Onderzoek: Leren kinderen nepnieuws herkennen door het zelf te maken?

Het idee dat kinderen mediawijzer worden door ze zelf nieuwsberichtjes te laten schrijven of gemonteerde foto’s te laten fotoshoppen is wijdverbreid. Of die aanpak ook daadwerkelijk effectief is? Daarover is minder bekend. In een samenwerkingsproject (gesubsidieerd door KIEM-hbo) hebben onderzoekers van het lectoraat Duurzame Talentontwikkeling van De Haagse Hogeschool, een docent en drie studenten van de PABO van De Haagse en leerkrachten van de basisschool Kindcentrum Snijders in Rijswijk, onderzocht of kinderen ook daadwerkelijk beter worden in het onderscheiden van betrouwbaar nieuws en nepnieuws door zelf nepnieuws te maken.

Onder begeleiding van de eigen hogeschooldocent en de leerkracht van de basisschool hebben de studenten van de PABO vijf lessen over nepnieuws ontworpen voor een combinatieklas van groep 7 en 8. De eerste twee lessen waren wat meer inleidend en theoretisch van aard, de andere drie waren alle gericht op het zelf creëren van nieuwsitems (respectievelijk een montagefoto, een sensationeel krantenbericht en een filmpje). De lessen werden gedurende vijf weken door de studenten zelf gegeven en iedere les werd afgesloten met een multiple choice-quiz (een ‘Kahoot!’) die bestond uit tien waar/onwaar-vragen.

Door de quizscores van de kinderen over een periode van vijf weken met elkaar te vergelijken, konden er conclusies worden getrokken over de effectiviteit van het lesprogramma. Om uitspraken te doen over het effect van het lesprogramma werd echter niet alleen naar de scores op de Kahoots gekeken, maar ook hoe de kinderen tijdens de quizzen te werk gingen – en hoe kinderen de lessen zelf hebben beleefd. (Voor meer informatie over effectmetingen, zie dit rapport van Esther Rozendaal.)

Werkwijze van het onderzoek

Voor het monteren van de foto’s en de filmpjes konden de kinderen gebruik maken van apps die de leerkracht vooraf op hun iPads had geïnstalleerd. Leerlingen van het Kindcentrum Snijders werken op school vanaf groep 3 namelijk allemaal met een eigen iPad. Dat laatste was voor het onderzoek niet onbelangrijk want dat impliceert dat de kinderen in ieder geval allemaal beschikten over een behoorlijke ervaring in het gebruik van digitale apparaten. Dat deze iPads beheerd worden door een van de leerkrachten zorgt er bovendien voor dat de apps waarmee de kinderen op school werken altijd gescreend zijn op veiligheid.

Terwijl de eerste les vooral inging op meer algemene begrippen zoals massacommunicatie en media stond vanaf de tweede les het herkennen van betrouwbaar nieuws en nepnieuws centraal. De leerkracht van de basisschool merkte dat de kinderen vanaf die les gebruik gingen maken van de browser op hun iPad om de informatie uit de quizvragen te controleren op het web.

Resultaten en evaluatie

Vanaf de tweede les waren de scores op de Kahoots dan ook hoger en het verschil tussen de scores in week 1 en week 5 was zelfs statistisch significant. De kinderen hebben zich gedurende de lessenreeks aangeleerd om de betrouwbaarheid van informatie te controleren en zijn in de loop van de vijf weken daadwerkelijk beter geworden in het herkennen van nepnieuws.

Een andere belangrijke uitkomst heeft betrekking op de rol van de Kahoots. Die hebben niet alleen gefunctioneerd als een meetinstrument maar hebben de leerlingen ook gestimuleerd om zich in het verschijnsel nepnieuws te verdiepen. Het wedstrijdelement zorgde ervoor dat de kinderen hun best deden om hoge scores te behalen.

‘Kind springt van dak af door alien’ (2020)

Uit een evaluatie van de lessenreeks met de kinderen kwam naar voren dat zij het erg leuk en motiverend vonden om te werken met de foto- en de video-app (Photoshop Mix respectievelijk iMovie). Het meest tekenend was wellicht dat ook kinderen uit de parallelklas kwamen vragen om de app Photoshop Mix op hun iPad geïnstalleerd te krijgen. De producten die de kinderen zelf maakten waren vaak van verrassende kwaliteit. De bovenstaande illustratie (‘Kind springt van dak af door alien’) is een voorbeeld uit zo’n product.

Opbrengsten voor Netwerk Mediawijsheid

De conclusie van het onderzoek is dat het zelf creëren van nieuwsitems en het gebruik van de Kahoots effectieve interventies zijn geweest en dat dit de kinderen heeft gestimuleerd om te leren hoe ze nepnieuws van betrouwbaar nieuws kunnen onderscheiden. Een volledig verslag van het onderzoek is te downloaden op de HBO-kennisbank en SURF-sharekit. Daar staan ook bestanden in met Didactische Route-formulieren die de studenten hebben gemaakt om de lessen voor te bereiden, hun Powerpoint-presentaties en documenten met toelichting bij de antwoorden op de Kahoots.

Al het materiaal is vrij beschikbaar en kan worden aangepast voor gebruik in de eigen context zolang gebruikers het onder dezelfde voorwaarden ook zelf weer beschikbaar stellen (CC BY-NC-SA).