Bijna alle ouders laten hun kind digitale media gebruiken vanwege het plezier (95%) en vanwege het leerzame aspect (72%). De focus in mediaopvoeding verschuift. Van controleren en begrenzen zien we een verschuiving richting de positieve kanten: het genieten, ontspannen, leren, contact onderhouden en zelf maken van media (GGD Kennemerland, 2016). Naast het consumeren van media, gebruiken kinderen en jongeren media ook creatief; ze uiten zich via apps, websites, vlogs, blogs en filmpjes.

Tips

• “Zou mijn kind niet eigenlijk iets anders moeten doen?” Ouders voelen zich al snel schuldig als hun kind op een scherm bezig is. Maar zolang kinderen ook nog andere activiteiten ondernemen buiten het scherm, is er niets mis mee om te genieten van de mogelijkheden die media bieden, het plezier en de ontspanning. Dit doen wij als volwassenen tenslotte ook.
• Als ouders de leuke kanten van media kunnen zien, is het vaak ook makkelijker om aansluiting te vinden bij hun kind. Kinderen merken dan dat ouders er positief tegenover staan, en zullen eerder geneigd zijn om te vertellen over hun eigen mediagebruik: over wat ze kijken, maken en spelen.
• Online of offline, dat verschil is bijna niet meer te maken. Media zijn overal. Er zijn ook steeds meer leuke mogelijkheden om wat er op een scherm gebeurt te verbinden met de buitenwereld. Denk bijvoorbeeld aan je eigen digitale kook- of fotoboek maken, de voortgang van je groentetuin bijhouden, of een speurtocht maken of doen; het kan allemaal met apps. Ook kunnen kinderen figuren uit een app of game natekenen of knutselen met ‘echte’ materialen. Kijk samen met ouders wat er allemaal mogelijk is.

Handige bronnen

Op de website van Kennisnet staat een folder met creatieve apps en sites voor kinderen van 7-12 jaar

Om optimaal te kunnen genieten van de voordelen van media, is het belangrijk de risico’s zoveel mogelijk te herkennen en te voorkomen. Wanneer kinderen en jongeren zich door hun ouders gesteund en begrepen voelen in de manier waarop ze met media omgaan, werkt dit risicoverlagend (Kliksafe, 2017).

Voor tieners zijn ouders (77,2%) of leerkrachten (47%) de belangrijkste informatiebron als het gaat om online risico’s. Het is daarom belangrijk dat ouders met hun kind meekijken, erover praten en uitleg geven, duidelijke afspraken maken en ingrijpen wanneer het mis dreigt te gaan.

Tips

• Bij jonge kinderen kun je als ouders nog veel doen met filters. Denk aan de beperkte, veilige modus van YouTube (onderaan het scherm). Of speciale filtersoftware, zoals kliksafe. Onderzoek laat zien dat veel ouders het installeren van filters lastig vinden. Vraag dus na of ouders bekend zijn met filtersoftware of dat ze het fijn vinden als je meedenkt en kijkt, en hier concrete tips en handvatten bij nodig hebben.
• Jongere kinderen maken vaak gebruik van de telefoon of tablet van hun ouders. Het is goed als ouders nadenken over wat daarop eigenlijk te zien is. Denk aan apps die zij zelf gebruiken of hun eigen zoekgeschiedenis. Het kan goed zijn wanneer ouders een mapje met filmpjes en apps maken die geschikt zijn voor de leeftijd en interesses van hun kind. Wanneer kinderen alleen toegang hebben tot deze map weet je zeker dat ze veilig gebruik kunnen maken van het device.
• Ouders kunnen al van jongs af aan gesprekjes voeren met hun kind over veiligheid en samen goede afspraken maken. Bij jonge kinderen kunnen ouders bijvoorbeeld afspreken dat hun kind het scherm wegdraait (niet dichtklikken) als er iets vervelends of naars op het scherm voorbij komt en hun erbij roept. Met iets grotere kinderen kunnen ouders bijvoorbeeld praten over het niet delen van persoonlijke gegevens of hoe je omgaat met aankopen in een app of game.
• Hebben kinderen iets naars gezien? Dan werkt bij jonge kinderen troosten en afleiden het beste. Bij iets oudere kinderen kunnen ouders navragen wat hun kind gezien heeft en wat voor gevoel hij of zij erbij heeft. Laat ouders dan vooral aansluiten bij wat kinderen er zelf over vertellen of vragen.

Handige bronnen

• Op Webwijzer.nl vind je handige informatie voor jouzelf als professional en ouders over het installeren van filtersoftware en de verschillende mogelijkheden die er zijn.
• Op de website Mediaopvoeding.nl geven deskundigen antwoord op allerlei vragen van ouders over het mediagebruik van hun kind. Bijvoorbeeld wat ouders het beste kunnen doen als hun kind iets naars heeft gezien of hoe je kunt voorkomen dat kinderen verslaafd raken aan het scherm. Per leeftijdscategorie staan er allemaal vragen op van ouders, en het bijbehorende antwoord van een expert. Staat de vraag van ouders er nog niet bij? Dan kunnen ze deze online stellen aan het panel van deskundigen.

Wanneer ouders en kind samen gebruik maken van media zorgt dit voor meer plezier en meer veiligheid. Bij jonge kinderen kijken ouders vaak als vanzelfsprekend mee bij het mediagebruik. Vanaf de basisschool gaan kinderen media vaker alleen of met leeftijdsgenootjes gebruiken. De begeleiding van ouders en het samen doen blijft echter belangrijk (NJi, 2015). Tot in de puberteit is de invloed van ouders op het mediagebruik van hun kind nog nadrukkelijk aanwezig (Geelen & Prins, 2016) [red. niet meer beschikbaar].

Als ouders uitleg geven over op welke manier er (in het gezin) met media wordt omgegaan, zullen kinderen het normaal vinden om te vertellen wat ze meemaken in de online wereld. Ook het voorbeeldgedrag van ouders is belangrijk, iets waar ouders zich zeker bewust van zijn. Zo probeert 76% van de ouders het eigen smartphonegebruik te minimaliseren (Radesky et al. 2015).

Tips

• Het is belangrijk dat ouders een gezonde interesse tonen in wat hun kind met media doet. Wanneer hun kind op voetbal zit of een muziekinstrument bespeelt, staan ze ook langs de lijn of gaan ze naar een optreden kijken. Dan is het eigenlijk niet meer dan logisch om dan ook af te en toe mee te kijken naar wat een kind op een scherm allemaal maakt of doet, en hier vragen over te stellen. Tegelijkertijd weten we dat het moment dat kinderen met media bezig zijn voor ouders vaak een rustmoment is. Het is goed om met ouders te kijken naar de momenten waarop het wél lukt om mee te kijken, zodat ze hier tijd en ruimte voor maken.
• Samen bezig zijn met media gaat ook over het goede voorbeeld geven. Onderzoek laat zien dat ouders zich steeds bewuster worden van hun eigen voorbeeldrol. Nodig ouders uit om hiernaar te kijken. Hoe vaak kijken ouders zelf op hun mobiele telefoon? Gaat de telefoon ook mee aan tafel? Staat de televisie alleen aan als het gezin ook echt aan het kijken is, of de hele dag?
• Vragen ouders zich af hoe vaak ze zelf eigenlijk op hun telefoon zitten? Zowel op Android als iOS zijn er mogelijkheden dit bij te houden en te begrenzen. iOS | Android

Handige bronnen

• Uit onderzoek blijkt dat veel praten over media aantoonbaar risico-verlagend werkt, mits het op de juiste manier gebeurt. Experts geven aan dat het belangrijk is dat je als ouder open staat voor de beleving van je kind en samen afspraken maakt. Onderhandelen (“Als jij dit doet, mag je dat”) en preken werken minder goed.
• Weten ouders niet goed welke vragen ze over media kunnen stellen aan hun kind? Op de pagina Kind & Media van Sardes [red. niet meer beschikbaar] vind je tips voor geschikte media en links naar activiteiten voor ouders en professionals. Ook kunnen ouders inspiratie halen uit deze 25 manieren om je kind te vragen: hoe was het op internet?

Het is belangrijk dat kinderen media gebruiken die passen bij hun leeftijd en ontwikkelingsfase. Wanneer kinderen media krijgen voorgeschoteld waar ze eigenlijk nog te jong voor zijn, kan dit hun geheugen overbelasten waardoor het leren wordt belemmerd. Ook kunnen ze verkeerde verbanden leggen tussen informatie en een verdraaid beeld krijgen van de werkelijkheid. Media die goed aansluiten bij de belevingswereld van je kind, hebben juist een positief effect op de ontwikkeling (Toolbox Mediaopvoeding NJi).

Tips

• Het werkt het beste als ouders zelf dingen bekijken en uitproberen. Bijvoorbeeld door een keer per maand een avond achter hun laptop te kruipen en op websites die de leukste en beste apps en games bij elkaar hebben verzameld, zoals Mediasmarties.nl of Cinekid applab, te kijken welke nieuwe media er allemaal uit zijn en hoe deze door experts worden beoordeeld.
• Stimuleer ouders ook om bij andere ouders na te vragen wat zij van een app of game vinden. Dit kan op het schoolplein, maar ook via een online forum zoals ouders.nl.
• Wanneer ouders van tevoren een checklist maken kunnen zij nog gerichter op zoek naar geschikte media voor hun kind. Je kunt ouders hierbij de volgende vragen meegeven:
  1. Waar ben je naar op zoek? Iets waar je kind van kan leren? Creatief mee bezig kan zijn? Plezier mee kan maken?
  2. In welke fase zit je kind? Bijvoorbeeld cijfers of letters leren, muziek maken, verhalen verzinnen.
  3. Wat vind je kind leuk? Bijvoorbeeld dat er een bekend figuur als Nijntje in zit of een muziekidool.

Handige bronnen

De website Mediawijsheid.nl geeft tips over hoe en waar je goede apps voor kinderen kunt vinden, en aan welke criteria deze moeten voldoen.

De hoeveelheid mediagebruik van kinderen per dag neemt alsmaar toe (Mediawijzer.net, 2017; Stichting Opvoeden, 2014). Hoewel dit veel ouders zorgen baart, laat een recent onderzoek onder jongeren zien dat een gemiddeld mediagebruik geen negatief effect heeft op hun welzijn (Schlindwein, 2017).

Hoewel er veel vraag naar is, zijn officiële richtlijnen voor schermtijd niet te geven. Om die juiste balans te vinden, moeten ouders een eigen visie ontwikkelen passend bij het ritme van het gezinsleven (Peter Nikken, Parool, 2015). Het belangrijkste advies hierover aan ouders is dat mediagebruik vooral niet de enige activiteit voor een kind mag zijn. Ook tekenen, bouwen, lezen, bordspelletjes en lichamelijke activiteiten zoals klimmen, rennen en fietsen zijn belangrijk voor hun ontwikkeling.

Tips

• Veel ouders willen een richtlijn voor hoeveelheid tijd die een kind op een scherm mag doorbrengen op een bepaalde leeftijd. Dit soort richtlijnen bestaan, maar het is vooral belangrijk dat het scherm geen andere activiteiten verdringt, zoals contact met vriendjes of buiten spelen. Omdat schermen overal zijn, is het best lastig om als ouders goed bij te houden hoeveel tijd hun kind hier nu aan besteedt. Daarom kan het helpen om het om te draaien: ouders te laten focussen op buitenspeeltijd. Het advies is dat kinderen dagelijks minstens 60 minuten matig tot intensief bewegen en teveel stilzitten zoveel mogelijk wordt voorkomen.
• Door alle visuele prikkels en het constant stimuleren van het beloningssysteem, kan het heel lastig zijn om met een scherm te stoppen. Het is belangrijk dat ouders kinderen al van jongs af aan leren dat jij de baas bent over het scherm, en niet andersom. Door het zetten van een timer of kookwekker, bepalen jij en je kind wanneer het genoeg geweest is. Het kan voor kinderen wel fijn zijn, en dus makkelijker om te stoppen, als ze het spel nog even rustig kunnen afsluiten en opslaan. Of wanneer je ze weer terugbrengt in de ‘echte wereld’ door ernaast te gaan zitten en wat vragen te stellen.
• Wanneer ouders zich zorgen maken over het mediagebruik van hun kind, kan het helpen om samen met ouders te kijken naar hoe het verder met het kind gaat. Hoe gaat het met de gezondheid, het slapen, vrienden, op school, en met interesses en hobby’s? Overmatig mediagebruik kan een teken zijn dat er meer aan de hand is met een kind. Of andersom: dit soort signalen kunnen erop wijzen dat het mediagebruik van een kind uit balans is, en dat het belangrijk is om het mediagebruik meer te gaan begrenzen.
• Er worden verschillende gezondheidsrisico’s genoemd als het gaat over mediagebruik. We weten dat media gebruiken vlak voor het slapen gaan de nachtrust kan verstoren: kinderen raken overprikkeld, en het blauwe licht van een klein scherm verstoort onze slaaphormonen. Naar andere risico’s moet nog meer onderzoek gedaan worden. Ouders die het zekere voor het onzekere willen nemen kun je adviseren te letten op een goede zithouding tijdens schermtijd, regelmatig een pauze nemen zodat de ogen rust krijgen, en de telefoon niet dicht op je huid te dragen of op je nachtkastje te leggen om eventuele kankerverwekkende straling te voorkomen.

Handige bronnen

• Op de website van de gezondheidsraad.nl kun je de meest recente beweegrichtlijnen vinden.
• Het oogfonds waarschuwt voor bijziendheid (myopie) als kinderen teveel achter een beeldscherm zitten. Op de website van het Oogfonds.nl kunnen ouders een Myopie pakket bestellen. Met hierin onder andere informatie over gezonde kinderogen, tips voor buitenspelen en een meetlint om de juiste afstand tot het beeldscherm te bepalen.
• De belangrijkste reden om vlak voor het slapen gaan niet op een scherm te zitten is de geestelijke activiteit en onrust die dat geeft. Wanneer ouders de invloed van het blauwe licht willen beperken kunnen ze de nachtmodus op een mobiel instellen. Op de website van de consumentenbond staat uitgelegd hoe dit moet.
• De Franse psycholoog Isabelle Filloziat adviseert ouders om naast hun kind te gaan zitten en vragen te stellen om het los te weken van het scherm. In plaats van een waarschuwing (‘nog 5 minuutjes’) kijk je mee en stel je een vraag: ‘Wie is dat grappige figuurtje?’ Doordat je kind gaat praten over wat hij ziet, haal je hem uit de hypnose. ‘Een brug bouwen naar de echte wereld’, noemt Filliozat dit. Nu je contact hebt, is het gemakkelijk te zeggen dat het tijd is om aan tafel te gaan.

Het model is tot stand gekomen middels een co-design traject, gefaciliteerd door Krista Okma (Okma op Maat) en Wina Smeenk (Wiens). Betrokken hierbij waren een expertpanel in mediawijsheid en mediaopvoeding (met o.a. Justine Pardoen, Remco Pijpers, Denise Bontje en Peter Nikken), een denktank van uitvoerende professionals en verschillende groepen ouders. Het traject bestond uit:

• Bijeenkomst expertpanel
• Sessie met uitvoerende professionals
• Feedback van expertpanel
• Aanbieden en testen onder ouders

Het expertpanel heeft gekeken naar welke focus het model moest hebben en aan welke criteria het model moest voldoen:

• Het communiceert goed en is herkenbaar voor ouders
• Het is duurzaam inzetbaar – dus mediumonafhankelijk
• Het is gevalideerd, de inhoud:
  • sluit aan op de Toolbox Mediaopvoeding (NJi, 2015)
  • is getoetst op taligheid, culturele diversiteit en kwetsbare doelgroepen
  • is ontwikkeld met én getoetst door experts, professionals en ouders

Op basis hiervan zijn drie modellen ontwikkeld door de experts.

Hierop volgde een co-reflectieve sessie met zestien uitvoerende professionals uit onderwijs, media, universiteit, pedagogie, bibliotheek, communicatie, marketing, spelen, coaching en cultuur. De professionals concludeerden met elkaar dat ouders vooral behoefte hebben aan duidelijke tips en handvatten, en daarmee dat één van de drie modellen het beste in de vraag en behoeften van ouders voorzag. Naar aanleiding hiervan is het model aangepast en opnieuw langs het expertpanel gegaan voor feedback.

Vervolgens is het model voorgelegd aan vaders en moeders van kinderen in verschillende leeftijden, met een cultureel en sociaal-economisch diverse achtergrond. Ouders waren positief over het model. De vijf basisprincipes waren herkenbaar.

Het uiteindelijke ontwerp van de MediaDiamant baseert zich op de NJi Toolbox Mediaopvoeding, de inzichten uit het co-design traject, de denktank van professionals en de feedback van ouders.

De MediaDiamant is gebaseerd op kennis van experts en wetenschappers. In het Theoretisch Kader vind je meer achtergrondinformatie, alle gebruikte onderzoeken en een verantwoording over de inhoudelijke totstandkoming.

De MediaDiamant is een aanvulling op de Toolbox Mediaopvoeding, bedoeld als praktisch hulpmiddel dat professionals kunnen inzetten bij het begeleiden van ouders. Sturende en minder sturende tips worden met elkaar afgewisseld: afwisselend positief, neutraal en meer directief.

De MediaDiamant is gelaagd:

• 5 eenvoudige basisprincipes om op te reflecteren
• Korte uitleg per basisprincipe
• Concrete handelingstips en kennisbronnen

» Lees meer over het online onderzoek van PanelWizard in opdracht van Mediawijzer.net onder 1.060 Nederlandse ouders met kinderen in de leeftijd van 1 tot 18 jaar. Het veldwerk is uitgevoerd in februari 2017

» Een uitgebreide uitleg voor ouders, inclusief praktische tips, vind je op mediawijsheid.nl/MediaDiamant

De MediaDiamant biedt ouders tips en ondersteuning bij de mediaopvoeding. Enerzijds gaat het bij mediaopvoeding om ‘gewoon opvoeden’. Daarnaast roept mediaopvoeding ook specifieke, aan media gerelateerde, opvoedvragen op. Bijvoorbeeld over online privacy of de invloed van reclame. Deze onderwerpen vragen om mediawijsheid van ouders en kinderen. Mediawijsheid staat voor de set aan competenties die je nodig hebt om optimaal deel te kunnen nemen aan de samenleving vol media. In 2005 introduceerde De Raad van Cultuur de term mediawijsheid als ‘de kennis en vaardigheden die burgers (ouders en kinderen) nodig hebben om zich staande te houden in de gemedialiseerde samenleving. Netwerk Mediawijsheid (voorheen Mediawijzer.net) heeft dit vertaald naar een serie competenties die je nodig hebt om actief en bewust deel te kunnen nemen aan de mediasamenleving: het Mediawijsheid Competentiemodel (2012).

Het Mediawijsheid Competentiemodel bestaat uit 4 hoofdcategorieën:

1. Begrip: je bewust zijn van de medialisering van onze samenleving, begrijpen hoe media gemaakt worden, zien hoe media onze werkelijkheid kleuren
2. Gebruik: de vaardigheden om media te gebruiken, je vlot kunnen bewegen in mediaomgevingen (een game, website, je mobiel)
3. Communicatie: informatie kunnen vinden en verwerken, content creëren (een YouTube filmpje, blog, LinkedIn profiel), meedoen in sociale netwerken als Facebook of Twitter
4. Strategie: reflecteren op eigen mediagebruik, doelen realiseren met media zoals je opleiding afmaken of een droomhuis vinden.

SLO heeft voor toepassingen op school een aantal leerdoelen en inhouden opgesteld waarin de tien competenties zijn terug te vinden.

88% van de kinderen tussen de 4 en 13 jaar gebruikt elke dag één of meer digitale media, zoals een mobiele telefoon, een tablet of de tv. (GGD Kennemerland, 2016)

Het jaarlijkse Iene Miene Media onderzoek van Netwerk Mediawijsheid (vanaf 2012) laat zien dat het mediagebruik door jonge kinderen jaarlijks toeneemt. Jonge kinderen besteedden in 2016 de meeste tijd aan televisie (62 minuten per dag), gevolgd door de tablet (47 minuten). In 2012 waren de kinderen uit dit onderzoek nog gemiddeld 12 minuten per dag met een tablet in de weer. Tieners en pubers gebruiken vaker een mobiele telefoon en tablet.

De gemiddelde leeftijd waarop kinderen deelnemen aan sociale media ligt rond de tien jaar. De apps die kinderen dan het meest gebruiken zijn WhatsApp, Facebook en Instagram (Weghorst, 2015). Ze gaan zelfstandig online en hebben contact met anderen en maken filmpjes, vloggen, bloggen en bouwen eigen websites (Toolbox Mediaopvoeding NJi, 2015).

De hoeveelheid tijd die aan media wordt besteed, neemt verder toe bij 10-14-jarigen: tot vijfeneenhalf uur per dag (van Deursen & Van Dijk, 2012). Jongeren zeggen hierbij vooral te leren van hun ouders. Ook zouden ze graag advies krijgen van professionals, bijvoorbeeld op school (Ipsos Mori, 2017; Geelen & Prinsen, 2016).

Vanaf het vijfde levensjaar krijgen ouders relatief meer vragen over mediaopvoeding. Rond 12/13 jaar neemt de behoefte aan advies sterk toe. Dat komt vooral door het gebruik van sociale media en omdat tieners steeds vaker online gaan. Ook gebruiken zij media steeds vaker op hun eigen scherm waardoor ouders er minder zicht op hun gedrag hebben. (Iene Miene Media 2016; Van Rooij & Schoenmakers, 2013 [red. niet meer beschikbaar]; Mediawijzer.net [nu bekend als Netwerk Mediawijsheid], 2014).

» In het Theoretisch Kader vind je meer achtergrondinformatie, alle gebruikte onderzoeken en een verantwoording over de inhoudelijke totstandkoming van de MediaDiamant