Hoe kunnen we een bijdrage leveren aan de weerbaarheid tegen desinformatie? Die vraag stond centraal in de Stimuleringsregeling 2024: weerbaarheid tegen desinformatie. Tal van netwerkpartners zagen een kans om met deze vraag aan de slag te gaan. Na een uitgebreid juryberaad is besloten acht initiatieven te stimuleren. Van workshops tot onderzoek en van games, tot lesmateriaal; dit zijn de gehonoreerde initiatieven.

Stimuleringsregeling 2024: Weerbaarheid tegen Desinformatie

Vrijwel elk jaar schrijft Netwerk Mediawijsheid een stimuleringsregeling uit, waarmee we onze partners de kans bieden om financiële steun te ontvangen voor projecten die bijdragen aan mediawijsheid. Deze regeling is bedoeld om onze partners te ondersteunen bij het ontwikkelen van nieuwe initiatieven en het versterken van bestaande activiteiten binnen hun organisaties.

In 2024 richten we ons op een actueel en urgent thema: weerbaarheid tegen desinformatie. De keuze voor dit onderwerp is geïnspireerd door het rapport Weerbaarheid tegen desinformatie in Nederland en Vlaanderen dat in 2023 is opgeleverd door BENEDMO. Dit rapport bevat zeven aanbevelingen om de weerbaarheid van de bevolking in beide landen tegen desinformatie te vergroten. 

Partners konden, aan de hand van deze aanbevelingen, een voorstel indienen voor een activiteit die bijdraagt aan de weerbaarheid van een of meer doelgroepen binnen de Nederlandse bevolking, van jong tot oud.

Acht gehonoreerde initiatieven

Netwerk Mediawijsheid wil alle deelnemers hartelijk bedanken voor hun aanvraag. De jury, bestaande uit Michael Hameleers (UvA), Mary Berkhout-Nio (Netwerk Mediawijsheid), Iris van der Heijden (KB), Julia Conemans (B&G en BENEDMO) en Esther Mieremet (ECP), heeft tijdens een juryoverleg alle aanvragen beoordeeld en de volgende aanvragen gehonoreerd:

Chatlicense – Uitbreiding met module over desinformatie

‘Een zwemdiploma voor smartphonegebruik’, is hoe netwerkpartner Chatlicense zichzelf omschrijft. De aanvraag gaat om het mogelijk maken van een extra module over het belang van emoties bij desinformatie, door middel van een explainer-video en richt zich op kinderen die voor het eerst een smartphone krijgen (9-12 jaar).

De jury is van mening dat deze uitbreiding een waardevolle aanvulling is en belangrijk in het kader van weerbaarheid tegen desinformatie. Ook is het mooi dat het onderdeel desinformatie wordt gekoppeld aan een module die al veel bereik heeft. 

Bibliotheek West-Brabant – Workshop nepnieuws gericht op senioren

Een workshop waarbij deelnemende bibliotheekbezoekers zelf nepnieuws moeten gaan maken. Met dat idee deed de bibliotheek West-Brabant mee met de Stimuleringsregeling 2024. Deelnemers leren, spelenderwijs in een wedstrijdvorm, verschillende technieken van nepnieuws kennen. Het zelfgemaakte ‘nieuws’ moet vervolgens voor waar worden verkocht aan andere deelnemers. Zo leren kwetsbare ouderen op een luchtige manier wat nepnieuws is, hoe het werkt en hoe je het kunt herkennen.

De jury vindt het aansprekend dat dit initiatief speciaal gericht is op senioren. De jury hoopt ook dat de workshop deze doelgroep meer plezier geeft in het herkennen van desinformatie, in plaats van de angst die er veelal heerst onder deze groep. Verder ziet de jury kansen om dit format breder in te zetten in de bibliotheeksector.

Lectoraat European Impact van St HBO Haaglanden – Onderzoek en ontwikkelen toolkit

Met behulp van toegepast onderzoek naar Europese en nationale initiatieven en kanalen, wil dit lectoraat educatief materiaal over desinformatie ontwikkelen. Het lectoraat European Impact analyseert hoe de Europese Unie en de Raad van Europa proberen desinformatie in te dammen en mediawijsheid te versterken. Brengt de benodigde kennis en vaardigheden in kaart van publieke professionals van Nederlandse overheden en maatschappelijke organisaties die te maken hebben met desinformatie en ontwikkelt vervolgens een toolkit met praktische en relevante kennisproducten en onderwijsmaterialen die hen daarbij kan ondersteunen.

De jury vond het een erg goed idee om speciaal iets voor publieke professionals op Europees niveau te doen op het gebied van weerbaarheid tegen desinformatie. Een sterk punt aan dit initiatief is dat er een bestaand netwerk is dat kan zorgen voor inbedding en dus duurzaamheid. 

#UseTheNews – Project ImageZ – Foto van de dag

Het idee van dit educatieproject van #UseTheNews is dat nieuws en actuele thema’s op een toegankelijke manier dagelijks de klas binnenkomen via aansprekende nieuwsfoto’s. Iedere schooldag bespreekt de leerkracht één ontvangen nieuwsfoto – met een korte toelichting en begeleidende vragen – met leerlingen en helpt hen kritisch naar beelden te kijken, het verhaal erachter te begrijpen en te ontdekken wat betrouwbaar is en wat niet. Hiermee draagt het project niet een tijdje maar duurzaam of in elk geval een heel schooljaar bij aan betere weerbaarheid tegen desinformatie bij leerlingen van groep 7 en 8 in het basisonderwijs.

De jury was zeer gecharmeerd van de inzet van beelden en het gesprek als vorm om te werken aan weerbaarheid tegen desinformatie. Het gesprek als vorm is een van de sterkste vormen om te werken aan inzicht en begrip.  Ook ziet de jury dat dit initiatief in de toekomst op veel meer manieren ingezet kan worden, bijvoorbeeld op herkenning van AI. De vorm kan white label ingezet worden voor nog meer onderwerpen met beeld en het gesprek als vorm. Tevens is het bereik op 22 scholen ook heel waardevol op gebied van duurzaamheid en impact. 

Red Arubiano di Prensa Profesional –  Seriereeks lezingen, gesprekken en paneldiscussies  

Deze Arubaanse initiatiefnemer wil een seriereeks ontwikkelen die de impact van desinformatie onderzoekt en het bewustzijn hierover vergroot. Door middel van paneldiscussies, lezingen en gesprekken bieden we inzicht in de mechanismen van desinformatie, de invloed van technologieën zoals AI en deepfake, en de rol van de media in het bestrijden van nepnieuws. Het doel is om praktische kennis, vaardigheden en tools aan te reiken waarmee journalisten, beleidsmakers en het brede publiek desinformatie beter kunnen herkennen en tegenwerken. Door samen te werken met organisaties zoals UNESCO, de Universiteit van Aruba en de Stichting Deugdelijk Bestuur, creëren ze een platform voor kennisdeling en gezamenlijke aanpak van desinformatie.

De jury vindt het mooi hoe er verschillende stakeholders (UNESCO, de Universiteit van Aruba en Stichting Deugdelijk Bestuur) bij elkaar worden gebracht en met elkaar in gesprek gaan over meerdere soorten vormen zoals paneldiscussies, lezingen en gesprekken.

Haagse Hogeschool – Influencergame | Ontwikkeling module desinformatie en voeding

Met de al bestaande Influencergame, een serious game van de Haagse Hogeschool, ontwikkelen jongeren vaardigheden om de juiste gezondheidsgerelateerde informatie te vinden en worden ze weerbaarder tegen desinformatie op social media. Met deze stimuleringsregeling willen de makers het aantal modules uitbreiden op basis van de behoeften van de leerlingen en docenten en de game beter aan laten sluiten bij de inhoud van het huidige onderwijs. De game richt zich primair op leerlingen uit de onderbouw van het vmbo.

De jury is enthousiast over het idee om een module over desinformatie in het gezondheidsdomein te ontwikkelen. Het is interessant om dit te koppelen aan influencers, waar op EU niveau veel aandacht voor is. 

Digital Media & Behavior Lab / VU A’dam – NieuwsWijs: Maak Nieuwswijsheid Beter Meetbaar

Dit initiatief richt zich op het ontwikkelen en valideren van een nieuw meetinstrument voor nieuwswijsheid, waarmee tekortkomingen van huidige meetinstrumenten worden aangepakt. Het nieuwe instrument biedt een wetenschappelijk onderbouwde, objectieve manier om te meten hoe effectief mediawijsheidsinterventies zijn en hoe het gesteld is met de nieuwswijsheid van Nederlanders. Op deze manier helpt dit meetinstrument bij het monitoren van nieuwswijsheid, en het ontwikkelen van effectievere interventiestrategieën die de samenleving weerbaarder maken tegen desinformatie.   

De jury vindt het mooi dat met dit initiatief wordt ingesprongen op een belangrijke wetenschappelijke vraag, behoefte en lacune. Dit kan heel leerzaam zijn voor het hele netwerk en daarmee een grote impact hebben. Het zou mooi zijn als de inzichten de mogelijkheden geven om betere tools te ontwikkelen op het gebied van nieuwswijsheid.

Rijnbrink – Uitbreiding Jeugdkrakercompetitie met onderdeel desinformatie

De Jeugdkrakercompetitie bereikt ieder jaar veel scholen in het land met een lessencyclus. Op die manier draagt de competitie voor bovenbouwleerlingen sterk en structureel bij aan de ontwikkeling van informatievaardigheden en weerbaarheid tegen desinformatie, online veiligheid en cybercrime. Per ‘krakerronde’ bieden ze lesmateriaal dat aansluit bij de onderwerpen in die ronde, zodat de competitie geen op zichzelf staande activiteit is maar aandacht voor informatievaardigheden een geborgde plek heeft in de klas. Het lesmateriaal is bedoeld voor leerkrachten in de bovenbouw van het basisonderwijs en leesconsulenten van Bibliotheken.

De jury vindt een goed idee om iets te ontwikkelen dat speciaal gericht is op leerkrachten in de bovenbouw van het PO en leesconsulenten van de bibliotheken. Ook het feit dat dit een uitbreiding is van iets dat al ontwikkeld is en al vele scholen bereikt heeft is mooi voor de impact en duurzaamheid van het initiatief. 

Vervolg in 2025

Er is in totaal € 50.000,- toegekend aan deze initiatieven. Eind 2025 worden de resultaten van de stimuleringsregeling gepresenteerd. Ook volgen er interviews met de initiatiefnemers van de toegekende initiatieven op dit blog.