Haatspraak, scheldpartijen, ongepaste humor, desinformatie, cyberpesten… In de online wereld lijken er soms geen grenzen te bestaan. De Week van de Mediawijsheid draait dit jaar om het stellen van online grenzen. Met het #hierniet-initiatief roept Netwerk Mediawijsheid organisaties op om zich hard te maken voor een socialere online wereld. Tijdens de kennissessie op woensdag 1 november deelden professionals kennis en concrete tips.

Liever luisteren? Beluister de gesprekken op Soundcloud (ook beschikbaar op Spotify en Apple podcast):

De 21-jarige Séun Steenken opent de sessie met spoken word over online kwetsend gedrag. Daarna neemt voorzitter Leila Prnjavorac het woord: “Wanneer is een opmerking een belediging, en wanneer is een grap niet meer grappig maar kwetsend? We moeten een grens trekken bij grensoverschrijdend gedrag. Maar het trekken van die grens roept vragen op. Waar ligt die grens? Daar gaan we tijdens deze sessie over in gesprek.”

Alle linkjes en publicaties bij de sprekers zijn terug te zien in de Mural

Nieuw onderzoek naar online grenzen

Maaike Drok, onderdeel van het programmateam Netwerk Mediawijsheid, presenteert de eerste inzichten uit het onderzoek dat in het kader van de Week van de Mediawijsheid is uitgevoerd. In het onderzoek werd gekeken naar waar voor Nederlanders de grens ligt bij kwetsend gedrag online. Er is onderzoek gedaan naar veertien vormen van kwetsend gedrag online: van desinformatie tot doxing (persoonlijke gegevens ongewild online delen), van cancelen tot racisme en van trolling tot wraakporno. We zien dat kwetsend gedrag door verschillende generaties en soorten internetgebruikers anders wordt ervaren, en dat niet alle vormen van kwetsend gedrag even grensoverschrijdend zijn. Meer cijfers en interessante inzichten worden bij de start van de Week van de Mediawijsheid op 10 november gedeeld.

Vraag óók naar de online dag van je kind

Renze Tjoelker, onderzoeker naar de digitale samenleving bij Hogeschool Saxion en ontwikkelaar van het Digitaal Moreel Kompas, vindt de conclusies uit het onderzoek dat Maaike bespreekt herkenbaar. De normvervaging herkent hij uit gesprekken met studenten. Renze: “Ik was in gesprek met leerlingen van sociaal pedagogisch werk op het mbo. Het gesprek ging over het ontvangen van dickpics, die bijna ieder meisje ontving. De meiden vonden het helemaal niet prettig om deze beelden te ontvangen, maar ze wisten ook niet hoe ze daarmee om moesten gaan. Het kwam zo vaak voor in hun omgeving, waardoor ze het niet meteen zagen als grensoverschrijdend gedrag. Terwijl het dat natuurlijk wel kan zijn.”

Het is belangrijk dat volwassenen expliciet aandacht besteden aan de online wereld, stelt Renze. “Volwassenen zijn vaak geneigd om de online en offline wereld gescheiden te zien, terwijl er voor kinderen maar één wereld is. Als je als ouder een gesprek hebt met je kind, vraag dan niet alleen naar zijn dag, maar ook naar de online dag. Wat heb je gedaan online, met wie heb je gepraat? Maak de online omgeving onderdeel van het leven. En zorg daarbij voor een veilige omgeving, zodat je kind het eerlijk durft aan te geven als er online een grens is overschreden.”

Digitaal Moreel Kompas

Hoe kunnen jongeren op een veilige, kritische en gezonde manier alle kansen en mogelijkheden van de digitalisering van de samenleving benutten? Om antwoord te geven op die vraag heeft Renze bij het practoraat Digitale Weerbaarheid van ROC Friese Poort het Digitaal Moreel Kompas ontwikkeld. Dit kompas geeft enerzijds aan welke kennis en vaardigen nodig zijn om morele keuzes op te baseren. “Als je niet weet dat datacenters ook een milieu-impact hebben, kun je ook niet de morele keuze maken om niet in bitcoins te investeren.” Het model daagt anderzijds jongeren uit om na te denken en in gesprek te gaan over de basis waarop zij willen samenleven in de digitale wereld.

Renze licht het Digitaal Moreel Kompas toe. Digitale soevereiniteit, digitale gezondheid en digitale veiligheid gaan over veilig omgaan met wachtwoorden en het herkennen van phishing, maar ook over bewustwording van je digitale voetafdruk op het internet. Het wijzertje met waarden gaat over het creëren van een dialoog, over hoe we samen willen leven in de digitale wereld en over de normen die hierbij horen. Het Digitaal Moreel Kompas helpt bij het nadenken over online kwesties en bij het maken van verantwoorde beslissingen, dus ook over hoe we met elkaar omgaan op sociale media.

Opgegroeid met online

Séun is spoken word artiest, student en zet zich op diverse manieren in voor de maatschappij, bijvoorbeeld als lid van de Maatschappelijk Inspiratieraad van de NCDR. Hij is vanaf jonge leeftijd opgegroeid met de online wereld. “Het is belangrijk om rekening te houden met de nieuwe generatie, die is opgegroeid met online, en daardoor met andere normen en waarden.” In zijn spoken word-voordracht vertelt hij over zijn eigen ervaringen; het ontvangen van online haatreacties.

Lees hier de spoken word

Desinformatie

Elsbeth Reitzema en Luc Lauwers van kenniscentrum Rutgers (expertisecentrum seksualiteit) vertellen over hun ervaring met online haat rond de Week van de Lentekriebels. Rutgers zet zich in voor seksuele gezondheid en rechten voor iedereen. Ze geven veel voorlichting over het aangeven en herkennen van grenzen. De Week van de Lentekriebels is hun nationale projectweek over relationele en seksuele vorming voor het speciaal- en basisonderwijs. Afgelopen maart werd kritiek geuit over de projectweek op sociale media en in de Tweede Kamer, wat uitliep op een online haatcampagne. De onrust was voor een groot deel gebaseerd op misinformatie. Een intense en leerzame periode, vertellen Elsbeth en Luc.

“Het is belangrijk om te beseffen dat dit geen losstaand incident was, het maakt deel uit van een bredere, internationale trend waarbij online tactieken worden gebruikt om twijfels te zaaien over bepaalde onderwerpen. De uitdaging is om dit te herkennen en jezelf te verdedigen tegen desinformatie, terwijl je oprechte zorgen en vragen van ouders serieus neemt.”

De angst voor online haatreacties is wellicht voor meer organisaties en professionals herkenbaar. Luc deelt een aantal lessen en tips: “Het is belangrijk om maatregelen te nemen om de online veiligheid van werknemers te waarborgen. Denk aan sterke wachtwoorden die je regelmatig wijzigt en tweestapsverificatie. Ook is het belangrijk om een logboek bij te houden. Of het nou een DM is op Instagram of een mailtje, breng alle haatberichten in kaart. Daarnaast is het belangrijk om elkaar te steunen als organisaties. Als één van de organisaties haat ontvangt, kan het een sterke strategie zijn dat andere organisaties hun standpunt laten zien.” Zijn tips op een rij:

• Bereid je goed voor
• Bescherm jezelf goed
• Steun anderen
• Reageer bewust
• Rapporteer en doe aangifte

Na deze ervaring met online haat heeft Rutgers besloten om volgend jaar tijdens de Week van de Lentekriebels online weerbaarheid centraal te stellen. Hierbij bieden ze betrouwbare kennis en uitleg over de online wereld en gaan ze in op online gedragsregels. “Hierin werken we onder meer samen met Offlimits, waarmee we een handreiking ontwikkelen. Daarnaast organiseren we onder meer webinars voor GGD’s en leerkrachten.”

Heb jij materialen die aansluiten bij de Week van de Lentekriebels over online weerbaarheid? Deel deze met info@seksuelevorming.nl. 

Afpersing, doxing en cyberpesten

Helpwanted is een hulplijn bij online grensoverschrijdend gedrag. De organisatie biedt een luisterend oor en helpt bij het offline halen van beelden. Ook geeft de organisatie advies, zowel aan jongeren als volwassenen, om normvervaging en online misbruik tegen te gaan. De organisatie heeft nauwe contacten met andere hulporganisaties waar ze naar kunnen doorverwijzen.

Robbert Hoving, directeur-bestuurder bij Offlimits, ziet bij Helpwanted veel verschillende vraagstukken voorbijkomen: “Op dit moment gaan de meeste hulpvragen over afpersing. Daarbij wordt gedreigd om naaktfoto’s/-video’s online te zetten of door te sturen als er niet betaald wordt. Maar ook doxing en cyberpesten zien we veel. Denk bijvoorbeeld aan de ‘Gossip Girl’-trend op middelbare scholen, waarbij anoniem roddels en geruchten, maar ook namen en adressen, worden verspreid over leerlingen en docenten van specifieke scholen. Daarnaast zien we steeds meer meldingen over kwetsend gedrag in games, waar veel vrouwenhaat is. Daarvoor is op dit moment nog weinig aanbod.”

“Waar de grens ligt, is persoonlijk en dus voor iedereen anders. Als je in je onderbuik voelt dat iets niet oké is online, dan is het dat vaak ook niet. Praat erover met iemand in je omgeving”, adviseert Robbert. “Mensen zoeken over het algemeen vooral hulp bij leeftijdsgenoten. Het is dan ook belangrijk om te weten hoe je het beste kunt reageren. Wees laagdrempelig en zonder oordeel. Want victim blaming zien we nog vaak genoeg. Daarbij heeft iemand eindelijk het lef gevonden om iemand in vertrouwen te nemen, en dan wordt de schuld onterecht bij het slachtoffer gelegd.” Als je in je omgeving bij niemand terechtkunt, kun je altijd contact opnemen met Helpwanted.

Blijven communiceren

Aan het einde van de kennissessie komen de sprekers samen om ook de positieve ontwikkelingen te bespreken. Robbert merkt op dat online gaming een fantastische plek is voor ontmoeting en samenwerking. “Minecraft combineert de online en offline wereld heel goed, met speciale programma’s voor scholen.” Luc wijst op de rol van het internet bij emancipatiebewegingen en benadrukt het belang van gesprekken met zowel jongeren als volwassenen over passend gedrag online en offline. “We moeten het niet alleen hebben over grenzen stellen, maar ook over grenzen herkennen en respecteren, over consent”, benadrukt Elsbeth. “Bijvoorbeeld in het geval van sexting. Het is belangrijk om te blijven checken of iets oké is, hoe lastig dat soms ook is.”

#Hierniet

Daarmee komt de kennissessie tot een einde. Floortje Jansen, relatiemanager bij Netwerk Mediawijsheid, drukt de deelnemers op het hart om aan te haken bij de Week van de Mediawijsheid.

• Onderteken #hierniet op hierniet.online
• Gebruik de toolkit
• Gebruik de hashtag #wdvm #hierniet
• Zet je activiteit op de kaart

Kennis en tips

• Lees ook de Bitefile: De rol van sociale normen in in online kwetsend gedrag
• Lees ook de Whitepaper: Online kwetsend gedrag
• Meer informatie bij deze sessie: Mural Kennissessie #Hierniet – Waar trek jij de grens?