‘Caught in the Net’ is een Tsjechische documentaire over groomers en kindermisbruikers op het internet. De film toont drie actrices die zich op sociale media voordoen als 12-jarige meisjes en vervolgens door mannen seksueel benaderd worden. De makers van de documentaire willen graag choqueren – en dat lukt ze goed. Maar is dit wel de juiste manier om het probleem van grooming – digitaal kinderlokken – onder de aandacht te brengen?

Choqueren is makkelijk wanneer het gaat om online seksueel misbruik. Het gedrag van groomers en kindermisbruikers is voor de meeste mensen heftig en onbegrijpelijk. Daarnaast zijn de gevolgen voor de slachtoffers enorm. Toch had ik liever gezien dat Caught in the Net een breder en genuanceerder beeld had laten zien.

Inzet lokpubers discutabel

Allereerst kun je grote vraagtekens plaatsen bij de methode die gebruikt wordt om misbruikers te ontmaskeren.  In de film gebeurt dat door zogeheten lokpubers; volwassenen die zich voordoen als minderjarigen. Het inzetten van lokpubers is een omstreden methode binnen opsporing. Wat is wel en wat niet uitlokking? Een verdachte mag immers niet opzettelijk worden uitgedaagd om een strafbaar feit te plegen. Opsporing is weliswaar niet de opzet van de documentaire, maar de vraag blijft of het inzetten van lokpubers een goede methode is om een objectief beeld te krijgen van online kindermisbruik.

Fictie versus realiteit

Hoewel de makers een Code of Conduct hanteren (een set regels waar de actrices zich aan moeten houden om niet in uitlokking te vervallen) blijft de situatie fictief. Het zijn immers geen echte 12-jarigen en onbedoeld heeft dat toch effect op het gedrag van de mannen. Een van die regels in de docu is dat ‘de meisjes’ zelf niemand benaderen; ze reageren alleen op berichten. Het probleem is dat deze mannen vaak duizenden kinderen met een bericht bestoken, met als doel de paar kinderen er uit te pikken die ‘hoi’ terugsturen. De meeste kinderen zullen dergelijke berichten direct verwijderen. Deze actrices reageren wel op de berichten. Daarmee is de situatie dus al niet waarheidsgetrouw.

Eenzijdig beeld

De documentaire zou eigenlijk vragen moeten oproepen als: wie zijn de kinderen waar deze misbruikers mee praten? Hoe kunnen we hen beschermen? Wat is nodig om ervoor te zorgen dat dit niet meer gebeurt?

Er is een namelijk een grote verscheidenheid aan kinderen die het slachtoffer worden van online grooming. De documentaire maakt uitsluitend gebruik van vrouwelijke lokpubers, terwijl het juist de jongens zijn die als slachtoffer onderbelicht blijven. En kinderen die het slachtoffer zijn van online grooming hebben vaak allerlei redenen om in te gaan op deze gesprekken. Sommigen hebben behoefte aan contact omdat ze het gevoel hebben in hun omgeving weinig begrip of aansluiting te vinden. Soms komt het ook voort uit seksuele nieuwsgierigheid, de wens om te provoceren of te zien hoe ver ze kunnen gaan. En als het contact eenmaal is gelegd, kan het lastig zijn om nee te zeggen. Kinderen van 12, 13 jaar weten vaak nog niet wat wel of niet normaal en gezond seksueel gedrag is. Ze hebben niet de vaardigheden om hun grenzen aan te geven. Bovendien wordt het extra moeilijk als er een groot leeftijdsverschil is tussen dader en slachtoffer waardoor er sprake is van een machtspositie. De beweegredenen van de slachtoffers komen weinig aan de orde in de documentaire.

Belang van instemming

Een seksuoloog in Caught in the Net stelt terecht dat de meeste van deze misbruikers geen pedofielen zijn. Ze oppert dat het om mensen gaat die denken dat een meisje instemt als het tegenstribbelt. Er wordt niet ingegaan op de vraag waarom iemand dit zou denken. Terwijl hier juist een gemiste kans ligt om te kijken naar een veel bredere maatschappelijke discussie. Al jaren wordt er door experts én jongeren op gehamerd dat de focus tijdens seksuele voorlichting meer op instemming, consent en het aangeven en herkennen van grenzen zou moeten liggen. Het is niet zo vreemd dat daders zo denken als zelfs de Nederlandse wetgeving die kant op wijst: daar staat immers dat er alleen sprake is van verkrachting als er geweld of dwang is gebruikt. Terwijl het niet instemmen met seks voldoende zou moeten zijn!

Goede voorlichting thuis en op school

Het is belangrijk om kinderen al zo vroeg mogelijk voor te lichten over grooming. Het is niet voldoende om kinderen alleen maar te waarschuwen voor gevaarlijke mensen op het internet, zoals dat in de documentaire gebeurt. Kinderen moeten van jongs af aan leren dat ze hun grenzen aan mogen geven. Dit kan al met iets kleins beginnen: bijvoorbeeld door er als ouder niet op aan te dringen dat kinderen een familielid met een kus moeten begroeten als ze dat niet willen. Vragen we dat alsnog van ze, dan geven we eigenlijk de – foute – boodschap: beleefd zijn is belangrijker dan je eigen lichamelijke autonomie.

Op scholen wordt ‘veilig vrijen’ vertaald naar het voorkomen van een ongewenste zwangerschap of soa’s. Terwijl er veel meer aandacht zou moeten zijn voor andere vormen van veiligheid. Hoe weet je of je klaar bent voor seks? Wat houdt onvrijwilligheid in? Wat is wederzijdse toestemming? Is er sprake van gelijkwaardigheid? Deze discussie is cruciaal om zowel slachtofferschap als daderschap te voorkomen.

Op zich is het natuurlijk toe te juichen dat met documentaires als Caught in the Net meer aandacht wordt gevraagd voor (online) kindermisbruik. Maar hebben we inmiddels niet een punt bereikt waarop er voldoende bewustzijn is gecreëerd over de gevaren van seks en internet? Het wordt tijd om onze focus te verleggen naar oplossingen.

Caught in the Net is vanaf 11 februari te zien via Picl en Vitamine Cineville.

Meer informatie

» Wat als een kind online iets vervelends meemaakt? Kijk voor hulp op Helpwanted.nl of Meldknop.nl
» Meer weten? Bekijk de dossiers Sexting en Digitaal kinderlokken op Mediawijsheid.nl
» Lees meer blogartikelen over liefde & seks online