MediJA Praat bestaat uit 54 kaarten met vragen over (sociale) media. Met behulp van de kaarten kunnen ouders en verzorgers, leerkrachten en hulpverleners met kinderen of jongeren in gesprek over sociale media. Om MediJA Praat te recenseren zijn de kaarten op verschillende manieren uitgeprobeerd: door mij in mijn stamgroep, door een collega en in een thuissituatie. MediJA Praat stelt dat het belangrijk is om over online gebeurtenissen te praten. Alle opvoedkundigen zijn het daar inmiddels wel over eens. MediJA Praat gaat er ook vanuit dat ‘het niet gaat om goed of fout maar om het gesprek’. Over deze opvatting zullen de meningen verschillen.

De gesprekskaarten

MediJA Praat wordt geleverd in een stevig kartonnen doosje. Het bevat 2 soorten kaarten die aantrekkelijk en duidelijk zijn vormgegeven. Voor een van de werkvormen, zoals vermeld in de handleiding, zijn dobbelstenen nodig. De oranje kaarten zijn bedoeld voor kinderen vanaf 10 jaar en de roze kaartjes voor kinderen vanaf 13 jaar. Zoals vermeld in de handleiding is ‘de indeling in kaarten gemaakt omdat de meeste sociale media een leeftijdsgrens hanteren van 13 jaar’.

Alle vragen op de roze kaarten hebben verband met het actief gebruik van sociale media: ‘Wat voor reacties laat jij achter op YouTube?’ of ‘Welke filter van Snapchat vind je het leukst?’. Een deel van de oranje kaarten bevat echter ook vragen over het gebruik van sociale media. Het verschil tussen de twee categorieën kaarten wordt hierdoor niet geheel duidelijk. Voorbeelden van vragen op oranje kaarten zijn: ‘Heb je wel eens iets gepost waar je spijt van hebt?’ en ‘Hoe belangrijk is het krijgen van likes en comments voor je?’. Een onderscheid in kaarten voor kinderen die wel en niet actief zijn op sociale media was duidelijker geweest. Met deze opzet kunnen leerlingen die geen sociale media hebben mogelijk ook actiever betrokken worden in het gesprek.

MediJA Praat in de klas

“Mijn account is gehackt in een game! Er gebeurde iets met mijn scherm en toen was ik al mijn geld kwijt.” “Iemand die ik kende stuurde een hele rij met scheldwoorden via de app. Ik heb hem geblockt.” “Het domste wat ik op internet gedaan heb? Ik had een filmpje op mijn YouTube-kanaal gezet en daar noemde ik de namen van mijn familie. Dat vonden ze niet leuk en ik moest het filmpje snel verwijderen.”

MediJA Praat nodigt goed uit om in gesprek te gaan over online gebeurtenissen. De kaarten zorgen voor spontane reacties. Door MediJA Praat wordt er voluit gepraat over online ervaringen.

MediJA Praat is door mij en een collega uitgeprobeerd op VSO ZML de Triviant in Neede: een school voor zeer moeilijk lerenden van 12 tot 20 jaar. De gesprekskaarten zijn gebruikt tijdens een mediales, waarbij het gebruik van media en het aanleren van mediawijsheid centraal staan. MediJA Praat is eerst aan betreffende leerlingen geïntroduceerd en het doel van de les – in gesprek gaan over ervaringen met sociale media – is besproken. Vervolgens zijn de kaarten op tafel gelegd. De handleiding van MediJA Praat vermeldt drie spelvormen die gehanteerd kunnen worden. Een van deze spelvormen is uitgekozen en aan de groep toegelicht.

De kaart met de vraag ‘Wanneer deel jij je persoonlijke gegevens online?’ lees ik voor. Een leerling reageert gelijk met “Dat ga ik niet doen. Belachelijk!”. Op mijn vraag waarom hij dit niet doet antwoordt hij met: “Dan weet die persoon waar je woont en dan komt die naar je toe”. Een andere leerling vertelt dat zij het adres van haar ouders niet aan onbekenden mag geven. Ik kies ervoor stil te staan bij de betekenis van het begrip ‘persoonlijke gegevens’: wat zijn persoonlijke gegevens precies en welke voorbeelden kan je noemen? Begripsvorming blijkt beperkt. Na toelichten van het begrip wordt daarna besproken aan wie je bijvoorbeeld wel je naam, adres en telefoonnummer (of een foto van jezelf) geeft en waarom. Een mooi en open gesprek volgt. Dit dankzij MediJA Praat!

Betrokkenheid en enthousiasme

De leerlingen zijn enorm enthousiast over MediJA Praat. Aan het eind van de les is het gebruik van de kaarten van MediJA Praat met de leerlingen geëvalueerd. De eerste vraag was: ‘Wat vond je ervan om met behulp van de kaarten van MediJA Praat in gesprek te gaan?’. Alle zeven leerlingen antwoordden hierop met een positieve reactie. Een van de leerlingen vertelde dat zij het leuk vond om te horen wat anderen (online) doen.

Tijdens de evaluatie met leerlingen is ook gevraagd of zij iets geleerd hadden. Een 15-jarige leerling antwoordde hierop dat hij nu weet wat anderen op internet doen. Een andere leerling liet weten dat hij nu weet wat hij kan doen als hij online gepest wordt. De kaarten van MediJA Praat zorgden voor betrokkenheid en bevlogenheid bij alle aanwezige leerlingen. Ze hielpen mij als gespreksleider om gerichte vragen over sociale media te stellen en om het gesprek aan te gaan.

Bevindingen van een collega

Ook een collega van mij heeft MediJA Praat uitgeprobeerd bij een onderbouwgroep met leerlingen van 12 tot en met 14 jaar. Hij vond de spelvorm waarbij gebruik werd gemaakt van dobbelstenen “een hele originele”, die ervoor zorgde dat de leerlingen betrokken waren bij de activiteit. Het viel hem op dat de leerlingen veel vertelden over wat ze hadden meegemaakt. Bij een deel van de vragen konden de leerlingen geen antwoord geven. Dit kwam doordat bepaalde begrippen (zoals ‘taggen’) niet bekend waren bij de leerlingen en deze niet op de kaart verduidelijkt werden. Mijn collega stelde vast dat sociale media door een deel van de leerlingen niet gebruikt wordt en dat dit tot gevolg had dat “met name de leerlingen die hier wel actief mee zijn het meeste konden vertellen”.

Mediawijze antwoorden ontbreken

Als school streven we ernaar om met onze leerlingen in gesprek te gaan over hun online ervaringen met als doel om mediawijsheid bij te brengen. Dit sluit aan op de doelstelling van MediJA Praat. Tijdens het gesprek met mijn leerlingen probeer ik als leerkracht goed te luisteren naar wat er gezegd wordt. Daarnaast probeer ik ook mediawijs gedrag te bevorderen of aan te leren. Ik probeer adequaat te reageren, leerlingen te activeren en tips te geven (of: leerlingen elkaar tips te laten geven). Maar tijdens het gesprek vraag ik mij af: hoe kan ik het beste reageren? Welke tips kan ik geven?

Ik kan mij voorstellen dat gespreksleiders die geen enkele kennis hebben van sociale media moeite hebben om passend te reageren. MediJA Praat biedt de gebruiker namelijk weinig tot geen handvaten om als gespreksleider inhoudelijk het gesprek goed aan te gaan. De tips die de handleiding geeft voor het gebruik van MediJA Praat zijn vrij algemeen. Onder andere wordt toegelicht welke algemene gesprekstechnieken kunnen worden toegepast, zoals: vraag door, geef de tijd om na te laten denken en bespreek emotionele reacties later individueel na.

MediJA Praat bevat vele kaarten met treffende vragen, maar de antwoorden ontbreken. De vragen dienen als handreiking om in gesprek te gaan, maar de opvoeder dient zelf in te schatten hoe het beste gereageerd kan worden op een antwoord. MediJA Praat besteedt weinig aandacht aan wat verantwoord mediagebruik is, hoe dit concreet gestimuleerd kan worden en hoe risico’s tijdens gesprekken gesignaleerd kunnen worden. Dat is een gemiste kans, want met die aanvullingen zou MediJA Praat zeker een efficiënt middel zijn geweest om mediawijsheid bij te brengen.

Onder andere de MediaDiamant kan de gebruiker van MediJA Praat van extra relevante informatie voorzien. De MediaDiamant is een wegwijzer met tips voor opvoeders om kinderen van 0 tot 18 jaar mediawijs op te laten groeien. Iedere kant van de diamant geeft praktische tips en informatie, zodat er gezonde mediagewoontes aangeleerd worden.

MediJA Praat in de thuissituatie

De gesprekskaarten van MediJA Praat zijn in de thuissituatie gebruikt door Mario en Melanie en hun 13-jarige zoon Kane. Op de vraag hoe dit bevallen is vertelt Mario dat Kane het best leuk vond om met behulp van de kaarten te vertellen over zijn mediagebruik. Tijdens het gesprek kwamen Mario en Melanie tot de ontdekking dat Kane nog een stuk mediawijzer was dan zij dachten. Mario licht toe: “Als Kane internet gebruikt blijkt hij goed in de gaten te houden of een website betrouwbaar is of niet. Hij wist te vertellen dat websites met ‘https’ veiliger zijn”.

In het gesprek met zijn ouders benoemde Kane ook dat hij zijn persoonlijke gegevens nooit zomaar doorgeeft. Mario stelt dat zijn zoon ook veel geleerd heeft van filmpjes van het Jeugdjournaal, waarin tips gegeven worden over internetgebruik. Mario en Melanie zijn enthousiast over MediJA Praat: “MediJA Praat is een leuk en zinvol hulpmiddel om het gesprek aan te gaan.” Als suggestie ter verbetering noemt Mario dat er wat meer aandacht mag zijn voor online gamen, aangezien er bij het gamen ook veel gechat wordt.

Uit deze praktijkervaringen blijkt dat MediJA Praat zorgt voor betrokkenheid en bevlogenheid bij tieners. Ze helpen de gespreksleider zeker om gerichte vragen over sociale media te stellen en om het gesprek hierover aan te gaan.

Netwerk Mediawijsheid ontving een recensie-exemplaar van de kaartenset van uitgeverij Pica en vroeg blogger Martijn Bos om het te recenseren. Bloggers delen hierbij hun eigen mening. Netwerk Mediawijsheid maakt altijd zelf de beslissing om een gekregen product wel of niet te (laten) recenseren en ontvangt hiervoor geen vergoeding.

Lees meer over jongeren en sociale media

» Jongeren helpen jongeren met vragen over sexting & grooming
» Meerderheid jongeren heeft mediagebruik niet onder de duim
» Hoe leer je jongeren kritisch beelden te lezen? Vier inspirerende voorbeelden