheid is. Deze geven we een update, zodat het beter aansluit bij de brede doelgroep en de balans die we zoeken in ons mediagebruik. De huidige competenties worden aangescherpt. Ook voegen we een ring toe met de tastbare voordelen die je kunt behalen met media op vier gebieden: economisch, cultureel, persoonlijk en sociaal.”

Tijd voor verandering

Volgens de programmadirecteur doen Nederlandse ouders en jonge gezinnen het best goed als het op mediawijsheid aan komt. Ze zijn tevreden over hun opvoeding en hebben af en toe wat ondersteuning nodig. In het onderwijs ligt het anders, stelt ze: “Mediawijsheid is nog steeds niet verankerd in het onderwijscurriculum. Dat wordt hoog tijd!”

Daar wordt aan gewerkt: binnen Curriculum.nu is mediawijsheid een onderdeel van het leergebied digitale geletterdheid, met daarin nog drie vaardigheden. “Mediawijsheid heeft daarbinnen een eigen bestaansrecht”, vindt Mary. “Digitale geletterdheid vormt de kruiwagen om het thema aandacht te geven in het onderwijs. Het is net als lezen en schrijven: voor alle aspecten van je leven heb je mediawijsheid nodig. Het maakt mij niet uit of het digitaal geletterd of mediageletterd is: als we maar de hogere vaardigheden leren met z’n allen.”

Terugblik op de laatste jaren: zijn we mediawijzer geworden?

“Nee, dat kun je zo niet zeggen”, stelt de programmadirecteur van Netwerk Mediawijsheid. “Media staan immers niet stil. Met elk nieuw medium, hebben we nieuwe wijsheden nodig. Ook is er een verschuiving in de aandacht voor mediawijsheid: in het begin was dit vooral gericht op negatieve aspecten. Het ging om veilig gebruik van media en internet. Daarna maakte de angst plaats voor een hands on-mentaliteit, iedereen moest aan de slag met media. Nu komt de fase met zelfreflectie. Gebruikers vragen zich af: Wil ik dit allemaal wel? Zijn  (sociale) media nuttig, draagt het bij aan mijn leven? Als je bepaalde media niet gebruikt, ben je tegenwoordig niet meer ‘niet bij de tijd’, maar maak je juist een bewuste keuze.”

De uitleg van het begrip mediawijsheid heeft zich op eenzelfde wijze ontwikkeld. Waar de definitie eerst focuste op veilig met media omgaan, is daar nu bijgekomen dat je dat doet op een manier die het beste bij jóu past. “Daar is een hogere vorm van mediawijsheid nodig”, verduidelijk Mary. “Juist daarom kun je niet zeggen dat de bevolking mediawijzer is geworden: de behoefte wordt anders. We willen ons mediagebruik meer in balans brengen. Dat is een natuurlijk proces. Eerst het kennismaken, dan je erin bekwamen, nu excelleren.”

Dit interview is eerder verschenen in het magazine Mediawijs in het onderwijs van Cubiss. In deze editie over het toen, nu en straks van mediawijsheid wordt teruggekeken en stilgestaan bij actualiteit: wat is de invloed van de coronacrisis (geweest) op digitale geletterdheid in het onderwijs? Experts en leraren delen inspiratie en tips over het omgaan met de huidige situatie.

Meer interviews:

» Corona, geduld en ongeduld, en media(wijsheid)
» Wie is het brein achter de Jeugdkrakercompetitie?
» Interview: Gouden Guppy-winnaar Luqo wil onderwijs leuker maken