Tegen pestcultuur: Een gedragscode voor mediawijsheidsorganisaties

In 2019 publiceerde ik het Handboek Tegen Pesten. Conclusie: er heerst in Nederland een pestcultuur, die kinderen nadoen. De geïnterviewde kinderen en jongeren gaven duidelijk aan waar zij hun pestgedrag vandaan hebben: van de volwassenen die elkaar uitschelden, kleineren, beledigen en treiteren. Dit is de pestcultuur die menig professional niet onder ogen ziet. Veiligheidsbeleid is vaak slechts regels die leerlingen moeten opvolgen.

Het thema van de Week van de Mediawijsheid 2021 was ‘Samen Sociaal Online’. Een perfect thema, naar mijn mening. Na de offline wereld is ook de online wereld verworden tot een steekspel met als wapen de smartphone, zeker in deze corona-tijden. Schelden en pesten wordt vermomd als ‘vrijheid van meningsuiting’. Volwassenen excuseren hun wangedrag door de rollen om te draaien. Het is als de pestkop op het schoolplein: “Ik was het niet! Hij begon!”.

Waar komt die online pestcultuur vandaan?

Er is nog een andere invloed. Als docent Maatschappijleer heb ik gezien waar het binnen de schoolmuren het fout is gegaan. We hebben onze leerlingen opgevoed met de boodschap dat ze individuen zijn die zich vooral kritisch moeten uiten: zeg wat je ergens van vindt! Dit, gecombineerd met een terugtredende overheid én terugtredende ouders, maakt dat we zijn beland in een samenleving met een steeds heftiger wordende online pestcultuur. Meningsvorming: het is tegenwoordig het laatste dat we als samenleving nodig hebben.

De Week van de Mediawijsheid (5 t/m 12 november) staat in het teken van de vraag: hoe houden we het samen sociaal online? Met elkaar kunnen we ervoor zorgen dat de online wereld een fijne plek blijft. #samensociaalonline

Ik geloof heilig in voorbeeldgedrag. Niet alleen doet (goed of slecht) voorbeeld volgen, maar ook winnen we als professionals aan geloofwaardigheid. Wat we qua mediawijsheid van onze doelgroepen verwachten horen we eerst zelf te doen. Samen sociaal online, maar éérst: practice what you preach. Daarom pleit ik voor een online gedragscode voor organisaties die mediawijsheid hoog in het vaandel hebben staan.

5 adviezen voor een socialere online wereld

Geef het goede voorbeeld: een online gedragscode
Steek de hand in eigen boezem: eerst zelf, dan anderen. Zelf ben ik hoofddocent bij de Nationale Opleiding MediaCoach. Wij leren studenten in drie maanden zich (online) te gedragen via de CHECK Voordat Je Post-methode. Dat staat voor Constructief, Helder, Eerlijk, Creatief, Kundig. Het blijkt niet gemakkelijk, maar wel leerzaam én onmisbaar voordat je als mediacoach doelgroepen aanspreekt en dit van hen verwacht. Eerst zelf, dan een ander. En ja, de CHECK methode maakt ook deel uit van onze eigen grondbeginselen en gedragscode als Nationale Academie voor Media en Maatschappij.
Leer empathie, online en offline
Nederland heeft een egocentrische opvoed- en onderwijscultuur. Dat mag wel een tandje minder. Empathie, inlevingsvermogen en beleefdheid moeten als kwaliteiten worden gezien. Oefen in nieuwsgierigheid in plaats van meningsvorming: vragen stellen in plaats van (ver-)oordelen, luisteren in plaats van de eigen mening geven. En zie wat er ontstaat: interesse, contact, begrip. Ook in online contact. Leer (anderen) dat we het niet met elkaar eens hoeven te zijn of te worden. Stop het wapengekletter, leer elkaar met rust te laten. Dat heet respect (helaas inmiddels een uitgehold begrip). Respect valt aan te leren. Daar zijn prima voorbeelden van. Zelf ben ik fan van theatergroepen zoals KiKid en Diversion die peer education toepassen: op maat gemaakte theateroptredens over thema’s die de leerlingen in het hart raken, uitgevoerd door (iets oudere) leeftijdsgenoten die geloofwaardiger zijn dan welke volwassen professional dan ook.
Leer discussiëren
Er bestaan al interessante projecten waar leerlingen leren om met elkaar in discussie te gaan vanuit een open, positieve en nieuwsgierige houding. Neem de Jongeren Rechtbank en De Vreedzame School als voorbeeld, of de net genoemde KiKid en Diversion. Dit kan ook online. Leer leerlingen dat er meer is dan de digitale sektes waar ze hun info vandaan halen en nooit voor hén ‘alternatieve feiten’ horen. Laat hen zelf informatievaardigheden ontwikkelen. Leer hen wat de verdienmodellen zijn van Big Tech. Leer hen wat de belangen zijn van de digitale sektes waar ze zich in begeven. Breng hen in contact met andere meningen, andere werelden, andere mensen. Er bestaat een heel andere wereld buiten de eigen bubbel!
Leer negeren
Ja, het is mogelijk om de telefoon weg te leggen en nu eens niet te reageren. Negeren is een kunst: verbreek de verbinding, letterlijk en figuurlijk. We merken dit bij de lessen van het Nationaal Media Paspoort als deze over sociaal gedrag (en dus ook online) pesten gaan. Het is mogelijk om vervelende posts níet persoonlijk op te vatten (maar als iets dat vooral om de ander gaat, wat pesten in feite is). Leer te zien wat er wérkelijk bij de ander aan de hand is. Leer tijd te nemen. Om vervolgens (online) reacties te vinden die effectiever zijn dan een nóg pesteriger reactie-bericht. Leer jouw doelgroepen niet in de valkuil van pesten te trappen, maar begin bij jezelf in positief gedrag en taalgebruik.
Grijp in: hard
Gedogen is echt Nederlands en dit geldt ook als voor online pesten. Ik kom te veel professionals die schouderophalend tegenover online pesten staan: “Pestcultuur is nou eenmaal jeugdcultuur”. Of passief zijn en te vroeg doorverwijzen: “Wat kan ik er daar als school nou mee, dat is echt voor de ouders!”. Of bang zijn voor repressie: “Zo ben ík de lul!”. Gedogen maakt pesten groter. Ingrijpen dus. Laat zien dat je als school een grens stelt. Er is een scala aan maatregelen. Doe dit nooit alleen als individuele docent of als leiding, maar betrek altijd de leerlingen. Ik ben fan van de Jongeren Rechtbank, waar leerlingen zélf beslissen wat de maatregelen zijn bij wangedrag. Leerlingenbetrokkenheid is de sleutel!