Uit 110 studies in 64 landen blijkt dat digitale vaardigheden een sleutelrol spelen bij het leren, het participeren en het benutten van kansen door kinderen en jongeren. Uit internationaal onderzoek blijkt ook dat de voordelen van digitale vaardigheden zowel online als offline van toepassing zijn, waardoor meerdere dimensies van het leven van kinderen kunnen worden beïnvloed. Er zijn ook aanwijzingen dat betere digitale vaardigheden kinderen ook kunnen beschermen tegen risico’s op online schade, hoewel deze aanwijzingen verder moeten worden onderzocht.

Dit internationaal onderzoek in het kader van het ySKILLS-project, bestudeert de factoren die de verwerving van digitale vaardigheden door kinderen bevorderen of belemmeren en die een invloed hebben op hun dagelijks leven.

Zoals verwacht is de leeftijd van belang: oudere kinderen melden een hoger vaardigheidsniveau dan jongere. De genderverschillen zijn in de meeste landen echter niet significant, wat in tegenspraak is met de assumptie dat jongens van nature meer geneigd zijn dan meisjes om technologie leuk te vinden en beter te gebruiken.

De rol van ouders

De praktijk van restrictieve begeleiding door ouders houdt verband met lagere digitale vaardigheden van kinderen, terwijl actieve begeleiding meestal verband houdt met betere digitale vaardigheden. Bovendien hebben kinderen met een eerdere of bredere toegang tot ICT – ook thuis – betere digitale vaardigheden. Wanneer er op school meer ICT beschikbaar is, zijn de digitale vaardigheden van kinderen meestal ook beter.

De impact van digitale vaardigheden

De impact van digitale vaardigheden op het dagelijks leven van kinderen en jongeren – bijvoorbeeld met betrekking tot hun welzijn – is aanzienlijk minder onderzocht. Er zijn echter empirische aanwijzingen dat grotere digitale vaardigheden verband houden met betere leerresultaten voor kinderen en hen in staat stellen hun privacy online beter te beschermen.

Hoewel hogere niveaus van digitale vaardigheden gepaard gaan met meer blootstelling aan risicovolle en potentieel schadelijke online-inhoud, zijn er ook aanwijzingen dat kinderen met hogere niveaus van digitale vaardigheden beter in staat zijn om met online risico’s om te gaan.

Prof. dr. Alexander van Deursen, bestuurslid van het ySkills project benadrukt dat dit een eerste overzicht biedt van het hele gebied van de digitale vaardigheden van jongeren. Het laat zien hoe de vaardigheden zijn bestudeerd en gemeten, en wat de belangrijkste hiaten in het onderzoek zijn. Een van de vele bevindingen is dat, terwijl jongens vaak betere digitale vaardigheden rapporteren dan meisjes, studies die de vaardigheden van kinderen daadwerkelijk testen, geen genderverschillen vinden. Iets wat Alexander in eerder onderzoek al bij volwassenen concludeerde.

Digitale vaardigheden, risico’s en welzijn in Europa

Een ander ySKILLS-rapport is gebaseerd op recente gegevens van het EU Kids Online-onderzoek over digitale vaardigheden, risico’s en welzijn bij Europese kinderen. De bevindingen over kinderen van 9 tot 16 jaar uit 19 Europese landen wijzen niet op duidelijke verschillen met betrekking tot de digitale kloof tussen Noord- en Zuid-Europa, aangezien de verschillen tussen de landen op het vlak van de door kinderen zelf opgegeven digitale vaardigheden klein zijn.

In alle landen (op één na) rapporteren kinderen die zich vaker bezighouden met online activiteiten – waaronder communicatie, vermaak, onderwijs, enz. – hogere digitale vaardigheden. In alle landen scoren kinderen lager op digitale vaardigheden wanneer ouders de online activiteiten van hun kinderen beperken.

Vertrouwd raken met digitale media

Het gevoel van zelfvertrouwen van de kinderen kan ook een weerspiegeling zijn van hun digitale vaardigheden. Hoe meer kinderen vertrouwd raken met de online omgeving en hoe veiliger ze zich online voelen, hoe beter ze kennis en begrip van het internet krijgen en hoe meer ze zich digitale vaardigheden eigen maken.

Uit Europese bevindingen blijkt ook dat een hoger niveau van digitale vaardigheden gepaard gaat met een grotere blootstelling aan risicovolle en potentieel schadelijke online inhoud, met inbegrip van racistische en discriminerende inhoud, zelfbeschadiging en pro-anorexia-inhoud. De meer vaardige kinderen die het internet in grotere mate verkennen, zijn daardoor meer blootgesteld aan risico’s. Digitale vaardigheden kunnen hen echter ook helpen in het voorkomen dat risico’s zich niet vertalen in schade.

Aanbevelingen voor het verbeteren van de digitale mogelijkheden

Beide ySKILLS-rapporten bevatten aanbevelingen voor het verbeteren van de digitale mogelijkheden, gericht op beleidsmakers, ouders en leerkrachten.

• Versterking van de digitale vaardigheden van kinderen als prioriteit op de beleids-, onderzoeks- en publieke agenda, om ervoor te zorgen dat de betrokkenheid van kinderen bij het internet resulteert in welzijn op verschillende niveaus;
• Aanmoedigen van zowel informele als formele onderwijsprogramma’s die digitale vaardigheden bevorderen door middel van speelse activiteiten en die het zelfvertrouwen van kinderen versterken;
• Ouders bewust maken van het feit dat een positieve houding ten opzichte van ICT in de thuissituatie bijdraagt aan hogere digitale vaardigheden en meer mogelijkheden om met online risico’s om te gaan;
• Bevorderen van peer-to-peer onderwijs, aangezien het gebruik van ICT samen met leeftijdgenoten en het leren van leeftijdgenoten gepaard gaan met hogere niveaus van digitale vaardigheden;
• Bevorderen van nieuw en longitudinaal onderzoek naar het welzijn van kinderen, om beter te begrijpen of en hoe digitale vaardigheden blootstelling aan online risico’s kunnen voorkomen, en de veerkracht van kinderen vergroten;
• Begrijpen welke digitale vaardigheden de veerkracht van kwetsbare kinderen kunnen versterken en hen helpen om te gaan met een hogere blootstelling aan online risico’s (een prioriteit op onderzoeks- en beleidsagenda’s);
• Bijzondere aandacht besteden aan plattelandsgebieden, waar kinderen mogelijk minder mogelijkheden hebben om deel te nemen aan opleidingen of andere vormen van digitale vaardigheden, en aan kinderen die lijden aan emotionele problemen, die kennelijk meer kans hebben om aan online risico’s te worden blootgesteld.

Informatie over het project

Youth Skills (ySKILLS) is een Europees onderzoeksproject dat wordt gefinancierd door het Horizon 2020 Research & Innovation-programma van de Europese Unie. Het doel van het project is begrijpen welke soorten digitale vaardigheden nodig zijn bij kinderen en jongeren, zodat de positieve impact van de digitale omgeving op lange termijn kan worden gemaximaliseerd. Het project zal aanbevelingen doen voor strategieën die kunnen worden gebruikt door kinderen, ouders, scholen en mensen die met en voor kinderen werken om vaardigheden te ontwikkelen die positieve kansen maximaliseren en het risico op schade minimaliseren.

Onder leiding van het Instituut voor Mediastudies (KU Leuven) omvat het project 14 universiteiten uit 13 landen (Oostenrijk, België, Tsjechië, Denemarken, Estland, Finland, Duitsland, Italië, Noorwegen, Polen, Portugal, Nederland en het Verenigd Koninkrijk) en European Schoolnet, een netwerk van 34 ministeries van onderwijs, die zich actief zullen inzetten om de doelstellingen van het project te verwezenlijken.

De twee onderzoeksrapporten

De twee volledige rapporten – “Children’s and Young People’s Digital Skills: A systematic evidence review” en “Digital Skills, Risks and Wellbeing among European Children” – kunt u nalezen op de website van het ySKILLS-project op www.yskills.eu.

Voor meer informatie kunt je ook e-mailen naar Alexander van Deursen (a.j.a.m.vandeursen@utwente.nl) of onze social media-accounts raadplegen: Twitter, Facebook, of Instagram.

Meer interessante onderzoeken over digitale geletterdheid:

» Onderwijs digitale geletterdheid is vaak gebrekkig en ongelijk
» Maakt digitale ongelijkheid de pandemie erger?
» Leraren hebben grote behoefte aan bijscholing mediawijsheid