Een jaar geleden zorgde ChatGPT voor opschudding in het onderwijs. Tijdens de kennissessie ‘AI-wijsheid in het onderwijs? Do’s en don’ts met generatieve AI’ op donderdag 18 januari kregen onderwijsprofessionals daarom concrete kennis, tips en inspiratie om in de les met AI-wijsheid en generatieve AI aan de slag te gaan.
Liever luisteren? Luister hier de audio van de sessie terug:
Zo’n honderd onderwijsprofessionals sluiten aan bij de sessie die wordt georganiseerd door Netwerk Mediawijsheid. Hierin gaat moderator Freek Zwanenberg van Bureau Jeugd & Media in gesprek over generatieve AI – AI waarmee men automatisch teksten, afbeeldingen, audio en andere content kan creëren – met verschillende experts en voorlopers uit het onderwijs.
Worstelen met technologie
Illustratie: Sarah Hijmans
Freek trapt de sessie af met twee korte polls. ‘Ik kan aan leerlingen uitleggen wat generatieve AI is’ en ‘Ik ben al aan de slag met generatieve AI in de les’. De meerderheid van de deelnemers blijkt al aardig op de hoogte van AI, een deel gebruikt het zelfs al in de klas. Maar veruit het grootste deel gebruikt het nog niet – en zou dat wel willen. “Tijd om te bekijken hoe we aan de slag kunnen met AI”, stelt Freek.
Het woord gaat naar Paulo Moekotte, senior beleidsadviseur onderwijs bij ROC Twente en lid van de Wetenschappelijke Raad van Netwerk Mediawijsheid. Hij vertelt over de do’s en don’ts van generatieve AI in het onderwijs. “Het is moeilijk om een sluitend beeld te geven van hoe je AI kunt gebruiken in het onderwijs; er is weinig onderzoek naar gedaan. We moeten nog achterhalen of generatieve AI meerwaarde heeft voor de docent, waar die meerwaarde in zit; hoe je het inzet en waar je op moet letten; waar kansen en risico’s liggen. En hoe docenten elkaar kunnen enthousiasmeren of inspireren.”
“We kunnen nieuwe werkvormen gebruiken om onderwijs te innoveren.”
Paulo denkt dat docenten de ontwikkeling wel aankunnen, als ze zichzelf een experimenteer- en leerfase gunnen. “In coronatijd zagen we dat ook; docenten vonden zelf een weg in online lesgeven. Het lukte dankzij hun vindingrijkheid, creativiteit en moed. Omdat technologie zich zo snel ontwikkelt, is het nu wél belangrijk dat de mensen die het voor het zeggen hebben meedenken over strategisch beleid. Onderwijsprofessionals hebben ruimte nodig om zich te bekwamen.”
Dedicated taalmodellen
Generatieve AI ontwikkelt zich snel, maar het onderwijs is juist niet zo veranderlijk, zegt Paulo. “We kunnen nieuwe werkvormen gebruiken om onderwijs te innoveren. Denk bijvoorbeeld aan een chatbot voor studenten; een specifiek getraind model – gevuld met specifieke data voor specifieke taken – waaraan ze vragen kunnen stellen. Niet om interactie tussen de docent en leerling te vervangen, maar de docent te versterken. Het levert bijvoorbeeld tijdswinst op, waardoor de docent meer tijd krijgt om leerlingen persoonlijk te spreken.”
Paulo vindt het belangrijk dat studenten leren over generatieve AI als onderdeel van digitale geletterdheid en mediawijsheid. “Generatieve AI neemt in de toekomst overal een belangrijke plek in, banen veranderen inhoudelijk. Maar wanneer heeft AI toegevoegde waarde? In Word kom je nu ook al AI tegen die veel verder gaat dan de spellingchecker, de zogenaamde editor die je tekst herschrijft en stilistisch verbetert. Dit is een typisch voorbeeld van AI die zich ongemerkt nestelt in je werkomgeving en die ook zonder omhaal wordt geaccepteerd. Waarom accepteren we dat wel, maar zien we andere vormen als een bedreiging voor onze identiteit, integriteit en authenticiteit? Dat zijn complexe vraagstukken, van belang voor het onderwijs. Daarom zou ik leerlingen vooral laten inzien dat AI in staat is om samen met ons als mens problemen op te lossen, als je dedicated taalmodellen – transparant en getraind voor een bepaalde functie of taak – gebruikt. Je zou denken: dat is veel te complex om op school te behandelen. Maar kinderen kunnen veel meer aan dan wij denken. Zij groeien per slot van rekening op in een digitale wereld.”
Focus op kansen
Illustratie: Sarah Hijmans
Een intermezzo van beeldtaalkunstenaar Theo Danes brengt een rustmoment. Hij pakt Sonnet 18 (‘Shall I compare thee to a summers day’) van Shakespeare erbij en vertelt dat hij ChatGPT heeft gevraagd een wintereditie te maken (‘Shall I compare thee to a winters day’). “Zo kun je leerlingen een vergelijking laten maken: is dit een geslaagd contrastgedicht, waar gaat het de mist in, zou je iets aanpassen?”
Vervolgens vertelt Mireille Boetje, directeur van FutureNL, over de Nationale AI Cursus Junior. De gratis cursus bestaat uit vijf laagdrempelige lessen over digitale geletterdheid en AI, bedoeld voor kinderen van 10 tot 14 jaar. “Met PowerPoints, digiboards, handleidingen voor leerkrachten en kant-en-klare werkbladen, maar vooral heel veel opdrachten, is de cursus superpraktisch. We nodigen zoveel mogelijk uit tot klasgesprekken en reflectie op het onderwerp. En maken daarin ook een verbinding met de vakken die leerlingen op school al krijgen.”
“De truc is om AI te zien als gesprekspartner, die met je brainstormt over ideeën.”
“De basis van AI staat centraal: kennismaken met wat generatieve AI is en wat ermee mogelijk is. De ethische kant en de gevaren lopen als een rode draad door de cursus heen. De cursus laat zien hoe je generatieve AI gebruikt om het onderwijs te versterken. Bijvoorbeeld door kinderen erop te wijzen dat ze eerst zelf over een antwoord na moeten denken voor ze een chatbot inschakelen.” Mireille beaamt dat docenten niet altijd comfortabel zijn met het geven van deze lessen, omdat ze zelf ook nog weinig bekend zijn met het onderwerp. “Juist daarom nemen we leerkrachten aan de hand. We bieden verdiepende informatie. Want we kunnen kinderen alleen goed informeren als we leerkrachten niet uit het oog verliezen.”
Mireilles voornaamste tip voor leerkrachten? Ga de cursus gewoon geven. “De ontwikkelingen gaan in razend tempo, je loopt altijd achter. Maak daar geen punt van. Focus op de kansen die het geeft in het onderwijs.”
De onlangs herziene versie – ingespeeld op de ontwikkelingen van nu – van de Nationale AI Cursus Junior is te vinden via deze website.
AI in de klas
Illustratie: Sarah Hijmans
Karen Wiegmink-Oliehoek, kunstdocent aan het Theresialyceum in Tilburg, vertelt over de creatieve mogelijkheden van generatieve AI en hoe zij daar in de klas mee bezig is. “Al een tijd ben ik bezig met AI, omdat ook ik het spannend vind en wil weten wat er speelt onder jongeren. Een jaar geleden ging ik met leerlingen naar een museum. Zij moesten daar kunstanalyses maken, ik gooide die in een AI-generator. Wat bleek: het was een supersnelle test om te kijken in hoeverre zij de beeldbegrippen begrepen hadden.” Ze borduurde verder. “Vorig jaar kwam een AI-nummer van Drake en The Weeknd op de markt, dat een storm aan reacties in mijn 4-havoklas veroorzaakte. Veel leerlingen wilden dat ook proberen. Dat mocht in mijn les. Hun onderzoek, hoe ze worstelden met dat proces en wat ze leerden, presenteerden ze in de klas.”
“Ik weet dat ik me op glad ijs bevind”, vervolgt ze. “Veel kunstenaars hebben een aversie voor AI. Zij vinden dat kunst niet vanuit een computer mag komen. Ik denk vooral dat we het niet tegen kunnen houden. En dus gebruiken we generatieve AI dit schooljaar heel actief in de klas. Bijvoorbeeld in het maakproces, om nieuwe ideeën te vinden. Daarbij: we scheuren ook plaatjes uit tijdschriften, gebruiken songteksten, kijken op Pinterest en halen plaatjes via Google Image op. Maar zodra de term AI verschijnt, schrikken mensen.”
“Bepaalde taken leveren met AI enorme tijdsbesparing op. (…) bijvoorbeeld opstellen nakijken, op grammatica, spelling, zelfs perspectief.”
Dat kunst verandert, is iets waarover we constant in gesprek moeten blijven, vindt Karen. “We hebben steeds meer te maken met een hybride werkvorm tussen machine en mens. AI is soms verder dan wij: het kan uitstekend optimaliseren én voorspellen. Creëer je iets met AI, dan geef je een deel van een creatief proces uit handen. De truc is om AI te zien als gesprekspartner, die met je brainstormt over ideeën. Die kun je vervolgens gebruiken om tot eigen ideeën en conclusies te komen. Dát is hoe ik generatieve AI met leerlingen wil gebruiken.”
Al doende leer je
De laatste spreker is aan de beurt. Docent en auteur van het boek ‘Chatten met Napoleon – werken met generatieve AI in het onderwijs’ Thijmen Sprakel vertelt over zijn ervaringen met generatieve AI. “Wat mij betreft is het belangrijkste inzicht voor het onderwijs dat taalmodellen nog niet altijd goed getraind zijn. Stel: je staat voor een vmbo-klas en wil lesgeven over het begrip biodiversiteit. Je geeft ChatGPT de prompt om het begrip uit te leggen. Dan weet ChatGPT uitstekend wat het begrip inhoudt. Maar het ook uitleggen in een taal die voor de vmbo-leerling begrijpelijk is, dat kan het niet. Wil je een taalmodel trainen, dan moet je het voeden. In dit geval met de karakteristieken van de vmbo-leerling: leeftijd, wat er in de klas speelt, tegen welke taalproblematieken de leerling aanloopt.”
Toch kan generatieve AI wel nuttig zijn in het onderwijs, vertelt hij. “Bepaalde taken leveren met AI enorme tijdsbesparing op. Ik laat bijvoorbeeld opstellen nakijken, op grammatica, spelling, zelfs perspectief. Belangrijk in deze fase: je moet zelf nog checken of de output van het taalmodel klopt. Daarnaast kun je AI in de klas gebruiken. Bijvoorbeeld om in het Engels te leren hoe je eten bestelt. Je geeft het model de rol van ober, en oefent samen. Dat maakt AI soms ook een soort onderwijsassistent. En ik maak eigen taalmodellen, waarin ik bijvoorbeeld alle examenstof van Engels opneem en leerlingen kunnen oefenen.”
Dat hij als expert op het gebied wordt gezien, vindt Thijmen lastig. “Ik ga uit van de tienduizenduren-regel: zoveel uren heb je nodig om iets goed te leren. Generatieve AI is er nog maar zo kort, de meeste mensen hebben net zoveel geëxperimenteerd als ikzelf. We zijn nooit uitgeleerd, en lopen altijd achter de feiten aan. Leer je over tien jaar Engels, dan is dat waarschijnlijk nog vrijwel hetzelfde als nu. Leer je AI over een paar jaar? Dan bevind je je in een totaal andere wereld. Dat maakt het intimiderend.” Zijn advies? Doen. “Al doende leer je.”
Experimenteer
Hopelijk hebben de onderwijsprofessionals nu een beter gevoel bij de kansen van generatieve AI, concludeert Freek tot slot. “Met experimenteren kom je verder. Sámen. Dan kunnen we hele mooie dingen bereiken.” Op basis van alle tips en materialen die er zijn gedeeld tijdens deze sessie is een hand-out gemaakt, waar onderwijsprofessionals direct mee aan de slag kunnen. Download hem hier.
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.