Op woensdag 21 juni stond het Instituut voor Beeld en Geluid volledig op z’n kop! Ruim honderd leerkrachten en docenten uit het basis- en voortgezet onderwijs kwamen namelijk kennismaken met Flipping the Classroom: de onderwijsvorm waarbij je instructie en (huiswerk-)opdrachten omdraait.

Het is alweer een jaar of vier geleden dat ik Jon Bergmann en Aaron Sams, de grondleggers van Flipping the Classroom, uitnodigde om hierover een workshop aan Nederlandse leraren te geven. Destijds werkte ik bij Kennisnet en was Flipping the Classroom een van de nieuwste trends in onderwijs en ict-land. Er zijn inmiddels dan ook behoorlijk wat leraren mee aan de slag en er zijn veel voorbeelden van hoe je succesvol je klas kunt flippen. Maar wat Flipping the Classroom nou precies inhoudt, en hoe je er zelf mee aan de slag kunt is lang niet voor iedereen even duidelijk. Daarom organiseerde Beeld en Geluid, in samenwerking met Samsung, Kennisnet en Mediawijzer.net dit evenement. Boordevol inspiratie, praktische tips en zelfs een echte ict-bijbel als bonus.

Practice what you preach

Marco Bakker, de gastheer van de middag, trapte af met de vraag: ‘Waarom doen we deze bijeenkomst eigenlijk niet online?’ Het zou tenslotte mogelijk moeten zijn om alle theorie van de dag samen te vatten in een kort filmpje. Precies zoals je zou doen in een geflipte klas. Maar het is juist de verdieping en het gesprek wat dit soort bijeenkomsten nuttig maakt. En gelukkig was de inleiding niet geheel analoog: via een wat haperende Skype-verbinding werd verbinding gemaakt met flipping- en YouTube-leraar Arnoud Kuijpers. Tussen zijn lessen door had hij een gaatje om zijn ervaring met zijn geflipte klas te delen met de zaal. Arnoud maakte een jaar of vier geleden zijn eerste videoles. De video, waarin hij een oud examen doornam, duurde maar liefst 50 minuten: ‘Veel te lang, weet ik nu – en inmiddels duren mijn video’s niet langer dan 3 minuten, dan haken leerlingen echt af.’ Arnoud deelde nog een aantal praktische tips zoals het inzetten van EdPuzzle en Socrative. Maar zijn belangrijkste tip was om je lessen af te sluiten met een echte cliffhanger: ‘Hiermee zorg je ervoor dat leerlingen daadwerkelijk je video voor de volgende les willen bekijken.’

Kleuters kun je ook flippen

Oorspronkelijk was de gedachte achter Flipping the Classroom om het huiswerk en de opdrachten die buiten het zicht van de leraar gemaakt werden om te draaien met de klassikale instructie. Want wat doe je nou liever met de kostbare tijd die je met leerlingen hebt: een half uur lang tegen ze aan praten waarbij ze achterover zitten te luisteren, of hen actief aan de slag zetten en begeleiden waar nodig? Maar kun je dan ook in het basisonderwijs aan de slag met Flipping the Classroom? Jazeker! Meester Sander, leerkracht bij de kleuters van Kindcentrum Talent, flipt bijvoorbeeld zijn vouwles. ‘Ik moest soms wel dertig keer per week voordoen hoe je iets moest vouwen. Tegen het eind van de week was ik dat aardig zat.’ vertelt Meester Sander me. Dus kocht hij voor een paar euro een carkit houder voor zijn telefoon met een zuignap zodat hij deze op tafel vast kon zetten. Zo maakte hij snel een simpel filmpje dat zijn leerlingen konden bekijken tijdens de les, maar ook thuis. ‘Het levert me veel tijd op door niet meer iedere keer een opdracht uit te hoeven leggen. Ik help de leerlingen natuurlijk nog wel, maar ze kunnen ook veel zelf.’

Geen instructie meer tijdens je les? Wat doe je dan wel?

Als het aan sommige leerlingen ligt, dan zouden ze het liefst rustig achterover zitten en een heel lesuur naar de leraar zitten te luisteren. Onderwijs consumeren, in plaats van kennis construeren is immers een stuk minder vermoeiend. Maar bij Flipping the Classroom is dat precies waar het om gaat: geen lange instructie of PowerPoints meer tijdens de les, maar actieve werkvormen. Maar hoe dan? Hiervan gaf Michel van Ast tijdens zijn ‘Kleppen dicht’ presentatie heel veel praktische en leuke voorbeelden. Bijvoorbeeld peer learning, een activerende werkvorm waarbij leerlingen elkaar moeten overtuigen van de juistheid van het door hen gekozen antwoord. ‘Dit werkt vooral goed bij denkvragen en niet zo goed bij kennisvragen.’ legt Michel uit. Maar als leerlingen thuis zelf de theorie leren en op school vooral van elkaar leren, wat wordt dan nog de rol van de leraar? Michel liet de deelnemers stemmen op de stelling: ‘Vakdocenten zijn niet meer nodig, coaches die leerlingen begeleiden om online video’s te bekijken zijn voldoende!’. Hiermee waren slechts vijf deelnemers het eens. Leraren zijn juist belangrijk om leerlingen uit te dagen zelf betekenis te geven aan datgeen wat ze leren.

De Masterclass ‘Leren leren met YouTube’ van Inge Verstraete die ik volgde ging hier voornamelijk over. Inge deelde een aantal belangrijke leerprincipes die wat meer inzicht gaven in hoe het geheugen ongeveer werkt. ‘Je kunt eigenlijk maar een paar dingen, heel kort, in je werkgeheugen opslaan. Als je het dan niet kunt verbinden aan iets betekenisvols, dan verdwijnt het weer.’ Leerlingen die kijken naar een YouTube-filmpje moeten dan ook tijdens het kijken uitgedaagd worden om iets met de kennis te doen. ‘Laat leerlingen aantekeningen maken tijdens het kijken, geef ze de opdracht de video even te pauzeren om een vraag te beantwoorden en zorg voor zo min mogelijk afleiding in het filmpje,’ vertelt Inge. Cognitieve overload ligt op de loer en een goede verhouding tussen de beelden en gesproken tekst in een video is van groot belang, legt ze uit. Waardevolle tips, want een video voor een whiteboard met wiskundige vergelijkingen oogt wellicht saai, maar kan bijzonder effectief zijn.

Er waren nog twee andere keuzeworkshops waarbij met name de praktische kant van Flipping the Classroom centraal stond, die ga ik later maar even opzoeken op YouTube.

De middag werd afgesloten met een interessante presentatie van Sander van Acht. Hij vertelde dat activiteiten zoals instructie, toetsen en nakijken steeds meer online plaats kunnen vinden. ‘Hierdoor hou je tijd over om tijdens je lessen meer aandacht te besteden aan 21st Century Skills en het personaliseren van je les.’

Flipping the Classroom is naar mijn idee nog altijd een mooi voorbeeld over hoe ict ingezet kan worden ter ondersteuning van je onderwijs. De kracht van ict zit hem in de mogelijkheden om een leraar eindeloos geduld te geven en altijd beschikbaar te laten zijn. Terwijl dit tegelijk meer ruimte geeft om de tijd met leerlingen in te vullen op een manier die er echt toe doet: betekenis geven aan hetgeen geleerd moet worden. Veel succes met flippen!

Foto’s: Tjitske Sluis