Sinds kort is op TikTok een nieuw fenomeen: gift-baiting. In dit blog legt mediapedagoog Marije Lagendijk uit hoe het werkt en waar je op moet letten. Ook geeft ze praktische gesprekstips om hier met kinderen of leerlingen over te praten.

TikTok is op dit moment het snelst groeiende social-mediaplatform in Nederland. Uit het jaarlijkse onderzoek van Newcom Research & Consultancy B.V. blijkt dat 42% van de jongeren tussen 15 en 19 jaar dagelijks op TikTok zit. Niet alleen tieners, maar ook (heel) jonge kinderen beleven veel plezier aan TikTok. Toch is de reputatie van TikTok discutabel. Hier lees je daar meer over. En zijn er nu de battles en het genoemde gift-baiting.

Het begint bij coins

In je TikTok account kun je munten kopen: coins. Om deze coins te kopen moet je officieel 18 jaar of ouder zijn. Maar veel kinderen voeren bij het aanmaken van hun TikTok account een andere geboortedatum in om de leeftijdsgrenzen van TikTok te omzeilen. Officieel mag je pas vanaf 13 jaar een eigen account aanmaken, maar er is geen actieve controle op de geboortedatum die kinderen invullen, dus de kans is groot dat jouw kind ook een account heeft aangemaakt met een valse geboortedatum.

De munten koop je via je profiel; tussen de verschillende opties zie je Saldo staan. Als je daarop klikt, dan verschijnt je digitale portemonnee en kun je je saldo opladen. Je krijgt dan een overzicht te zien met de verschillende pakketten die je kunt kopen. De prijs varieert van 50 cent voor 36 coins tot 275 euro voor 17.500 coins. Eenmaal gekochte muntjes zijn niet meer terug te wisselen en als je account (om welke reden dan ook) verwijderd wordt, dan ben je alles kwijt. Belangrijk om te weten is dat er geen creditcard nodig is om coins te kopen. Betaling loopt via het mobiele abonnement.

Waar gebruik je TikTok coins voor?

De gekochte coins kun je gebruiken om je favoriete TikTokker een cadeautje te sturen; deze cadeautjes worden gifts genoemd. Gifts zijn er in allerlei verschillende prijsklassen. Een roos kost 1 coin (ongeveer 1,5 cent) maar er zijn ook gifts die wel 30.000 coins (ongeveer 400 euro) kosten.

Je kunt jouw idool alleen maar een gift sturen als hij of zij een live video maakt. Je kunt geen gifts sturen voor filmpjes die vooraf opgenomen zijn. Op YouTube verdient een vlogger geld door het aantal kijkers en de advertentie-inkomsten, maar bij TikTok werkt dat anders: daar verdien je geld door het krijgen van die gifts. De gifts die je ontvangt, worden omgezet in diamanten. En als je genoeg diamanten verzameld hebt, dan kun je die diamanten inwisselen voor echt geld. Gifts zijn voor de makers van TikTok filmpjes dus uitermate belangrijk voor hun verdienmodel. Het is echter onduidelijk hoe die wisselkoers precies is. Wel is duidelijk dat TikTok ruim de helft van het geld in z’n eigen zak steekt. En ook hier geldt: voldoe je niet aan de (onduidelijke) regels van TikTok, dan kun je zomaar alles kwijt zijn.

Wat is gift-baiting?

Zoals gezegd verdienen TikTokkers geld als hun volgers en fans ze gifts sturen. We horen steeds vaker — in de media, maar ook op onze ouderavonden — dat kinderen veel geld uitgeven aan coins om zo de aandacht van hun idool te trekken. Tiktokkers beloven hun volgers gouden bergen, bijvoorbeeld dat zij samen een duet opnemen of dat ze hun telefoonnummer delen met de volger die het duurste cadeautje stuurt.

Tijdens de livestream worden de volgers die gifts doneren met hun accountnaam genoemd en bedankt, maar soms ook belachelijke gemaakt en opgejut: “Pietje stuurt een gift van 1 coin, bedankt, maar als je een echte fan bent stuur je meer, toch? Wie laat zien dat hij wel een echte fan is?” En ja hoor, dan gaan kinderen tegen elkaar opbieden, om te laten zien dat zij echte fans zijn. Ze belanden op deze manier in battles waar flink wat financiële spierballen getoond worden. En omdat je met je accountnaam genoemd bent, kun je van andere kijkers vervelende berichten krijgen. De verleiding om onder deze druk steeds meer geld uit te geven, is groot. Daarnaast loop je ook nog het risico dat je na je donatie niet krijgt wat je beloofd is. Het is puur gericht op het ontvangen van zo veel mogelijk gifts. Dit is dus geen click-baiting, maar gift-baiting.

Wat vertel je kinderen hierover?

Moeten we het meedoen aan gift-baiting verbieden? Op zich is het geen probleem als een kind zijn eigen zakgeld wil besteden aan gifts. Zo leren ze ook dat je het snel kwijt bent en dat je er niet zo veel voor terug krijgt. Goede lessen. Net zoals dat kinderen af en toe Pokémon-kaarten of een nieuw outfit voor personages in het spel Fortnite willen kopen. Die goodies hebben voor kinderen nu eenmaal een bepaalde waarde. Aan de andere kant: kinderen geven onbezonnen te veel geld uit, merken we. Sommige kinderen zijn al jong gevoelig voor de sociale druk en zijn mogelijk ook verslavingsgevoelig — gift-baiting met de belofte dat je ervoor beloond wordt, zou je immers ook kunnen zien als een vorm van gokken. Erover praten is dus wel belangrijk.

Toch is het belangrijk om een aantal dingen in de gaten te houden, om over deze verleidingspraktijken te praten en regels af te spreken. Bijvoorbeeld:

• Spreek af hoeveel zakgeld ze maximaal per maand mogen besteden aan het kopen van coins en ander virtueel geld. En bedenk een manier dat ze kunnen bijhouden hoeveel geld ze uitgegeven hebben. Je kind kan ook maandelijks of eenmalig een klein bedrag storten via Patreon (een soort abonnementsservice die sommige content creators gebruiken). Zo heb niet alleen jij meer zicht en controle op wat je kind uitgeeft, maar ook je kind houdt overzicht. Ook zijn er TikTokkers die merchandise verkopen, zoals kleding. Als je merchandise bestelt, krijg je in ieder geval iets terug voor je geld. Kijk ook eens op de site van het Nibud
• Maak inzichtelijk wat een gift in echt geld kost. Omdat TikTok rekent met muntjes en niet met bedragen, verliezen kinderen heel snel uit het oog hoeveel geld ze nu eigenlijk uitgeven. Overigens: kinderen hebben sowieso nog niet zo goed door wat de waarde van geld nou precies is. Praat er eens over in bredere zin: wat verdient iemand met minimumloon, hoeveel kost een fiets, een scooter, een auto, een huis?
• Leg kinderen uit dat veel van het geld naar TikTok gaat en niet naar zijn of haar idool
• Praat over de verleidingsmechanismen en de sociale druk die je kunt voelen om geld uit te geven. Wilde je het echt? Of was je het niet van plan en deed je het toch? Wat trok jou over de streep? Is gift-baiting een vorm van bedelen (zoals wij het zouden noemen), of is het iets anders?
• Bespreek dat het voor kan komen dat je helemaal niet genoemd wordt als je een gift stuurt, of dat je niet krijgt wat iemand beloofd heeft. Wat vind je daarvan? Hoort dat bij het spel, is het een vorm van gokken, of is dat oneerlijk zaken doen?

Dit artikel verscheen eerder op de site van Bureau Jeugd & Media.

Lees ook:

» “Sociale media zijn niet geschikt voor kinderen.” Kan de Code voor Kinderrechten helpen?
» Verslag netwerksessie: Hoe gaan we om met TikTok en dataverzameling door sociale media?
» Gebruik TikTok vervijfvoudigd – Het sociale mediagebruik onder jongeren in 2020