De ouders van nu zijn opgegroeid in een tijd waarin ze voornamelijk in de gaten werden gehouden via onderlinge afspraken en sociale controle. Zoals een moeder (44 jaar oud met drie kinderen van 9, 11, en 13) omschrijft: “Onze vaders en moeders hadden niet de mogelijkheid om constant in onze nek te hijgen”. Dit vormt een schril contrast met het heden, waarin het familieleven doorspekt is met digitale media en ouders op verschillende manieren toezicht kunnen houden op hun kinderen.

De vele digitale mogelijkheden om kinderen in de gaten te houden stellen ouders voor de uitdaging om een balans te vinden tussen beschermen en vrijheid verschaffen. Als onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzocht ik dit dilemma, aan de hand van interviews in negen gezinnen met verschillende culturele achtergronden en gezinssamenstellingen. Ik sprak in het voorjaar van 2021 met elf jonge tieners (10-15 jaar oud) en elf ouders. Welke overwegingen maken ouders rondom ouderlijk toezicht? En hoe reageren hun kinderen hierop? In dit artikel beschrijf ik de belangrijkste bevindingen over het monitoren van mediagebruik, locaties en sociale media en geef ik aanbevelingen voor ouders en verzorgers.

Discussies over mediagebruik

Uit de interviews blijkt dat er in gezinnen regelmatig gepraat wordt over veilig, verstandig en gezond gebruik van smartphones, sociale media, games en streamingdiensten. Veel ouders geven aan dat ze het lastig vinden om hier nuttige gesprekken over te voeren, omdat deze vaak eindigen in discussies en frustraties.

“Meerdere tieners [geven] aan dat hun ouders niet begrijpen hoe belangrijk hun smartphone is voor sociale contacten en schoolcommunicatie.”

De meeste gezinnen hebben regels gemaakt om mediagebruik te beperken. Jonge tieners mogen hun smartphone bijvoorbeeld niet ’s avonds op hun slaapkamer bij zich hebben of hebben een beperkte schermtijd. Dit soort regels leiden echter tot spanningen; zo geven meerdere tieners aan dat hun ouders niet begrijpen hoe belangrijk hun smartphone is voor sociale contacten en schoolcommunicatie. Sommige jonge tieners verzetten zich dan ook actief tegen zulke regels, bijvoorbeeld door hun smartphone te verstoppen.

Uiteenlopende opvattingen over locatie-tracking

In vier van de negen gezinnen maken ouders actief gebruik van apps om hun kinderen in de gaten te houden. Deze ouders gebruiken de app Live360 of gekoppelde smartphone-accounts om de locatie van de kinderen te volgen. Dat gebeurt met name tijdens de fietstocht tussen thuis en school. De tieners in deze gezinnen hebben hier geen bezwaar tegen. In tegendeel: bij sommige families is het gebruik van een locatie-tracking app volledig geïntegreerd in het dagelijkse mediagebruik en gebruiken kinderen het ook om de locatie van hun ouders te volgen.

De opvattingen van ouders over het gebruik van locatie-tracking zijn zeer verdeeld. Zo benadrukken ouders in de overige gezinnen dat ze bewust geen gebruik maken van locatie-tracking, omdat ze vrijheid willen geven en erop vertrouwen dat hun kind regels en afspraken respecteert.

Sociale media: controle en bewustzijn

Bijna alle jonge tieners in het onderzoek zijn actief op sociale media. Vooral ouders van de jongste geïnterviewden (10-12 jaar oud) proberen grip te houden op sociale media-activiteiten en interacties. Weinig ouders gebruiken hiervoor digitale middelen; de meeste controleren de smartphones van hun kinderen handmatig of volgen hun sociale media-
accounts.

“De elf geïnterviewde tieners waren zich erg bewust van digitale risico’s en hanteerden tactieken om zichzelf te beschermen.”

De tieners reageren hier wisselend op. Sommigen vinden sociale media-controle prima. Anderen delen spontaan met hun ouders wat ze op TikTok doen. Een paar verzetten zich door de toegangscode van hun smartphone te wijzigen. En weer anderen gebruiken toezicht vrije accounts voor bepaalde gesprekken.

De elf geïnterviewde tieners waren zich erg bewust van digitale risico’s en hanteerden tactieken om zichzelf te beschermen. Voorbeelden hiervan zijn het screenen van contactverzoeken van onbekenden, het niet online delen van gevoelige informatie zoals geboortedata en adressen, en afspraken maken over wat vrienden mogen delen met anderen. Tieners geven aan dat ze deze tactieken hebben geleerd van hun eigen fouten, het gedrag van bekenden en TikTok-filmpjes.

Aanbevelingen voor ouders en verzorgers

Vanuit deze bevindingen adviseer ik ouders en verzorgers om regelmatig open gesprekken aan te gaan over technologiegebruik. Gesprekken waarin zowel de positieve als de negatieve kanten belicht worden en ervaringen zonder oordeel gedeeld kunnen worden. Door op een positieve manier te praten over de leuke dingen die tieners online meemaken, kan onderling begrip vergroot worden. Tegelijkertijd kunnen zo bijkomende risico’s op luchtige wijze aangekaart worden en kunnen ouders en kinderen van elkaar leren.

“Het [is] van belang om met elkaar te praten over op welke manieren gezinsleden elkaar in de gaten willen houden en wanneer ze dit liever niet willen.”

Kinderen kunnen van het (in de meeste gevallen) gematigdere mediagebruik van ouders leren. En ouders kunnen leren over de snel ontwikkelende digitale mediawereld waar tieners ervaringsdeskundigen in zijn. Hierdoor kunnen zij de generatiekloof overbruggen, tussen ouders die opgroeiden zonder online leefwereld en tieners waarvan een belangrijk deel van hun sociale leven zich digitaal afspeelt.

Voor ouders die het lastig vinden om op de hoogte te blijven van digitale ontwikkelingen, kan ik diverse websites aanraden. Op het gebied van games en sociale media kunnen ouders en kinderen tussen 10-12 jaar oud de MediaMatties quiz doen als gezamenlijk activiteit. Daarnaast verschaffen Mediaopvoeding en Mediawijsheid informatie, tips en advies over relevante thema’s toegespitst op verschillende leeftijden.

Tot slot is het van belang om met elkaar te praten over op welke manieren gezinsleden elkaar in de gaten willen houden en wanneer ze dit liever niet willen. Op deze manier kunnen ouders en kinderen samen een balans creëren tussen bescherming en vrijheid.