Hoe willen politieke partijen de negatieve impact van desinformatie bestrijden? En ervoor zorgen dat iedereen mee kan doen in de digitale samenleving? Om dit in kaart te brengen ontwikkelde Rudy van Belkom namens Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) de Technologie Kieswijzer. Deze kieswijzer is door bijna 30.000 burgers gebruikt. Dat levert een hoop interessante inzichten op. In dit artikel gaat Rudy dieper in op de uitkomsten van de Technologie Kieswijzer.

In veel partijprogramma’s komt digitale technologie nauwelijks aan bod. Begrippen als ‘desinformatie’ en ‘digitale inclusie’ worden weliswaar genoemd, maar een samenhangende toekomstvisie ontbreekt nog vaak. Het is daarom hoog tijd dat er in de Tweede Kamer meer aandacht wordt besteed aan de impact van digitale technologieën op onze samenleving. De Technologie Kieswijzer heeft eraan bijgedragen dat maar liefst achttien politieke partijen zich hebben uitgesproken over prangende digitale thema’s.

Bijdragen aan mediawijsheid

Een belangrijk doel van deze kieswijzer is om mediawijsheid in de samenleving te bevorderen. Door zeventien tech-gerelateerde vraagstellingen te beantwoorden kwamen mensen erachter welke politieke partijen het best opkomen voor hun belangen. De Technologie Kieswijzer maakt heel bewust geen gebruik van stellingen (eens/oneens). Met de stelling dat er meer gedaan moet worden om de negatieve impact van desinformatie te bestrijden, zal vrijwel iedereen het eens zijn. Zowel burgers als partijen. Dat zegt dus niet zoveel. De echte vraag is: hoe kan de negatieve impact van desinformatie het bést bestreden worden? Op deze vraag zijn verschillende antwoorden mogelijk.

De vraag is dus niet óf we desinformatie moeten bestrijden, maar hoé we dat moeten doen. Om hier een goede keuze in te maken, moet je goed nadenken. En dat is juist de bedoeling. Doordat we geen gebruik maken van binaire stellingen, maar per onderwerp vijf uiteenlopende oplossingen voorleggen, kunnen we veel meer nuance bieden. ‘Het is wat meer werk dan iets aanvinken op het spectrum ‘helemaal eens’ tot ‘helemaal oneens’, maar dat dwingt wel tot goed lezen’, schrijft de Volkskrant over de Technologie Kieswijzer. De tool is ook voorzien van een voorleesfunctie, zodat de kieswijzer ook te gebruiken is door de 2,5 miljoen mensen in Nederland die moeite hebben met lezen en schrijven.

Investeren in mediawijsheid

‘Burgerinspraak’ is voor veel partijen een populair standpunt. Bij veel gebruikers van de Technologie Kieswijzer scoort burgerinspraak echter opvallend laag. Standpunten over burgerparticipatie, inspraak van burgers en een directe democratie worden relatief weinig gekozen. Hetzelfde geldt voor het beheren van je eigen data. De meeste partijen willen burgers hun eigen data laten beheren en de verantwoordelijkheid dus ook bij burgers leggen. Nog geen 27% van de gebruikers van de Technologie Kieswijzer kiest hiervoor.

“De meerderheid van de gebruikers van de Technologie Kieswijzer wil de kennis en vaardigheden van burgers vergroten.”

Interessant is dat veel gebruikers eerder behoefte hebben aan inzicht en transparantie, in plaats van meer inspraak. Zoals meer transparantie bij politieke advertenties en meer mediawijsheid ten aanzien van desinformatie. De meerderheid van de gebruikers van de Technologie Kieswijzer wil de kennis en vaardigheden van burgers vergroten, zodat ze desinformatie eerder herkennen. Met name leeftijd blijkt een belangrijke rol te spelen. Uit verdiepende analyses volgt dat jongeren (tot en met 35 jaar) in verhouding meer inzicht en transparantie belangrijker vinden. Ouderen (vanaf 36 jaar) zijn juist vaker gericht op meer burgerinspraak. Het feit dat bij jongeren democratie laag scoort als belangrijk thema (plek 10) versterkt dit. Bij ouderen staat dit thema veel hoger, in de leeftijd vanaf 68 jaar zelfs op plek 1. Het omgekeerde zie je bij nepnieuws. Bij jongeren scoort dit thema relatief hoog (plek 4) en bij ouderen opvallend laag (plek 9).

Digitaal burgerschap

De behoefte aan mediawijsheid komt ook tot uiting in het vraagstuk over digitale inclusie. De meeste partijen en de meeste gebruikers van de Technologie Kieswijzer willen digitaal burgerschap een belangrijke plek geven in het onderwijs om digitale inclusie te bevorderen. Kinderen en jongeren moeten volgens hen verantwoord leren omgaan met digitale middelen. Het recht op internettoegang mogelijk maken is een stuk minder populair. Iets meer dan 10% van de burgers (en slechts één politieke partij) vindt dit de beste oplossing om iedereen mee te laten doen in de digitale samenleving.

Toekomst van de democratie

Als onderzoeker neem ik de resultaten van de Technologie Kieswijzer mee in mijn onderzoek over de impact van technologie op de toekomst van de democratie. Desinformatie krijgt een prominente plek in het onderzoek. Het beïnvloeden van de verkiezingen door manipulatie en misleidende informatie is een groeiend probleem. Uit de kieswijzer blijkt dat er met name veel behoefte is aan het tegengaan van grootschalige verspreiding van desinformatie. Ik ga daarom mogelijke oplossingen verkennen, in de vorm van bijvoorbeeld een experiment of prototype.

Zijn er organisaties die vergelijkbare doelen nastreven en de krachten willen bundelen? Neem dan contact op via vanbelkom@stt.nl.

Meer lezen over mediawijsheid?

» Dit is de staat van het onderzoek naar mediawijsheid in Nederland
» Publieke organisaties vragen aandacht Tweede Kamer voor publieke regie op digitalisering
» Weerbaar zijn tegen nepnieuws en desinformatie begint bij vertrouwen