Dat onze relatie met sociale media ingewikkeld is, is niets nieuws onder de zon. Het internet staat vol met artikelen over de negatieve effecten die onze innige relatie met sociale platformen teweegbrengt. Hoe we hier verandering in kunnen brengen blijft echter een raadsel. Wat mogen we eigenlijk van een platform verwachten? Hoe willen wij behandeld worden? En hoe gaan wij ermee om?
Ga voorbij het klassieke mediawijsheid-idee
Te vaak gaat het narratief over sociale media over ons gebruik en bijbehorende zwakheden. Samen met media-antropoloog Jeroen de Vos onderzochten we of het wel de gebruiker is die zich steeds maar weer moet aanpassen, of dat het tijd is voor de platformen om in te zien waar ze tekort schieten in de relatie.
Geïnspireerd door onderzoek van Dr. John Gottman, psycholoog bij de Universiteit van Washington en expert op het gebied van relatietherapie, wilden we voorbij het klassieke mediawijsheid-idee. De gedachte dat de gebruiker leert op een beschaafde manier om te gaan met een onbeschaafd systeem is achterhaald. Kunnen wij, de gebruikers en de sociale media platformen waar we mee in een relatie zitten, tot wederzijds begrip komen?
Om dat te onderzoeken, gingen we zelf de straat op en de scholen in. In die gesprekken leerden we over de relatie tussen gebruiker en platform. We vroegen naar de frustraties, wat er zou moeten veranderen, maar zochten ook naar verhalen waarom mensen het platform gebruiken. Zijn er momenten geweest dat de relatie is verbroken en is dit weer goed gekomen?
Maak de relatie met platforms concreet
Keer op keer blijkt; de relatie tussen gebruiker en platform is ingewikkeld. Platformen willen van alles van de gebruikers, maar het blijft vaag wat de relatie uiteindelijk betekent voor de gebruiker. Mensen gaven aan twijfels te hebben of ze Instagram zouden willen kennen als het een persoon was.
“Wanneer je mentaal niet weerbaar bent, is een plek als Instagram eerder toxic dan vermaak.”
Jeroen ziet hier de “grilligheid” van onze huidige relatie met sociale media. Mogen we überhaupt iets terug verwachten of zijn we enkel een pion in het spel?
Maar de schuld volledig in de handen leggen van de boze sociale media zal ook geen vruchten afwerpen. Niet als we willen bouwen aan een gezonde en vooral evenwichtige relatie. Daarmee leggen we te veel macht bij de platformen en het ontwerp, terwijl juist het mensbeeld bepaalt hoe onze technologie eruit ziet.
Zolang we het hebben over Silicon Valley en grote spelers als Apple en Google, blijft het abstract en wordt het niet tastbaar. Dat vraagt om een flinke portie verbeelding. Zodat we inzicht krijgen in onze huidige relatie, en erachter komen waar en hoe we daadwerkelijk iets kunnen veranderen.
Van platform naar karakter
Samen met filmmaker Stephen Kearney maakten we daarom vier typerende videos over het karakter van onze digitale vrienden, geschetst op basis van de verhalen van gebruikers. Van een onverschillige Instagram tot de manipulerende rol van Facebook. Niet alleen als grappige sketches, maar als een kritisch-hilarische weerspiegeling van onze huidige relatie met social media platformen. Hoe verhouden wij ons tot deze karakters. Zijn we vrienden? Vage kennissen? Of voelen we juist een belerende toon?
“Facebook is wel wat sneaky denk ik. Met al zijn advertenties. Ik had ooit via Facebook een kledingstuk gekocht voor 40 euro – Ik had beter moeten weten. De kwaliteit was slecht en het kwam te laat aan. Ik heb dit toen bij Facebook gemeld, maar ik heb er nooit meer iets van gehoord.”
TikTok als zoekmachine
TikTok is misschien nog wel het lastigste te peilen volgens haar gebruikers. Het doel van het platform blijft vaag, maar verandert ook met de dag. Het is al lang niet meer het platform voor dansende tienermeisjes. Inmiddels fungeert het zelfs als zoekmachine onder jongere generaties. “Nieuw gezichtsmasker nodig? TikTok. Niet zeker weten hoe je iets moet koken? TikTok.”
“I used TikTok for a bit, but decided to get rid of it again quite quickly. There is just little to learn there it is a bit of a waste of time. But perhaps it’s just me, perhaps it is a generation thing.”
Roepen over dingen waar je geen verstand van hebt
Twitter, de favoriete sketch van Stephen, weerspiegelt precies zijn ervaringen met het platform. Volgens hem is Twitter de plek waar je komt voor politiek nieuws, je eigen vakgebied, maar “vooral om je te bemoeien met dingen waar je helemaal geen verstand van hebt.”
“On Twitter you can be anonymous, so you can just say whatever, whereas on Instagram you always have to use your real name.“
De andere video’s ook bekijken? Dat kan hier.
En nu?
De videos zijn af, ons project is afgerond, maar we zijn er nog niet. Nu moeten we met elkaar in gesprek. Herkennen we onszelf in de sketches? We moeten actief kijken naar onze relatie en op zoek gaan naar wat beter kan. Naar aanleiding van dit project gingen we daarom bij De Balie in gesprek met Jeroen en Stephen, maar ook met experts uit verschillende vakgebieden.
Universiteitshoogleraar Patti Valkenburg, onderzoeker en socioloog Siri Beerends, GZ-pyscholoog en Youtuber Najla Edriouch en AI-Ethics consultant Dasha Simons schoven aan om hun blik op deze kwestie te werpen. Vanuit het ontwerp van sociale platformen, maar ook vanuit de psychologie achter ons (online) gedrag. Wat maakt deze platforms nu juist ongezond in hun relatie tot ons? En vooral: hoe kunnen we deze relatie gezonder maken?
Benieuwd wat zij hierover te zeggen hebben? Kijk het hele gesprek hier terug.
Dit artikel verscheen eerder op de website van SETUP: Verslaafd of verdwaald: in therapie met sociale media
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.