Eerlijk gezegd bekroop mij een naar gevoel tijdens de voorbereidingen van deze blog over Pesten 3.0. Het gaat namelijk over de nieuwe dimensie van pesten via fake apps. Professionals, maak de borst maar nat, ik licht jullie graag in wat er te wachten staat. Tegelijkertijd wil ik niemand op ideeën brengen. Door het noemen van deze fake apps (reeds in de app stores, klaar om te worden gedownload en gebruikt) kun je geïnspireerd worden door de apps te gebruiken en tekeer te gaan tegen een ander. Het is hetzelfde dilemma als waar menig professional mee wordt geconfronteerd: wat vertel ik jongeren wel en wat juist niet? Licht ik hen voor of breng ik hen hiermee op foute ideeën? Ik heb gekozen voor het bieden van informatie en reken op educatie: aan jou de taak. Maar ik informeer met een slag om de arm. Het devies: wees voorzichtig in wat je overbrengt aan je doelgroepen. Maar ook: wees niet naïef. Het feit dat ik schrijf over fake apps (om mee te pesten) betekent dat het al aan de hand is. Ik ben op de hoogte gebracht door de jongerenadviesraad van de Nationale Academie voor Media en Maatschappij, waar vele gepeste jongeren aan deelnemen en waarbij ik de volgende uitspraak van een meisje van 14 hoorde: “Ik werd gebeld door een meisje, maar later bleek dat een vervormde stem te zijn van een volwassen vent. Met een stemvormers-app.” Pesten 3.0. The next generation.

Met fake apps kun je jouw identiteit of locatie veranderen en je anders voordoen dan wie of waar je bent. Dit artikel geeft voorbeelden van de mogelijkheden van deze apps. Nieuwe apps waarmee je mensen kan plaatsen in filmpjes zonder hun toestemming zijn op handen: bijvoorbeeld zogeheten ‘deepfakes’ (waarmee gezichten in (seks)filmpjes worden verwisseld) waarmee sextortion een nieuwe dimensie zal krijgen.

Op een afstandje pesten

Kort gezegd: pesten werkt als de gepeste zich beschadigd voelt en de pestwoorden gelooft, en aldus als de pester macht over hem of haar heeft. Online pesten werkt vooral omdat het op afstand gebeurt en omdat de dader zich schuil kan houden door zich bijvoorbeeld anoniem of met een nep-identiteit voor te doen. Anonimiteit lijkt af te nemen bij online pesten, geheel naar het voorbeeld van volwassenen die ook maar al te graag via sociale media tegen een ander tekeergaan. Online pesten gebeurt steeds vaker met naam- en toenaam van de pester, vergoelijkt door argumenten als: ‘Vrijheid van meningsuiting’, ‘Alles moet gezegd mogen worden’, ‘Dit zeg ik als rapper, columnist, tv-maker, vlogger of blogger’ of: ‘Wees niet zo gevoelig, dan had je maar niet je op sociale media moeten begeven’ en: ‘Dan kijk je er toch niet naar.’ Pesten is inmiddels overal, wie ageert is een ‘fatsoensrakker’. Dit noem ik de pestcultuur die in Nederland door ettert. Zie ook het handboek dat ik schreef tegen pesten.

Leer jouw doelgroep slim en sterk te zijn: media-empowerment

Er staat dus een nieuwe dimensie voor de deur en als ik onze Jongerenadviesraad beluister zijn de risico’s van fake apps al zichtbaar. Houd je je in welke functie dan ook bezig met preventie en interventie van pesten (b.v. als Anti Pest Coördinator, mediacoach, voorlichter via GGD, Halt of GGD), download dan de onderstaande vijf apps en probeer ze uit. En houd hierbij contact met jouw doelgroep: wat speelt er al? Wijs hen op de mogelijkheden van fake stemmen, fake foto’s, fake locaties. Leer hen niet naïef te zijn en niemand meteen te geloven. Met een gezonde dosis argwaan te checken en te controleren. Leer hen slim en sterk te zijn. Leer hen over media-empowerment (bijvoorbeeld via het Nationaal Media Paspoort met wetenschappelijke onderbouwing drs. RE. Rozendaal).

Inmiddels worden diverse apps vanwege (pest)misbruik offline gehaald, zoals onlangs de app Simsimi (functie: het verzinnen van berichten) waar de maker zich (na heftige protesten en publiciteit) als volgt verontschuldigde: “Onze app wordt offline gehaald, vanwege klachten over pesterijen en gebroken harten. Sorry voor alle misverstanden”. Op het moment van schrijven (1-2-2018) zijn onderstaande apps nog in onder andere de Apple App Store aanwezig.

1. Fake achtergronden bij selfies. App: ‘selfie maker’
Iedereen kan zich anders voordoen dan wie hij/zij is. Easy. Via deze app kan elke foto worden geplaatst in een fake-omgeving. Dat lijkt nog echter en kan de ontvanger overtuigen dat hij/zij daar echt is. Met behulp van de app kies je een background. Een grappige, zoals een getekende omgeving, doorziet iedereen. Maar er zijn ook bestaande omgevingen zoals panorama’s uit Google View of Google Maps. Of een natuur achtergrond, een met dieren, steden, bezienswaardigheden e.d. “He! Ik ben ook bij de Eiffeltoren geweest net als jij. Kijk maar!”

2. Fake stem. Apps: ‘Voice Changer’ en ‘Best voice changer’
Er zijn genoeg apps die jou als een Star Wars-personage laten klinken, maar er is meer. Met deze apps spreek je iets in en klink je voor de ontvanger als een meisje of als een jongen, man of vrouw, net wat je wilt zijn. Er zijn vele apps, maar mij vielen deze twee op die met groot gemak te bedienen zijn. Het doorsturen van de stem naar sociale media is vaak ook mogelijk.

3. Nep berichten. App: ‘What’s fake’
Met deze app verzin je een nep chatgesprek met iemand. Maak een naam aan, schrijf wat berichten (maak dus een chat) en het ziet er levensecht uit. Deze app kan misbruikt worden als iemand een ander te kakken wil zetten of om iemand aan te klagen. Bijvoorbeeld: een nep-chat met iemand die je pest of vieze taal stuurt.

4. Nep locatie. Apps: ‘Change my location’ en ‘Fake gps changer’
Als je je gps-instellingen zo hebt ingesteld dat je constant te traceren bent, kun je deze locatie eigenhandig veranderen. Je bent dus op een andere plek dan je eigenlijk was. Deze app geeft de mogelijkheid om een link naar jouw Facebookaccount te leggen, waar vaak locaties worden bijgehouden. Een uitkomst om te ‘bewijzen’ dat je niet op de plek des onheils was. De app ziet eruit alsof je Google Maps downloadt, en doet zich voor als Maps.

5. Nep snap. App: ‘Vals een snap’
Waarom gebruiken we sociale media? Vaak om onze eigenwaarde te bevestigen of op te hemelen. De like als aai over de bol. Als je niet genoeg aandacht krijgt, fake dan berichten zoals via Snapchat. De app staat nog in de kinderschoenen, maar het doel is duidelijk: maak je vrienden en vriendinnen jaloers. Dus ook een snap van een vijand, of fake vijand.

Wat kun je zelf doen tegen (online) pesten en de ‘fake apps’ die in omloop zijn?

Advies voor professionals: blijf in gesprek met jouw doelgroep. Bied hen het podium om bijvoorbeeld schoolveiligheidsbeleid te bedenken en uit te voeren, wel altijd met begeleiding. Organiseer jongeren zodat zij de oren en ogen van de organisatie worden. Tegen fake apps zelf valt weinig meer te doen dan wederom niet klakkeloos te geloven wat je ziet, niet naïef te zijn en bij ‘bewijsmateriaal’ (ook van slachtoffers) door te vragen en meerdere bronnen te zoeken (zoals medeleerlingen). Een aantal tips:

1. Tel tot 10. Val niet in elke valkuil. Niet alles dat je ziet of online leest is waar. Wees de slimste.
2. Check foto’s (bijvoorbeeld via Google Images) en ontdek de bron. Elke foto die openbaar online is gezet valt te controleren.
3. Maak persoonlijk contact. Stap naar de ander toe. Vraag of iets klopt, wat er aan de hand is, vaak weet de ander van niets. Of (bij een slecht geweten) hij/zij schrikt als je je laat zien en niet verschuilt.
4. Trek je niet alles persoonlijk aan. Pesten gaat om de ander die uit onzekerheid en gebrek aan eigenwaarde het op jou gemunt heeft. Sta erboven.
5. Trek je grens. Maak duidelijk dat je iets niet pikt. Neem anderen in vertrouwen. Wees slim en sterk. Do no harm, but take no shit.

Uitnodiging 5^e Nationaal Congres Pesten, 19 april a.s. Ik nodig je graag uit voor de jubileumeditie van het Nationaal Congres Pesten op de Dag Tegen Pesten op 19 april. Dan praten we verder o.a. met programmamaakster Samira El Khoudoussi over het schelden op vrouwen alsof ze kechs/hoeren zijn. Wees welkom! www.mediaenmaatschappij.nl