Vier op de tien volwassenen geven aan dat het niet lukt hun mediagebruik aan te passen als ze het zelf ongezond vinden. Niet alleen de jeugd is verslaafd aan schermen, volwassenen ook. En ook zij lopen tegen de fysieke en mentale gevolgen van (problematisch) mediagebruik aan. Wat is er nodig om tot een gezonde balans te komen? Tijdens de kennissessie ‘Gezond schermgebruik stimuleren? Zo maken we er werk van’ op 17 oktober deelden experts en voorlopers uit het netwerk kennis en tips.
Freek Zwanenberg van Bureau Jeugd & Media trad op als gespreksleider. Zijn tip vooraf: “Gun het jezelf om deze sessie met je volle aandacht te kijken.”
Netwerk Mediawijsheid organiseerde deze Kennissessie in het kader van de Week van de Mediawijsheid, de jaarlijkse campagne over kritische en bewuste omgang met media. De Week van de Mediawijsheid 2024 heeft als thema Gezond Schermgebruik en vindt plaats van 8 tot en met 15 november. Meer weten? Kijk op: www.weekvandemediawijsheid.nl.
Kijk je liever de hele Kennissessie terug? Dat kan via deze link
Download hier de hand-out, met alle linkjes en materialen die tijdens de sessie aan bod kwamen
De baas zijn
Neuropsychiater Theo Compernolle, auteur van onder andere ‘Van brokkelbrein naar focus’, opent het eerste gesprek. Hij deelt zijn inzichten over het belang van gebalanceerd mediagebruik én wat werkt om balans te vinden. Theo: “Altijd verbonden zijn met het internet is fantastisch, onder één cruciale voorwaarde: dat je zelf beslist wanneer, met wie, waarvoor en hoe lang. Kortom, dat je de baas bent. Beslissen algoritmes van ‘antisociale’ media hoe jij met het internet omgaat, dan heeft dat ernstig negatieve gevolgen. Los je dat niet op, dan is het onmogelijk om het beste uit je ‘denkbrein’ te krijgen.”
“Altijd verbonden zijn met het internet is fantastisch, onder één cruciale voorwaarde: dat je zelf beslist wanneer, met wie, waarvoor en hoe lang.”
Ons brein heeft verschillende systemen die ons helpen doen wat we willen doen. “Ons denkbrein is uniek menselijk; er is geen enkel ander dier dat abstract en in woorden kan denken, talen kan ontwerpen en dingen kan verzinnen. Dit denkbrein kan echter niet multitasken, het kan maar aan één ding tegelijk aandacht geven. Om er het beste uit te halen, moet je in staat zijn om doelgericht en ononderbroken aandacht te geven aan één zelfgekozen activiteit.”
Daarnaast hebben we ook een reflexbrein. “Dat systeem hebben we gemeenschappelijk met dieren en is ingesteld op snel reageren.” Daar spelen media listig op in. Hij is dan ook niet enthousiast over de invloed van media op ons vermogen om de baas te blijven. “Onze aandacht is kostbaar; media verdienen er miljarden aan. Deze partijen gebruiken alle methodes uit de wetenschap en AI om totaal onethisch en immoreel onze aandacht te trekken. Ongeacht de gevolgen voor gebruikers en maatschappij.”
Aandachtsblokken
Toch is de baas blijven niet onmogelijk, stelt Theo. We kunnen de regie terugpakken en ons gefragmenteerde ‘brokkelbrein’ herstellen. “Er is één oplossing: werken in blokken. Het is belangrijk om minstens 4 keer per dag 45 minuten doelgericht en ongestoord – zonder onderbreking – aandacht te hebben voor één activiteit. Deze aandachtsblokken moet je net als berichtenblokken, waarin je wel bezig bent met media, bewust organiseren. Het vergt discipline. Maar naar verloop van tijd gaat het als vanzelf. En je geniet dan veel meer van wat je doet.” Doe dat ook vooral samen, zegt Theo. “Dan kun je elkaar sociaal steunen.”
Vanuit de deelnemers komt de vraag of het niet beter is sociale media te verbieden voor kinderen, als het voor volwassenen al zo slecht is. Theo: “Voor een kinderbrein is het ongelooflijk moeilijk om de verleidelijke sociale media de baas te worden; de sturende functies van het brein zijn nog onvoldoende ontwikkeld. Dus het is een goed idee. Maar het is niet te controleren. Het is dus beter als we kinderen zo vroeg mogelijk leren de baas te worden van technologie. En daarvoor moeten we, als volwassenen, eerst zelf de media de baas worden.”
Op de vraag of mensen met een ander functionerend brein óók kunnen werken aan hun brokkelbrein, is hij duidelijk. “Mensen met bijvoorbeeld ADHD hebben een aangeboren brokkelbrein; voor hen is het van nature al moeilijk om een activiteit lang aandacht te geven, ze zijn snel afgeleid. Toch kunnen aandachtsblokken helpen. Begin bijvoorbeeld bij 5 minuten, bouw op naar 10 als het goed gaat, enzovoorts.”
Bedrijfscultuur
Iris Visser is oprichter van Digitaal in Balans, waarmee ze bewustwording bij volwassenen vergroot over hoe continue bereikbaarheid en reactiviteit normaal geworden zijn. Hoe zorgt ze dat mensen de regie terug kunnen pakken? Iris: “Op mijn vorige werkplek werd er ook ‘s nachts gemaild – en dat werd aangemoedigd. Zo vorm je samen een cultuur waarin dit gedrag als iets goeds wordt gezien.” Op de werkvloer, in teamverband, start Iris het gesprek over digitale balans. “Dat geeft mensen ruimte om erover na te denken, hun behoeften uit te spreken én elkaar te leren kennen.”
“Op mijn vorige werkplek werd er ook ‘s nachts gemaild – en dat werd aangemoedigd. Zo vorm je samen een cultuur waarin dit gedrag als iets goeds wordt gezien.”
Digitale balans is heel persoonlijk, zegt ze. “De een vindt het prettig om ‘s avonds op de bank zijn mail te checken. Anderen krijgen hier juist een stressreactie van. In een team hebben we allemaal een rol en we willen het over het algemeen goed doen. Daarom is het moeilijk om niet bereikbaar te zijn in privétijd als collega’s het wel zijn. Dat zit in de cultuur van een bedrijf. Neemt iedereen altijd meteen de telefoon op, dan wordt dat normaal. En voel je je verplicht excuses te maken als je een keer niet op kunt nemen omdat je het druk hebt. Terwijl het juist heel goed is dat je focus aanbrengt in je werkzaamheden.”
Cultuurverandering
“Je hebt zelf regie over het beheren en uitschakelen van je meldingen”, stelt Iris. Toch is een cultuurverandering het belangrijkste. Leidinggevenden of managers spelen hierin een sleutelrol; zij moeten het gesprek starten. “Vaak zie je dat zij e-mails na werktijd sturen; ze hebben overdag overleggen en komen ‘s avonds pas aan mailen toe. We kunnen daarin rekening houden met elkaar. Bijvoorbeeld door e-mails vertraagd te verzenden, zodat ze de volgende ochtend pas in de inbox verschijnen.” Toch hoef je elkaar niet in bescherming te nemen, vindt Iris. “Weten jouw teamgenoten dat jij om drie uur de kinderen van school haalt, dan snappen zij dat je dan je telefoon even niet opneemt. De basis is op de hoogte zijn van elkaars behoeften en elkaar daarin de ruimte geven.”
Ze hoopt dat steeds meer bedrijven het belang inzien en trajecten aangaan om de cultuur op een duurzame manier te veranderen. “In de ideale wereld bestaat er een soort ‘aandachtsfunctionaris digitale balans’ die het team scherp houdt en dingen bespreekbaar maakt.”
Kloof dichten
Voor wat digitale balans in het programma, verzorgt Catharina van Diepstraten yogaoefeningen in de pauze van de sessie. Daarna is het de beurt aan onderzoeker en methodiekontwikkelaar Marjolijn van Leeuwen van Pharos. Ze werd om een specifieke reden uitgenodigd: als de deelnemers van de sessie volwassenen willen ondersteunen bij gezonder schermgebruik, is het belangrijk dat hun boodschap eenvoudig te begrijpen is. “Zodat die toegankelijk wordt voor meer mensen”, zegt Marjolijn. “Een derde van de inwoners begrijpt de communicatie in de zorg niet goed. En neemt de adviezen niet tot zich of weet niet hoe ze die moeten toepassen. Die gezondheidskloof willen we dichten.”
“In 2012 deden we bij Pharos al onderzoek naar de behoefte van ouders – met name laagopgeleide ouders met een migratieachtergrond – die hun kinderen begeleiden in mediagebruik. Wat blijkt: hun angsten, zorgen en opvoedvragen zijn exact hetzelfde als die van hoogopgeleide ouders.” De boodschap is dus hetzelfde, maar de manier waarop die wordt gebracht moet anders zijn. “Dat geldt natuurlijk óók voor de adviezen die we vandaag voorbij hoorden komen voor het schermgebruik van volwassenen.”
Simpel en respectvol uitleggen
“Je kunt simpel én op respectvolle manier uitleggen. Dat kost alleen wat meer moeite.”
“Hoewel veel volwassenen abstract kunnen denken, hebben lager opgeleiden daar meer moeite mee”, vertelt Marjolijn. “Dat betekent dat we onze uitleg moeten versimpelen. Vaak denken we dan: het wordt te kinderachtig. Dat is niet zo. Je kunt simpel én op respectvolle manier uitleggen. Dat kost alleen wat meer moeite.” Hoe je die slag het beste kunt slaan? “Ik leer het meest van mensen zelf, van hun taalgebruik en hoe zij dingen aanvliegen.” Deze doelgroep moet daarom ook vaker meegenomen worden in onderzoek, om te achterhalen wat ze nodig hebben, vindt Marjolijn. “Dat biedt voordelen voor iedereen.”
Week van de Mediawijsheid
Conclusie? Er is genoeg te doen. De Week van de Mediawijsheid is een mooi moment om op dit onderwerp aan te haken, besluit Floortje Jansen, relatiemanager bij Netwerk Mediawijsheid. “Tijdens de campagneweek willen we bewustzijn creëren, kennis vergroten en handelingsperspectief bieden rondom digitale balans en gezond schermgebruik. We roepen iedereen op om mee te doen!”
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.