Op sociale media wordt er volop gekletst, maar helaas ook regelmatig gekwetst. Wat online kwetsend is, hangt volgens recent onderzoek van Netwerk Mediawijshed voornamelijk af van het online gedrag zelf.
Dit artikel is geschreven door Peter Nikken en Svenja Kuiper-Buttner.
Wraakporno, cyberpesten en bedreigen worden bijvoorbeeld als meer kwetsend ervaren dan shamen of cancelen. Ook speelt mee wie er gekwetst wordt. Mensen die media vaker gebruiken voor sociale doeleinden zijn mogelijk wat meer door de wol geverfd. Zij voelen zich minder snel geraakt door vervelende online ervaringen. Anderen, waaronder mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb), hebben juist minder mentale veerkracht en laten een rotopmerking niet zo makkelijk van zich afglijden.
Speciaal voor zorgprofessionals organiseert Netwerk Mediawijsheid op woensdagochtend 24 april de gratis online Kennissessie: leuker online met een verstandelijke beperking
Online met een lvb
Mensen met een lvb gebruiken net als ieder ander volop (sociale) media om te relaxen, op de hoogte te blijven, informatie te zoeken, dingen te regelen, of contacten te onderhouden. Maar daarbij komen zij vaker dan andere mensen in aanraking met online kwetsend gedrag. Dat komt onder andere doordat het denkvermogen en sociaal aanpassingsvermogen van mensen met een lvb minder sterk ontwikkeld is. Daardoor zijn zij gevoeliger voor aandacht en feedback, reageren zij impulsiever op hun omgeving (eerst doen, dan denken) en leren zij minder van gemaakte fouten. Online kwetsend gedrag kan daardoor juist bij deze mensen harder aankomen.
Als je niet weet wie een rotopmerking maakt of wie jou anoniem bedreigt, is het lastig daar tegen in te gaan of die persoon te blokkeren. En als je moeite hebt om je impulsen te beheersen, ga je soms zelf de fout in door terug te kwetsen. Uit schaamte of onvermogen kan het ook moeilijk zijn om aan te geven dat je lastig gevallen wordt of zelf verkeerd bezig bent geweest. Je moet dus stevig in je schoenen staan om ‘op te staan’ tegen online kwetsend gedrag. Omdat dat lastig is als je kwetsbaar bent of je je in een kwetsbare positie bevindt, hebben mensen met een lvb ondersteuning nodig om ook online mee te kunnen doen en erbij te horen. Maar wat kan of moet je als begeleider dan doen?
#HierNiet!#HoeDanWel?
In de Week van de Mediawijsheid 2023 organiseerde het lectoraat Jeugd & Media van Hogeschool Windesheim het event “#HierNiet!#HoeDanWel?”. Jongeren, beroepskrachten, onderzoekers en experts wisselden ervaringen en kennis uit rond online kwetsend gedrag en dachten samen na over hoe we kunnen bijdragen aan een vriendelijke en veilige online samenleving. Tijdens het event klonken ook de stemmen van mensen met een lvb. Cliënten van Frion, een Zwolse organisatie die mensen met een lvb ondersteunt, hadden voorafgaand aan het event hun ervaringen met online kwetsend gedrag met begeleiders gedeeld en samen met hen tips geformuleerd voor hoe je hier mee kunt omgaan.
“Ik heb geen telefoon meer. Ik begrijp de telefoon heel weinig, zegt de begeleiding”
Ervaringen
In totaal hebben 15 cliënten en 3 ondersteuners* hun input gegeven. Allen hadden ervaringen met online kwetsend gedrag én ‘food for thought’. Eén van de manieren waarop cliënten omgaan met online kwetsend gedrag, is ontwijken. Liset vertelt: “Ik vond het niet leuk dat iemand in de groepsapp zei dat we ’s avonds na half tien niet meer mochten appen en ben uit de groepsapp gestapt.” Hendrik heeft besloten om alleen nog te appen met familie: “Ik kreeg in het Engels berichten om geld met een foto van een bekende.” Rosa is gestopt met Facebook nadat ze daar was gepest en gehackt en Tino datet niet meer online: “Ik had een dame ontmoet via Tinder. Toen ik geen kadootje gaf, veranderde ze haar foto.”
Andere cliënten zijn meer accepterend als het gaat over omgaan met online kwetsend gedrag. Zo kiezen Jip, Klaas en Amir er bijvoorbeeld voor om niet (oftewel: passief) te reageren in de hoop dat het kwetsen dan vanzelf over gaat. Zij scrollen verder als ze scheldwoorden of nare reacties lezen op sociale media zoals TikTok en Instagram, want: “Ze willen juist dat je reageert. Als je dat niet doet, dan stopt het eerder.” Joep zegt: “Ik bemoei me er niet meer mee, want je weet niet wat er eerst gebeurd is.” Dorus steekt de hand in eigen boezem: “Je bent zelf verantwoordelijk voor waar je wat plaatst en zegt. Je moet er rekening mee houden dat er nare dingen gezegd kunnen worden.”
Slechts enkele cliënten ondernemen actie om online kwetsend gedrag te stoppen. Mirjam vraagt “Wil je dit niet doen?” als ze online nare dingen leest. En Isa verwijdert haatreacties op haar vlogs. Online opkomen voor jezelf is écht niet makkelijk voor deze groep gebruikers.
Sociale media weg of in overleg?
Ook voor begeleiders van mensen met een lvb kan het lastig zijn om in te grijpen bij het gebruik van (sociale) media door hun cliënten. Zij proberen cliënten zoveel mogelijk gebruik te laten maken van hun telefoon, spelconsole of laptop. Dit betekent dat ze aansluiten bij de belevingswereld van cliënten en inzetten op het benutten van de kansen die media kunnen bieden voor ontwikkeling. Soms lijken die kansen echter niet op te wegen tegen de nadelen.
“Alleen in het uiterste geval mag – mits onderbouwd en tijdelijk – voor iemand worden besloten dat mediagebruik niet passend is. Een besluit dat een cliënt geen telefoon meer gebruikt, nemen we bij voorkeur in samenspraak met de cliënt. Als een cliënt instemt met de constatering dat telefoongebruik niet passend is, is er sprake van een afspraak die we vastleggen in het ondersteuningsplan.” Bert zegt dan ook: “Ik heb geen telefoon meer. Ik begrijp de telefoon heel weinig, zegt de begeleiding.”
“Door structureel aandacht te hebben voor mogelijk kwetsend online gedrag houd je mensen met een lvb ‘scherp’ en geef je hen de kans om daarbij zelf keuzes te maken. Draag je steentje bij aan een samenleving die vriendelijk en veilig is voor iedereen”
Heb het erover en vraag hulp
Cliënten en begeleiders geven goede tips voor het omgaan met online kwetsend gedrag. Met stip staat bovenaan: “Heb het erover en vraag hulp aan iemand die je vertrouwt.” Deze tip maakt duidelijk hoe belangrijk het is dat we cliënten helpen bij het vormen van een breed ondersteunend netwerk om hen heen. Als een cliënt niet durft te praten met een begeleider, durft die dat misschien wel met een familielid, vriend of collega. Cliënten en begeleiders noemden concrete voorbeelden van ‘erover praten en hulp vragen’ in hun sociale netwerk.
Luna zegt: “Mijn vriend helpt mij met sociale media. Als ik vriendschapsverzoeken krijg, dan gaat hij vragen waarom of blokkeren. Soms accepteren we iemand.” Mitch had het gevoel dat er iets niet klopte toen hij nare berichten kreeg van zijn vriendin die hij online had leren kennen: “Toen ben ik naar de begeleiding geweest.” Thirza vertelt: “Mijn begeleiding thuis helpt mij iedere vrijdag. Met mijn e-mail en zo. Wat ik moet bewaren. Wat ik op Facebook zet doe ik zelf.” Bart heeft met hulp van een begeleider een berichtje gestuurd naar de beheerder van een groepsapp. Shannon zegt: “Ik voeg alleen nog vrienden toe die ik in het echt ken.”
En nu?
Het is overduidelijk dat het thema ‘respectvol omgaan met elkaar via sociale media’ sterk leeft onder mensen met een lvb en hun begeleiders. En dat is goed! Samen kunnen we mensen met een lvb helpen om te gaan met kwetsende situaties online. Maar wacht daarbij niet tot er iets is misgegaan. Ga er al over in gesprek als er ‘nog geen stront aan de knikker is’.
Een begeleider vertelt dat het helpt om uit te leggen dat kwetsende reacties vaak niet persoonlijk bedoeld zijn en dat je ze het beste van je af kunt laten glijden. “Maar als het niet lukt en je je rot blijft voelen, kun je het er altijd over hebben en vragen of iemand je wil helpen om er iets mee te doen.” Iets dat ook goed werkt, is mensen met een lvb bevragen vanuit het perspectief van een ander persoon: “Ken jij iemand die wel eens is uitgescholden online? Wat heeft die persoon toen gedaan?”. Of: “Kun je even met me meedenken? Wat zou jij adviseren aan een cliënt die rotopmerkingen krijgt over haar nieuwe profielfoto?” Juist door structureel aandacht te hebben voor mogelijk kwetsend online gedrag houd je mensen met een lvb ‘scherp’ en geef je hen de kans om daarbij zelf keuzes te maken. Draag je steentje bij aan een samenleving die vriendelijk en veilig is voor iedereen, ook online!
Meer weten? We horen graag van je! Svenja Kuiper-Buttner s.a.buttner@windesheim.nl en Peter Nikken p.nikken@windesheim.nl
*Onze speciale dank gaat uit naar de cliënten en begeleiders van Frion die hun ervaringen en kennis rond online kwetsend gedrag hebben gedeeld. We hebben de namen van cliënten gefingeerd. Suzanne van den Oudenrijn heeft input verzameld, Chantal Zuidberg heeft meegedacht tijdens #Hierniet!#Hoedanwel? en Nienke Monsma, communicatieadviseur, heeft ondersteuning geboden bij de voorbereiding van het event en deze blog.
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.