In Nederland leven ruim 1,1 miljoen mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb). Zij lopen een verhoogd risico om slachtoffer te worden van online criminaliteit en misstanden. Het vergroten van hun online veiligheid is daarom heel belangrijk. In dat kader organiseerde Netwerk Mediawijsheid samen met Mediajungle op woensdag 1 oktober de kennissessie ‘Online veiligheid vergroten bij mensen met een lvb’ voor begeleiders, behandelaars, leerkrachten en andere professionals die werken met mensen met een lvb. Experts uit verschillende werkvelden deelden hun inzichten, ervaringen en praktijkvoorbeelden.

De kennissessie terugkijken? Dat kan hier!

Niels Bloembergen, initiatiefnemer van Mediajungle, en Jelle Drost, Directeur expertisecentrum lvb, hosten de sessie. Jelle benadrukt het belang van een brede kijk op de doelgroep. “Veel definities van lvb leggen de nadruk op IQ, cognitieve beperkingen en beperkingen in het aanpassingsvermogen. Terwijl deze mensen vaak ook problemen hebben met hun sociale en emotionele ontwikkeling. En ook de sociale context, de mensen om hen heen die hen ondersteunen, is van groot belang. Dat moeten we meenemen in onze definitie.”

Niels vult aan: “De context is bepalend voor in hoeverre je jezelf redt in de samenleving. Met de komst van de online wereld is deze context veel complexer geworden, er zijn veel verleidingen. Moeite met het herkennen van intenties, beïnvloedbaarheid of nepnieuws en desinformatie leveren flinke risico’s op, zeker bij deze doelgroep.”

Zorg in vrede, handel in crisis

Juist daarom is het onderwerp zo relevant. Niels gaat allereerst het gesprek aan met Femke Slaats. Zij is digitaal wijkagent bij de politie. Femke: “Als digitaal wijkagent ben ik dagelijks bezig met online opsporing en het duiden van online sentiment. Ik kijk wat er speelt, wat mensen bezighoudt, en vertaal dat naar mijn politieteam. Mijn werk verschuift steeds meer naar de digitale wereld. Sextortion, geldezelschap en online oplichting komen in alle lagen van de bevolking voor, maar mensen met een lvb zijn extra kwetsbaar. Ze willen erbij horen, zijn gevoelig voor aandacht en onderschatten snel de gevolgen. Ik probeer daarom juist vóórdat het misgaat in gesprek te gaan met lvb’ers en hun begeleiders. Wat is online zijn, wat zijn de gevaren, hoe herken je die? We weten allemaal dat je geen snoepje aanneemt van een vreemde op straat, maar hoe leg je dat uit in de online wereld?”

Sextortion, geldezelschap en online oplichting komen in alle lagen van de bevolking voor, maar mensen met lvb zijn extra kwetsbaar

Het valt haar op dat lvb-jongeren vaak het slachtoffer zijn van hun eigen handelen. “Ze worden door criminelen verleid om hun pinpas af te geven of intieme beelden te sturen om snel geld te verdienen, denken dat het eenmalig is, en komen er dan niet meer uit. Chantage of afpersing liggen op de loer. Ik focus op: hoe is het zover gekomen, en hoe herken je signalen? Laat ze praten, oordeel niet te snel, en wees je ervan bewust dat dader- en slachtofferschap vaak door elkaar heen lopen. Zorg in vrede, handel in crisis: investeer in vertrouwen, vóór er sprake is van een incident. En verdiep je ook in wat er online speelt. Gaat het toch mis: maak dan een melding bij de politie of roep hulp in bij Helpwanted. We verwachten zelfredzaamheid in een complexe digitale wereld. Jongeren met een lvb verdienen steun om hun weg daarin te vinden.”

Laat ze praten, oordeel niet te snel, en wees je ervan bewust dat dader en slachtofferschap vaak door elkaar heen lopen

Helpwanted

Helpwanted is een hulplijn bij online grensoverschrijdend gedrag. De organisatie biedt praktische hulp en geeft persoonlijk advies aan iedereen die te maken heeft met online grensoverschrijdend gedrag. Je kunt met Helpwanted chatten, mailen of bellen. Dit is altijd gratis en kan anoniem. Kijk op helpwanted.nl

Gesprek als wapen

Niels en Jelle bespreken met het publiek welke aanpak om online veiligheid te vergroten het beste werkt bij de doelgroep. Jelle: “Mensen met een lvb zitten twee keer zo veel op het internet dan anderen. Dat betekent dat het slim is om óók online programma’s in te zetten. Maar elke aanpak staat of valt bij het contact tussen de hulpverlener en cliënt.” Niels: “Het gesprek is het krachtigste wapen om hiermee om te gaan.”

Signaleren en aansluiten

Dan is het woord aan André Parren, pedagoog en mede-eigenaar van XL Group Streetcare. Hij bespreekt de serieuze online dreiging die ‘ronselen’ is. Dat geldt zeker voor jongeren met een lvb, wanneer zij steeds vaker worden benaderd voor criminele activiteiten. “We zien gelikte campagnes die jongeren lokken, met beloften als een betaalde reis naar Ibiza of snel geld verdienen. Maar achter dat mooie plaatje schuilen loverboys en uitbuiting.”

Volgens André spreken deze campagnes de taal van jongeren en gebruiken ze zelfs verborgen symboliek. “Een stekker-emoticon staat voor een dealer, een bootje betekent dat er uithalers worden gezocht. Jongeren zien dat op Snapchat en worden vervolgens via Telegram benaderd, een veel anoniemer platform waar de echte deals gesloten worden. Jongeren met een lvb hebben vaak niet in de gaten dat ze worden misbruikt. Ze zien een kans, maar begrijpen niet wat erachter zit. Als ze eenmaal binnengehaald zijn, worden ze speelbal van een crimineel netwerk.”

Jongeren met een lvb hebben vaak niet in de gaten dat ze worden misbruikt. Ze zien een kans, maar begrijpen niet wat erachter zit

Volgens André is signaleren en aansluiten cruciaal. “Jongeren gaan ineens opvallend veel geld uitgeven, zijn afwezig of gespannen. Dat zijn tekenen dat er iets speelt. Ik pleit voor een aanpak waarin we de online wereld niet veroordelen, maar er onderdeel van zijn. Jongeren gaan je niets vertellen als ze het idee hebben dat jij ‘hun’ wereld afwijst. Zorg dat je online bereikbaar bent via veilige kanalen, ga het gesprek aan zonder oordeel en maak gebruik van wat er speelt in de media als haakje.”

Tegelijkertijd vraagt hij om structurele verankering. “Praat met je teamleider, leg het vast in beleid en werk samen met scholen, jongerenwerk en politie. Alleen samen kunnen we voorkomen dat jongeren – bewust of onbewust – dader én slachtoffer worden in deze wereld.”

Oplossingsgerichte gespreksvoering

Tot slot neemt Trudy Jorna, gedragswetenschapper, trainer en lvb-expert, de groep deelnemers mee in oplossingsgerichte gespreksvoering met mensen met een lvb rondom online mediagebruik. Ze vertelt dat oplossingsgericht werken geen trucje is, maar een mindset. “Het vraagt om oprechte nieuwsgierigheid naar de belevingswereld van jongeren met een lvb. Ze kunnen zoveel meer dan we denken, als we ze maar de ruimte geven.”

Aan de hand van een praktijkvoorbeeld legt ze uit hoe belangrijk het is om zonder oordeel in gesprek te gaan. “Kevin, een basisschoolleerling met een lvb, werd van school gestuurd. De reden? Hij had online gezocht op ‘kinderporno’. De school was ervan geschrokken, wist niet wat ze ermee moesten. Wij gingen in gesprek. Vroegen hem: ‘Je had er vast een goede reden voor, vertel eens’. Die houding ontspant. Kevin vertelde dat hij dacht dat het ‘seks voor kinderen’ betekende. Voor hem heel logisch, hij was zich van geen kwaad bewust. Als je je opstelt als Columbo – een beetje onnozel, oprecht geïnteresseerd – ontdek je veel meer.”

Volgens Trudy nemen hulpverleners vaak onbewust het stuur over. “Maar jongeren moeten zélf leren rijden, ook al gaan ze wat langzamer. Ga naast ze zitten, dan beperk je ze niet maar help je ze leren.”

Ze kunnen zoveel meer dan we denken, als we ze maar de ruimte geven

In haar methode staat Z.O.E.N. centraal. “Wees zacht, open, eerlijk en nieuwsgierig. Belangrijk is het dat een cliënt zich begrepen voelt, er aandacht en respect is en er hoop op verandering wordt aangewakkerd.” Hoe je dat doet? “Aan de hand van de drie C’s. Maak contact, weet wie er tegenover je zit en wat hem of haar beweegt. Verdiep je in de context, stel open vragen en vul niet zomaar in voor de ander. En geef complimenten, voor het feit dat ze met je in gesprek gaan en eerlijk zijn. Dat is de brandstof voor een goede cliënt-begeleiderrelatie en dé manier om jongeren echt te bereiken. Doe je dat in al je gesprekken, dan ben je in mijn ogen een oplossingsgerichte goeroe.”

Kijk de kennissessie hier terug.

Interessante links

• Wil je direct aan de slag met mediawijs begeleiden van de lvb-doelgroep? Ga naar leukeronline.nl, de gids over de kansen en risico’s van mediagebruik voor zorgprofessionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking
• Via leukeronline.nl/stappenplan vind je praktische stappenplannen over hoe je met je cliënt in gesprek gaat
• Via leukeronline.nl/downloads vind je voorbeelden van praktijksituaties op het gebied van gamen, vloggen en online daten
• Mediajungle helpt mensen van jong tot oud(er) om van en met elkaar te leren over (de invloed van) media en (verantwoord) gebruik ervan. Bekijk de website hier.