Een vaccin tegen desinformatie. Dat is hoe je volgens sommige experts naar ‘pre-bunking’ kunt kijken. Je ‘injecteert’ je publiek met een beetje nepnieuws en vervolgens wordt ons afweersysteem geactiveerd. Klinkt ideaal, maar is het echt zo simpel? Volgens een recente studie kan pre-bunking effectief zijn. Maar experts zien de techniek vooral als een aanvulling

De term pre-bunken bestaat al een tijdje. Al sinds 2018 kun je bijvoorbeeld zélf aan de slag met pre-bunking, in het online spel Slecht Nieuws. In dit spel, ontwikkeld door DROG, ga je zélf aan de slag als nepnieuwsmaker en leer je de kneepjes van het desinformatie-vak.

Pre-bunking is een samenvoeging van de woorden ‘pre’ (vooraf) en ‘debunking’ (ontkrachten). Het op voorhand ontmaskeren of ontkrachten van foutieve informatie dus.

Groot onderzoek naar pre-bunking

De term pre-bunking vond in september 2022 opnieuw z’n weg naar het grote publiek na een groot onderzoek van psychologen van de universiteiten van Cambridge en Bristol. In een online studie ontdekten zij dat mensen die eerst een kort filmpje met uitleg over manipulatietechnieken hadden bekeken, veel beter in staat bleken om desinformatie op sociale media te herkennen. 

De psychologen maakten verschillende animatiefilmpjes over een aantal manipulatie- en desinformatietechnieken. Proefpersonen die de filmpjes hadden gezien wisten naderhand bijna twee keer zo goed desinformatie te signaleren, bleek uit zes experimenten van de onderzoekers.

Ook een onderzoek ‘in het wild’ leverde succesvolle, maar iets minder spectaculaire resultaten op. De filmpjes werden ruim twee weken als advertenties getoond voor YouTube-video’s. Een derde van de kijkers kreeg daarna een bewering voorgelegd. Hieruit bleek dat ook zij (iets) beter manipulatie of desinformatie konden herkennen dan een controlegroep.

Pre-bunking is niet dé oplossing

Mooie, hoopvolle resultaten, zo stelde Peter Burger (Nieuwscheckers) in gesprek met Het Parool. Aan deze vorm van pre-bunking zitten volgens hem zeker voordelen. Het is bijvoorbeeld relatief goedkoop en je bereikt er in één keer een groot publiek mee. 

Maar er zijn ook kanttekeningen. Zo worden lang niet álle desinformatie-tactieken behandeld. Burger ziet deze vorm van pre-bunking dan ook niet als dé oplossing tegen desinformatie. ‘Je kunt hiernaast ook blijven factchecken, sociale-mediabedrijven kunnen actief ingrijpen als er op hun platform desinformatie wordt verspreid en je kunt mensen weerbaarder maken door er aandacht aan te besteden in het onderwijs.’

In gesprek met NRC vult Burgers’ collega Alexander Pleijter aan: ‘Het lijkt me nuttig dat mensen leren om die tactieken te herkennen en doorzien, maar het is niet zo dat de tactieken uit deze filmpjes bij alle misinformatie worden gebruikt; die kan ook heel neutraal worden gebracht. Soms moet je toch echt inhoudelijk uitzoeken of een bewering wel klopt.’

Lees meer:

• Lees hier meer over het online spel Slecht Nieuws van DROG
• Op Isdatechtzo.nl leer je meer over de werking van nepnieuws en desinformatie
• Onderzoek: Leren kinderen nepnieuws herkennen door het zelf te maken?