Nepnieuws zet mensen tegen elkaar op. De onlangs geopende tentoonstelling Nieuws of Nonsens: #demediamindfuck in het museum van Beeld en Geluid bracht bij de opening mensen dichter bij elkaar. Vanuit hele land spraken media-experts elkaar in een talkshow, in de tentoonstelling en bij de borrel over de toestand van nepnieuws in Nederland. Hoe zit het met onze eigen rol, en wat moeten we onze kinderen leren?

Wat betekent misinformatie voor de samenleving? Deze vraag en vele andere werden uitgebreid besproken tijdens het tafelgesprek onder leiding van Mariëlle Tweebeeke (NOS). Volgens Jojanneke van den Berge (EenVandaag), Huub Wijfjes (Universiteit van Amsterdam/Beeld en Geluid), Francisco van Jole (Joop.nl) en Alexander Pleijter (nieuwscheckers.nl) heeft iedereen last van nepnieuws. Het NOS Journaal gebruikt informatie die verspreid wordt vanuit een PR-bureau. Hoofdredacteuren werden dankzij een bericht op Facebook eens bang gemaakt voor een terroristische aanslag tijdens de Gay Parade. Van Jole zegt daarom ook terecht: “Als de NOS al niet ziet dat dit niet echt is, hoe zit het dan met al die Facebookgebruikers?”

De impact van misinformatie zelf ervaren

Berichten over asielzoekers op Facebook zijn vaak nep. Veel mensen vragen zich alleen af hoe je deze informatie filtert. “Je kunt al snel zien of een bericht echt of nep is door er kritisch naar te kijken. Reverse image search is één van die tools die je kunnen helpen om erachter te komen waar een foto vandaan komt,” aldus Alexander Pleijter. Toch zijn niet alle mensen te overtuigen door te laten zien hoe factchecken werkt, zegt van Jole. “Het interesseert een grote groep mensen niet als het niet waar is.” Deze mensen zijn lastig te bereiken. Een van de manieren om mensen bewust te maken van de gevaren van het verspreiden van misinformatie is door het ze te laten ervaren.

Foto: Jorrit Lousberg

Daar slaagt de tentoonstelling Nieuws of Nonsens: #demediamindfuck goed in. De blauwe ruimte voelt aan alsof je een sociale medianetwerk binnenstapt. De bezoekers van de tentoonstelling ontvangen bij binnenkomst een ring. Met deze ring kunnen zij zich registeren voor de tentoonstelling en interactieve onderdelen activeren. In het midden van de tentoonstelling staat een spel over verschillende rollen in de media dat ook voor volwassenen vreselijk spannend is. Wie meer wil rondlopen door de tentoonstelling kan in verschillende nisjes raden wat fake is en wat echt, of zijn eigen clickbait maken. Ook zie je er dat misinformatie niet alleen iets is van het afgelopen jaar. Nepnieuws stoppen begint dus bij onszelf en onze kinderen. Wat geven wij hen mee over onze media? “Kinderen moeten leren om onderscheid te maken en kritisch te zijn. Daar zijn onderwijsprogramma’s voor in basis- en middelbaar onderwijs,” zegt Wijfjes bij de openings-talkshow. “En journalisten moeten zijn waar jongeren zijn en hun taal spreken.”

Nieuw vertrouwen in de media

Kinderen en jongeren kunnen in de tentoonstelling hun eigen journaal opnemen. Je kunt zeggen dat dit goed naslagwerk is. Nieuws moet namelijk snel en snappy zijn, aldus Jojanneke van den Berge. Dat de media ervan overtuigd zijn dat nepnieuws grote gevolgen kan hebben, blijkt uit deze samenkomst. De kinderen die nu opgroeien zijn de sleutel; zij moeten weer vertrouwen krijgen in de media. Stadsdichter van Rotterdam Derek Otte verwoordt het mooi in zijn gedicht:

“De media schrijven geschiedenis, maar geven de toekomst, mede door inhoud, vorm. Het liefst, als het kan, zonder alternatieve feiten. Los van likes en views, zonder angst gebukt. Anders word je #gemindfuckt”