De groep ouders die samen met hun kind media gebruikt is klein. Meestal zijn kleintjes zelfstandig, of hooguit met een beetje toezicht, met media bezig. Terwijl samen lezen, kijken en spelen veel voordelen biedt. Tijdens de kennissessie ‘De kracht van ouders: hoe professionals kunnen bijdragen aan bewust rolmodelgedrag en mediagebruik’ van Netwerk Mediawijsheid op donderdag 27 maart stond dit onderwerp centraal. In het kader van de start van de Media Ukkie Dagen van 4 t/m 11 april 2025 verdiepten professionals zich in het thema ‘Samen met media’ en kregen zij inzichten uit onderzoek en praktische voorbeelden.

• Wil je de kick-off terugkijken? Klik dan hier!

Diverse professionals, werkzaam op consultatiebureau, kinderopvang, basisschool, bibliotheek, GGD, gemeente, en buurtwerk, sluiten aan bij de sessie. Freek Zwanenberg van Bureau Jeugd & Media is gespreksleider. Hij roept Anouk Tuijnman (wetenschappelijk onderzoeker bij Trimbos Instituut) en Peter Nikken (Jeugd & Media Advies) erbij om te vertellen over de bevindingen uit het Iene Miene Media-onderzoek van dit jaar over samen met media.

Peter: “Eigenlijk kunnen we voorzichtig optimistisch zijn over een van de belangrijkste uitkomsten: de hoeveelheid tijd die jonge kinderen besteden aan digitale media is omlaag gegaan ten opzichte van voorgaande jaren. Met name televisiekijken, van lineaire televisie tot YouTube of Netflix kijken op een groot scherm, werd minder. Daar staat tegenover dat kinderen vaker en langer buiten zijn. We kunnen voorzichtig concluderen dat het werk wat we doen, de aandacht die er is voor kinderen en hun mediagebruik, effect begint te krijgen.” 

Eigenlijk kunnen we voorzichtig optimistisch zijn over een van de belangrijkste uitkomsten: de hoeveelheid tijd die jonge kinderen besteden aan digitale media is omlaag gegaan ten opzichte van voorgaande jaren

Hij plaatst echter ook een kanttekening. “Tegelijkertijd zijn we verslaafd aan schermen. Kinderen ook. Met een gemiddelde van 1,5 uur per dag besteden kinderen nog steeds te veel tijd op schermen. Professionals zijn daarom nog steeds heel belangrijk in het stimuleren en helpen van ouders om geschikte media uit te zoeken, die bij kunnen dragen aan de ontwikkeling van kinderen.”

Groot of klein schermgebruik

Hoewel het gebruik van grote schermen minder wordt, is het advies van professionals om juist liever grote schermen te gebruiken. Meekijken met kinderen is dan makkelijker, en het is fysiek ook minder schadelijk. Anouk: “We zien dat kinderen kleine schermen vaker individueel gebruiken. Ouders zetten ze bijvoorbeeld in wanneer ze even iets voor zichzelf moeten doen.”

“Toch is samen media gebruiken juist zo belangrijk; kinderen hebben iemand nodig die het voorbeeld geeft. En die niet alleen met een schuin oog meekijkt, maar ook met ze praat over wat ze zien. Daarnaast zijn er ook heel veel alternatieven voor het scherm. Geen schermgebruik hoeft niet, maar bewust kiezen voor iets dat geschikt is én je samen kunt doen is belangrijk. Ouders weten dat veel schermgebruik risico’s heeft, maar ze vinden het moeilijk om dat in gedrag te vertalen. Professionals moeten ze zo concreet mogelijk handelsperspectieven bieden; ouders inspireren op het moment dat zij het scherm willen pakken.”

Het volledige Iene Miene Media-onderzoek is vanaf 4 april te downloaden op mediaukkiedagen.nl.

Hersenontwikkeling

Het woord is aan Jan van der Zwan (psycholoog en docent pedagogiek aan de Haagse Hogeschool en eigenaar van Breinbureau). Hij vertelt allereerst over de hersenontwikkeling van de jonge doelgroep en hoe zich dat verhoudt tot beeldschermgebruik. “Jonge hersenen maken enorm veel nieuwe neuronen, zenuwcellen, aan.

Zitten kinderen veel achter een scherm, dan worden hun hersenen anders opgebouwd. We zien dat met name in de prefrontale cortex, het voorste deel van de hersenen, waarmee kinderen hun gedrag aansturen. Kinderen die veel achter een scherm zitten, houden moeilijker hun emotie onder controle, richten hun aandacht minder makkelijk op een taak en hebben minder geduld.” Jan vertelt dat zintuiglijke ontwikkeling – ruiken, proeven, voelen – ook minder is bij kinderen die veelvuldig achter een scherm zitten. “Kinderen leren ook door ervaring, het aaien van een kat buiten op straat bijvoorbeeld. Die ervaring mist als je achter een scherm zit.”

Jonge hersenen maken enorm veel nieuwe neuronen, zenuwcellen, aan. Zitten kinderen veel achter een scherm, dan worden hun hersenen anders opgebouwd

Het scherm kan dus in de weg staan van een gezonde hersenontwikkeling van kinderen. Dat moet je duidelijk maken aan ouders, vindt hij. Maar niet met een beschuldigend vingertje. “Ervaring leert dat dat niet werkt. Liever laten we ouders zien dat bepaalde activiteiten voor positieve momenten zorgen. Zoals een kind dat lacht als je voorleest, of helemaal in je kruipt omdat het dat zo gezellig vindt. Interactie, oogcontact, samen lachen; het is allemaal heel belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen. En dat kan ook mét een scherm, als je het maar samen doet.” Het helpt ook als professionals weten hoe je bouwt aan het brein van je kind en ze dat kunnen uitleggen. “Iedere ouder wil het beste voor zijn kind. Op het moment dat je kennis hebt van hoe het brein is opgebouwd en hoe dat leren werkt, dan kun je ouders daarop wijzen.”

Op een vraag van één van de deelnemers over boeken (over mediaopvoeding en de ontwikkeling van het kinderbrein) kwamen tijdens de sessie in de chat veel mooie antwoorden. We zetten deze suggesties daarom voor je op een rij. Verder vind je op Bibliotheeknetwerk.nl een mooie lijst met verschillende boeken over mediaopvoeding. En zette Miranda Wedekind al eens verschillende titels over digitale geletterdheid bij elkaar.

Voorbeeldrol

Sander Gordijn (leraar en educatief ontwikkelaar), Maren Heeris (jeugdarts bij JGZ Zuid-Holland West) en Melanie Grisel-Hanique (jeugdverpleegkundige 0-4 jaar met beleidstaken bij de GGD Gelderland-Midden) gaan met elkaar in gesprek over diverse mediawijze opvoedthema’s. Hoe ziet de voorbeeldrol van ouders eruit? Maren: “Dat hangt van de ouder af. De een heeft meer hulp nodig dan de ander en iedere ouder moet zich deze rol eigen zien te maken. Samen is daarin ook belangrijk; het gesprek met ouders aangaan als professional. Er zijn algemene adviezen, maar die zijn niet op iedereen van toepassing.” Sander vult aan: “We moeten ouders niet rechtstreeks aanspreken op schermgebruik, maar het in een groter geheel zien: we moeten ouders helpen bij opvoeden. Onderdeel daarvan is schermgebruik.”

We moeten ouders helpen bij opvoeden. Onderdeel daarvan is schermgebruik

Ze denken ook na over hoe je als professional ouders het beste kunt inspireren als het gaat over samen media gebruiken. Sander: “Natuurlijk is het heel verleidelijk om kinderen een tablet te geven als je even rustig wil koken. Maar je kunt als ouder op dat moment ook een luisterboek aanzetten, of een bak met nieuw speelgoed aanbieden. Structuur is daarin heel belangrijk. En regels stellen ook; het oudere kind mag misschien meer dan het jongere kind.” Melanie benadrukt dat jonge kinderen ook graag samen dingen met je willen doen. “Ook als het bijvoorbeeld om koken of de tafel dekken gaat. Het kost even tijd; ze moeten het leren en kunnen nog niet alles. Maar hoe vaker je het doet, hoe beter ze het kunnen. En hoe beter het is voor de hechting en ontwikkeling van kinderen.”

Bewustzijn

Maar hoe bereik je ouders nu echt? Bewustzijn is een belangrijke term, zeggen Sander, Maren en Melanie. Maren: “Op het consultatiebureau hebben we het over leefstijl: eten, slapen, bewegen en ontspanning. Voor kinderen én voor ouders. Het is belangrijk om aandacht te besteden aan de dagindeling; moet jouw tijd van ontspanning als ouder komen uit het moment dat je kind achter een scherm zit?”

Weten ouders de gevolgen, dan kunnen zij ook zelf bepalen of ze het belangrijk vinden om hun gedrag aan te passen

Melanie geeft aan dat ouders het soms moeilijk vinden om kinderen te begeleiden, omdat ze het idee hebben dat hun kinderen meer weten van media dan zijzelf. Toch is het belangrijk om te blijven meekijken. “Je kunt daarin ook samen groeien.” Streng zijn is volgens Sander geen oplossing. “Je kunt natuurlijk zeggen dat je als ouder niet op je telefoon moet als je de kinderwagen duwt, maar dan trek je een muur op. We weten dat dat nu eenmaal gebeurt. Beter geef je opvoedtips. En laat je vanuit daar zien wat de gevolgen van schermgebruik zijn.” Maren: “Weten ouders de gevolgen, dan kunnen zij ook zelf bepalen of ze het belangrijk vinden om hun gedrag aan te passen. Het is belangrijk om de voor- en nadelen voor kinderen te benadrukken.”

Meer weten over in gesprek gaan met kinderen over samen met media? Sander Gordijn schreef het boek Tikke Takke Toetsenbord.

Kleine stapjes

Alle sprekers van vandaag komen nogmaals samen, voor een korte conclusie. Peter: “Ik denk dat het belangrijk is dat we bij het samen omgaan met media uitgaan van de kracht van ouders, en we daarbij moeten aansluiten met onze tips.” Anouk geeft concreet een tip: “Ouders zijn zich bewust van hun voorbeeldrol, maar vinden het lastig altijd het goede te doen. Toch is in veel gezinnen de regel: geen telefoon aan tafel. Help ouders vanuit zo’n voorbeeld verder; kan dat, dan kun je misschien ook je hele dag indelen.” Jan sluit af: “Neem kleine stapjes. Als iets lukt, probeer het vol te houden. En breid het zo verder uit.”

Tot slot vertelt Simone Koens van Netwerk Mediawijsheid kort over de Media Ukkie Dagen en hoe je eraan mee kunt doen. Via mediaukkiedagen.nl vind je een rijkgevulde toolkit met voorbeeldposts, teksten voor in de nieuwsbrief, posters die je kunt ophangen, werkbladen en de acht tips voor ‘samen met media’ in zes talen. “Weet je nog niet hoe je aandacht wil geven aan de Media Ukkie Dagen in jouw organisatie? Kijk dan op de professionalpagina’s voor tips per werkveld. Meld jouw eigen aanbod of activiteit op de landelijke kaart op de website, zodat het zichtbaar is voor het hele land. En gebruik overal de hashtag #mud25. Vragen? Mail dan naar info@mediawijzer.net.”

Lees ook:

• Verslag kick-off Media Ukkie Dagen 2025: Samen met media
• Alles over de Media Ukkie Dagen 2025 op mediaukkiedagen.nl
• Een uitgebreid verslag van de vorige editie