De waarde(n) van mediawijsheid: verslag #MNX19

Door: Netwerk Mediawijsheid

Nederlands netwerk voor mediawijsheid

Website: https://netwerkmediawijsheid.nl

dinsdag 28 mei 2019

In een continu veranderende wereld blijkt mediawijsheid voor steeds meer mensen van steeds grotere betekenis. Hoe zit het in deze wereld met onze gedeelde waarden, de manier waarop we met elkaar omgaan, van elkaar leren, met elkaar werken en samenleven?

Jaarlijks organiseert Netwerk Mediawijsheid de Mediawijsheid Netwerk Experience (MNX), waar professionals elkaar ontmoeten, bijpraten over mediawijsheid in praktijk en beleid en van elkaar leren. Dit jaar draaide het event om de waarde(n) van mediawijsheid. Zo’n 180 bezoekers uit uiteenlopende sectoren verzamelden zich op 21 mei in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid voor een prikkelend programma. Een samenvatting van de dag.

Na een welkom van dagvoorzitter Andrea van Pol gaat de MNX vliegend van start met een beeldend verhaal van Beeld en Geluid-directeur (en voorzitter van de Stuurgroep van Netwerk Mediawijsheid) Eppo van Nispen tot Sevenaer. Waarde, waar gaat dat eigenlijk over? Eppo neemt de zaal mee naar het dorpje ‘Waarde’ in de provincie Zeeland. De kleine gemeente dient als metafoor voor het thema van vandaag, en het verenigen om samen iets voor elkaar te krijgen. Hij spreekt aan de hand van een persoonlijk verhaal over zijn 83-jarige moeder over het belang van digitaal burgerschap, niet alleen voor de jeugd maar voor iedere Nederlander. Samen zorgen we dat iedereen zijn of haar plek vindt in de digitale samenleving.

De waarde van zelf nadenken in een verbonden wereld

Filosoof en informaticus Bas Haring betreedt het podium met een onderwerp dat volgens hem nog niet genoeg aandacht krijgt. Hij spreekt zijn zorgen uit over een risico van de toenemende verbondenheid door digitale media; namelijk dat we met zijn allen uniformer gaan denken en dingen gaan geloven die helemaal niet kloppen. Deze zorg illustreert hij met drie anekdotische argumenten:

  1. Als je 40 jaar geleden vroeg: ‘noem eens een goede pianist’, dan had men waarschijnlijk een muzikant uit het dorp genoemd. Tegenwoordig is het waarschijnlijk dat we een wereldberoemde pianist noemen. Oftewel: vroeger verschilden zulke denkbeelden van plek tot plek – een gevolg van de toenemende verbondenheid is dat we mogelijkerwijs meer hetzelfde gaan denken.
  2. In een netwerk met mensen leeft vooral het negatieve, opvallende verhaal voort. Dat willen we namelijk met elkaar delen. Een ‘gewoon’ verhaal is niet interessant. Bepaalde verhalen, ideeën en overtuigingen krijgen daarmee de kans om over te blijven, en andere niet. In een netwerk is het dus makkelijk om met zijn allen hetzelfde te gaan denken, omdat er een eenzijdig beeld ontstaat. Het verhaal dat overblijft is echter niet altijd het complete verhaal of de waarheid.
  3. Op een reis met enkele Europeanen naar Amerika, enige jaren geleden, werd het belachelijk gevonden dat men in een restaurant niet mocht roken. Tien jaar later was de algemene opvatting in Nederland dat roken in een restaurant juist belachelijk is. Blijkbaar zitten wij zo in elkaar dat we in korte tijd iets heel anders kunnen gaan denken en dat onze overtuigingen in korte tijd 180 graden kunnen draaien.

Het is denkbaar dat we straks met zijn allen dingen denken die we nu helemaal niet willen denken: een gevolg van de toenemende verbondenheid en alomtegenwoordigheid van media. Maar er is een remedie, aldus Bas Haring. Namelijk: zelf nadenken. Niet gebaseerd op anderen, en niet op basis van bronnen. Niet in verbinding, maar in eenzaamheid. In plaats van iets opzoeken en op waarde schatten: ga eens het bos in en ga na wat jij zelf vindt. Leer mensen zelfstandig nadenken in plaats van naar elkaar te luisteren. Ontwikkel eerst je eigen ideeën over het onderwerp waar je enthousiast over bent. Daarmee verkleinen we het risico dat we allemaal één kant op lopen en daar uiteindelijk spijt van krijgen als blijkt dat het de verkeerde kant was.

Vertrouwen in de wetenschap

Microbioloog en schrijver Rosanne Hertzberger haakt in haar keynote in op de zorgen van Bas Haring. Eén van de redenen dat we niet alleen het bos ingaan, is omdat we zoveel bronnen hebben. Veelal uit de wetenschap. We kijken naar de wetenschap wanneer we onze argumenten kracht willen bijzetten, of onze overtuigingen willen bevestigen. Ons vertrouwen in de wetenschap is hoger dan dat in andere instituties (zie ook dit rapport van het Rathenau Instituut). We verwachten er veel van, en zoeken in de wetenschap een soort autoriteit. En vaak willen we graag dat iets waar is. Ook op het gebied van mediawijsheid leggen we ons vertrouwen vaak in wetenschap, bijvoorbeeld als het gaat over effecten van mediagebruik op onze slaap. Hoe verstandig is dat? Wetenschappelijke methodes zijn vaak rommeliger dan we denken. Hoe weten we dat wetenschappelijk onderzoek betrouwbare kennis oplevert? Soms is dat makkelijker te bepalen, bijvoorbeeld in de wiskunde. Maar als we kijken naar bijvoorbeeld sociale wetenschappen, zien we dat die veel meer ‘kneedbaar’ zijn. “De mens is immers een moeilijk te vangen studieobject.”

Wetenschap heeft dan ook twee gezichten, en wetenschappers zijn uiteindelijk ook maar gewoon mensen, aldus Rosanne. “Het is mediawijs om de wetenschap met een korreltje zout te nemen.” Vraag je bijvoorbeeld af of een onderzoek is verricht vanuit nieuwsgierigheid of uit baatzucht. En erken dit verschil ook bij jezelf. Doe je bijvoorbeeld zelf aan mindfulness? Dan weet je, wanneer je iets over dit onderwerp leest, dat je dit doet met een bepaalde bril op. Ook Rosanne ziet het als winst wanneer mensen vooral zelf nadenken.

Onlangs verscheen haar nieuwe boek ‘Het Grote niets – Waarom we te veel vertrouwen hebben in de wetenschap’.

» Download de presentatie van Rosanne Hertzberger

Nieuwe koers: Nederland mediawijs

Na de lunchpauze, waarin volop wordt bijgepraat en kennisgemaakt, is het tijd voor het tweede deel van het plenaire programma. Programmadirecteur van Netwerk Mediawijsheid, Mary Berkhout-Nio neemt aanwezigen mee in de koers van de komende jaren en schetst verschuivingen in het gesprek over mediawijsheid. Mediawijsheid is geen vaststaand begrip, maar een moving target. We leven niet meer met media, maar in media. Internet werd veelal besproken als een enge wereld, maar tegenwoordig is er steeds meer aandacht voor de mogelijkheden en zaken als empowerment en participatie. En als het gaat om vaardigheden, verschuift het gesprek steeds meer richting de strategische kant: het reflecteren op het eigen mediagebruik en het realiseren van doelen met behulp van media.

“We staan aan de vooravond van een golf aan nieuwe media.” Hoe beïnvloedt dat onze persoonlijke, publieke en menselijke waarden? Hoe kan mediawijsheid van waarde zijn voor iedereen, ook voor hen die niet kunnen of die niet willen? Het belang van het netwerk is duidelijker dan ooit, en op deze editie van de MNX komen we dichter bij onze gezamenlijke missie: Nederland mediawijs.

» De interactieve koersplaat al gezien? Hierin is het nieuwe Meerjarenplan (2019-2023) gevisualiseerd

Mediawijsheid voor (begeleiders van) jongeren met een LVB

Iedereen voelt zich weleens kwetsbaar online, of juist door het niét online zijn. Vaak is dat tijdelijk. Maar wat als je dit gevoel structureel hebt, je altijd nét niet mee kunt doen of uitgelachen wordt? De afgelopen tien jaar heeft Sonja Heijkamp (DeTweetFabriek, Bureau Jeugd en Media en coördinator consultatieteam Cliënt, Internet en Sociale media Amerpoort) zich ingezet voor mediawijsheid bij mensen met een verstandelijke beperking en hun begeleiders. Op de MNX vertelt ze over de waarde van mediawijsheid voor deze groep.

Mensen met een LVB lopen online bijvoorbeeld aan tegen onbegrijpelijke teksten, hebben moeite om sociale dialoog te begrijpen (denk aan smileys die verschillende betekenissen kunnen hebben) en hebben een slecht filter voor nepnieuws. Tegelijkertijd zit de waarde van het online zijn voor deze groep veelal in dezelfde dingen als bij anderen: denk aan zelfstandigheid, contact met familie en het maken van vrienden, erbij horen, toegang tot informatie en vrijetijdsbesteding.

Hoe zorgen we dat deze groep meekomt? Mediawijsheid komt voor mensen met een LVB vaak neer op maatwerk. Gelukkig bestaan er al mooie initiatieven en tools, zoals de VraagApp, de Praatkaart van ‘s Heeren Loo en de Mediajungle. Sonja moedigt organisaties daarnaast aan om te zorgen voor een eigen visie en mediacoach, als team een beleid te hebben en begeleiders digitaal vaardig te maken.

Een toevoeging uit de zaal: mensen met een LVB weten vaak heel goed wat ze willen en kunnen. In plaats van dat voor hen in te vullen, kunnen we beter met hen samenwerken.

» Op de MNX riep Sonja op om het Mediawijsheidmanifest te ondertekenen. Al 234 organisaties en personen helpen mee aan een betere begeleiding in mediawijsheid van jongeren met een LVB. Jij ook?
» Noteer alvast in de agenda: op 9 november, tijdens de Week van de Mediawijsheid, vinden de Special YouTube Awards plaats
» Download de presentatie van Sonja Heijkamp
» Leestip: “Spelenderwijs leren werkt beter dan ‘dit moet je niet doen’”

Wetenschappelijk onderzoek inzichtelijk gemaakt

Jeroen Jansz, voorzitter van de Wetenschappelijke Raad van Netwerk Mediawijsheid, spreekt over de wisselwerking tussen mediawijsheidprofessionals en onderzoekers. De afgelopen jaren is er veel kennis vergaard over het mediagebruik in Nederland. Maar er is behoefte aan overzicht en aansluiting tussen wetenschap en werkveld. Zij hebben elkaar dan ook hard nodig, aldus Jeroen. Bijvoorbeeld om wetenschap te vertalen naar informatie voor ouders – dat is handwerk.

De Wetenschappelijke Raad gaat vaststellen welke hiaten er zijn. Denk aan onderzoek naar de strategische vaardigheden waar ook Mary Berkhout-Nio over sprak; daar is nog maar weinig over bekend. Op basis van deze inventarisatie gaat de Raad aansturen.

» Maak kennis met de Wetenschappelijke Raad
» Jeroen Jansz over ‘de Ivoren Toren van mediawijsheid’

Socratisch gesprek

In de middag gingen aanwezigen in groepen aan de slag met voor velen een nieuwe vorm van dialoog: het socratisch gesprek. De sessies vonden plaats onder leiding van Humberto Schwab, oprichter Socratic Design. In deze werkvorm staat de kunst van het luisteren centraal, en is het proces belangrijker dan het resultaat. Het socratisch gesprek biedt daarnaast ruimte voor het delen van persoonlijke ervaringen en de vrijheid om buiten de gebaande paden te treden. Wat maakt ons mens in een wereld vol media? Hoe behoud je het kind in jezelf? Kunnen we nog leven zonder media? Wat is het verschil tussen ik-wijsheid en collectieve wijsheid? De sessies boden volop ruimte aan dit soort vragen.

» Tijdens de gesprekken maakten studenten van de HKU visuals bij de onderwerpen die de revue passeerden. Bekijk ze op Flickr

Niemand blijft achter

Met een muzikale bijdrage sluiten Bart van Rosmalen en Anouk Saleming de MNX over de waarde(n) van mediawijsheid af. De inhoud en ervaringen van de dag klinken door in tekst en muziek.

» Download de voordracht van Anouk & Bart

Aanbod van netwerkpartners in de spotlight

Tijdens de MNX konden bezoekers het projectenplein bezoeken, waar verschillende netwerkpartners hun aanbod presenteerden. Aanwezig waren Stichting Digisterker, Zit met Pit!, hogeschool Windesheim, Opleiding Mediacoach voor Bibliotheekprofessionals, Digivaardig in de zorg, Mediajungle, Slim met media, SETUP, Virtual Reality Learning Lab, Digital Awareness en maX Music.

Bedankt!

Netwerk Mediawijsheid kijkt terug op een prikkelend programma met oude bekenden en nieuwe ontmoetingen. Aan alle aanwezigen: hartelijk dank!

» Fotograaf Jorrit Lousberg legde de MNX vast op beeld. Bekijk alle foto’s
» Studenten van het Mediacollege Amsterdam maakten een aftermovie, bekijk ‘m hieronder
» Extra verdiepen in het thema? Lees de teasers die in aanloop naar de MNX werden gepubliceerd

Laat een reactie achter

Vul je e-mailadres in om op de hoogte te blijven van reacties (je e-mailadres wordt niet gepubliceerd).

Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.