De oorlog in Oekraïne raakt onze levens op heel veel manieren. Ook op het gebied van mediawijsheid. Denk bijvoorbeeld aan (de bewuste verspreiding van) nepnieuws, de impact van oorlogsbeelden op kijkers en je eigen digitale veiligheid. De oorlog is dan ook een actueel thema binnen het netwerk.

Oorlog op het internet

VPRO’s Tegenlicht gaat in De waarheid als wapen op bezoek in Litouwen. De Baltische staten zijn ze al langere tijd verwikkeld in een informatieoorlog met Rusland. Litouwen loopt voorop in de strijd tegen desinformatie: hun leger heeft een control room die 24 uur per dag de media monitort op nepnieuws. Daarnaast is het land rijk aan een vrijwilligersleger van trollenbestrijders: de online Elfen, die samenwerken met de fake news-jagers van DebunkEU.org.

Maar de digitale informatieoorlog – die onderdeel uitmaakt van een bredere cyberoorlog – bereikt ook andere landen. Op grote schaal wordt er immers des- en misinformatie ingezet met als doel de publieke opinie te beïnvloeden. Deze Nieuwsuur-reportage laat zien hoeveel nepbeelden er rondgaan en hoe die gecontroleerd worden:

Kinderen komen net zo goed in aanraking met deze beelden. Zo legt het Jeugdjournaal in deze video uit dat sommige – goed bekeken – video’s op TikTok nep zijn.

In Rusland wordt uiteraard ook verslag gedaan van de strijd. Maar Russische staatsmedia geven een behoorlijk vertekend beeld van de oorlog Hoe omzeilen jonge Russen en Oekraïners die berichtgeving? Dat lees je in dit ARGOS-verhaal.

Nepnieuws herkennen

Waaróm nepnieuws floreert in oorlogstijd kun je onder meer lezen in deze speciale nieuwsbrief van Nieuwscheckers. Vol met verwijzingen naar betrouwbare bronnen en tips op nepnieuws te herkennen. Het EDMO-project houdt bijvoorbeeld een lijst met ontkrachtte nepverhalen bij.

Zelf ook beter worden in nepnieuws herkennen? Dat kan met de tips die we je geven op isdatechtzo.nl. Ook in ons dossier op mediawijsheid.nl en bij onze Vlaamse netwerkpartner Mediawijs vind je veel aanvullende informatie over nepnieuws en propaganda.

En het is goed om je te realiseren dat nepnieuws gebaat is bij verspreiding. Nepnieuws heeft immers vooral grote impact als het veel gedeeld wordt. Stel jezelf daarom altijd de volgende vragen voor je bijdraagt aan het verspreiden van een bericht:

• Wat is jouw mening? En wat maak jij zelf op uit het nieuwsbericht?
• Wat doe je ermee? Plaats je een reactie? Of deel je het bericht?

Of gebruik bijvoorbeeld de HALT-methode van Nieuwscheckers.

Zo praat je met kinderen over de oorlog

We zeiden het net al. Ook kinderen komen via (sociale) media op grote schaal in contact met beelden uit de frontlinie. Het is dus belangrijk dat je als ouder of opvoedprofessional op de juiste manier met je kinderen over dit onderwerp praat.

Maar wat ís de juiste manier? Dat hangt nogal af van de leeftijd van je kind. Daarom heeft Bureau Jeugd en Media in dit artikel verschillende leeftijdsafhankelijke tips verzameld om op de juiste manier het gesprek aan te gaan. Ook op Humankind.nl lees je, per leeftijdscategorie, goede tips om het gesprek aan te gaan met kinderen.

Zijn je kinderen al wat ouder? En willen ze zelf leren hoe ze het beste met dit soort onderwerpen om kunnen gaan? Laat ze dan bijvoorbeeld dit artikel van Kidsweek lezen.

Oorlog in de klas

Ook in de klas is de oorlog in Oekraïne een belangrijk onderwerp. Gelukkig zijn er veel handvatten voor docenten als het gaat om het bespreken van oorlog en geweld in de klas. Wil je in de les meer aandacht besteden aan desinformatie of wil je hier meer informatie over? De campagne ‘Goed in gesprek over verkeerde informatie’ focust zich op desinformatie in het onderwijs. Bezoek goedingesprek.nl voor meer informatie over de campagne.

• Lees het artikel ‘Omgaan met schokkend nieuws in de klas’ van Nieuws in de klas
• De brochures ‘Kinderen en terreur op sociale media’ voor het po en ‘Dialoog in de klas over terreur op sociale media’ voor het vo helpen scholen en leraren om te gaan met gewelddadige beelden op (sociale) media
• Bekijk deze Lesbrief over de oorlog in Oekraïne van de Universiteit Utrecht. Vol praktische handvatten om het gesprek aan te gaan
• Films en documentaires kunnen helpen de situatie te duiden. Netwerk Filmeducatie geeft vier filmtips die voor leraren of (oudere) leerlingen de moeite waard zijn
• Bekijk de drie verschillende werkvormen die ProDemos ontwikkelde naar aanleiding van het conflict.

Denk ook aan je eigen digitale veiligheid

Ook criminelen houden het nieuws in de gaten. Zo kan een (mondiale) crisis dus zorgen voor een toename in cybercriminaliteit. De coronacrisis leidde bijvoorbeeld tot een sterkere stijging van het aantal gevallen van online criminaliteit in Nederland. Criminelen probeerden een slaatje te slaan uit de crisis door WhatsAppfraude, phishingmails en computervirussen aan de actualiteit aan te passen.

Ook de oorlog in Oekraïne zou gevolgen kunnen hebben voor je eigen digitale veiligheid. Een toename van het aantal malware-, ransomware- en DDoS-aanvallen is niet uit te sluiten, stelt deze (Engelstalige) publicatie in Forbes.

Het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) ziet tot nu toe géén concrete aanwijzingen dat digitale aanvallen in relatie tot de oorlog in Oekraïne op dit moment impact hebben op Nederland. “Maar eventuele gevolgen en aanvallen in Nederland in de toekomst niet uit”, stelt het NCSC.

Jezelf hierop voorbereiden kan dus zeker geen kwaad. Dat kan gelukkig op verschillende manieren, dankzij tips uit ons netwerk.

• Lees ons dossier over veiligheid op het internet. Vol tips over (het herkennen van) online criminaliteit
• In deze vijf overzichtelijke video’s van Veiliginternetten.nl leer je hoe je kunt controleren of jij je online basisveiligheid op orde hebt
• Actuele informatie over phishing is te vinden op fraudehelpdesk.nl

Heb jij meer tips over dit onderwerp? Of mis je iets? Meld het ons, via info@mediawijzer.net