Hoe leren kinderen van nul tot zes jaar de wereld om zich heen begrijpen? Media kunnen de ontwikkeling van het kind in de weg staan, maar ook een verrijking zijn. Op 23 maart organiseerde Netwerk Mediawijsheid de online sessie ‘Verhalen beleven met ukkies: van ontwikkeling tot fantasie’, als onderdeel van de Media Ukkie Dagen. Tijdens de sessie gingen experts in gesprek over de kansen van media als verrijking voor de ontwikkeling van het kind.

Liever luisteren? Beluister de gesprekken met de sprekers

Meer dan 70 professionals die werken met (ouders van) kinderen van nul tot zes jaar, bijvoorbeeld in de bibliotheek, kinderopvang of het basisonderwijs, schuiven digitaal aan bij de sessie. Na een muzikaal welkom door Barbara Breedijk, heet Freek Zwanenberg (Bureau Jeugd & Media) iedereen van harte welkom. Freek: “Media en verhalen kunnen bijdragen aan de (taal)ontwikkeling en prikkelen de fantasie en sociaalemotionele vaardigheden van kinderen. Maar dan moet je ze wel op de juiste manier inzetten. De vraag van vandaag is: hoe ziet een goede ontwikkeling van het jonge kind eruit, en hoe kunnen mediaverhalen daar positief aan bijdragen?”

Visueel verslag van de netwerksessie door Sarah Hijmans

Van neuronen tot verhalen

Sabine Hunnius, hoogleraar cognitieve psychologie aan de Radboud Universiteit, trapt de sessie af: “De eerste jaren van je leven leer je ontzettend veel. Je wordt hulpeloos geboren en binnen twee tot drie jaar leer je lopen, kruipen, wijzen en praten, terwijl we ons dit nu niet meer herinneren. De eerste duizend dagen van het kind zijn essentieel om in te investeren.”

“In onze vroegste levensjaren beschikken de hersenen al over een complex netwerk van neuronen. Vanaf de geboorte worden er tussen die neuronen verbindingen gemaakt én afgebroken. Je kunt je afvragen waarom de neuronen niet gelijk het aantal verbindingen maakt dat nodig is. Dat komt omdat onze hersenen zich perfect aanpassen aan de omgeving waarin we opgroeien. Op deze manier zorgt de natuur er bijvoorbeeld voor dat je de taal leert spreken die je in jouw omgeving hoort.”

“Het aantal woorden dat een baby in zijn omgeving hoort, heeft veel invloed op de taalontwikkeling. Uit onderzoek blijkt dat er grote verschillen zijn tussen gezinnen. Dit wordt ook wel de kloof van 30 miljoen woorden genoemd: een kind dat opgroeit in een taalarm gezin, hoort in de vier jaar voordat het naar school gaat 30 miljoen woorden minder dan in een taalrijk gezin. Zo zie je bijvoorbeeld bij gezinnen waar de hele dag de tv aanstaan, dat er minder gepraat wordt.”

Ontwikkelen door interactie

De omgeving is dus erg belangrijk voor de (taal)ontwikkeling van het kind. “Een kind leert het meeste in een liefdevolle, stimulerende omgeving”, vervolgt Sabine. “Zorg er dus voor dat je sensitief bent in de interactie met het kind. Lees je bijvoorbeeld samen een boekje? Vertel dan niet wat je zelf ziet, maar let goed op waar het kind naar kijkt. Als hij of zij naar een olifant wijst, kun je benoemen wat voor dier het is. Als je op die manier samen verhalen beleeft en betrokken bent, ondersteun je de ontwikkeling. Kinderen leren het best tijdens de interactie met een ander persoon, dus niet als je ze passief voor een scherm zet. De interactie is juist zo belangrijk om een goede boost te geven aan die eerste jaren van het kind.”

Bekijk de Mural met alle links en tips die tijdens deze sessie zijn gedeeld

Toename mediagebruik bij ukkies

Passief schermgebruik draagt dus weinig bij aan de ontwikkeling van kinderen in de eerste jaren. Toch is er wel een toename in mediagebruik. Peter Nikken is bijzonder hoogleraar mediaopvoeding en werkzaam bij het Nederlands Jeugdinstituut en Windesheim. Hij vertelt over het Iene Miene Media-onderzoek, het jaarlijkse onderzoek naar mediagebruik in gezinnen met jonge kinderen. “We zien al een paar jaar dat ouders steeds minder gezamenlijk media met hun jonge kinderen gebruiken of hun kinderen ondersteunen bij het mediagebruik. Ze kijken meer van een afstandje toe dan dat ze actief betrokken zijn. En we hebben net juist gehoord dat de interactie zo belangrijk is voor de ontwikkeling van het kind.”

“Daarnaast zien we ook dat ouders het scherm steeds meer accepteren als oppas. Ze vinden het vanzelfsprekend dat de schermen er zijn en het ontlast hen in de stress van het dagelijkse huishouden. Tegelijkertijd neemt het mediagebruik in iedere leeftijdsgroep toe, ook bij de ukkies. Dat baart me wel een beetje zorgen. Want meer schermtijd betekent minder tijd voor andere belangrijke activiteiten, zoals slapen of buitenspelen.”

“Het is niet per se slecht om een beeldscherm in te zetten als oppas bij de dagelijkse opvoeding”, vervolgt Peter. “We willen ouders geen schuldgevoel aanpraten, maar het is wel belangrijk dat zij zich bewust zijn van de gevolgen voor het kind. Dit kunnen we het beste op een positieve manier doen: benadrukken hoe belangrijk de interactie is voor de ontwikkeling, zonder te zeggen dat media helemaal weg moeten.”

Ontdekken met Taartrovers

Mediaverhalen kunnen, mits op de juiste manier ingezet, positief bijdragen aan de ontwikkeling van het kind. Tessa van Grafhorst, artistiek leider van Taartrovers, vertelt hier meer over: “Wij zijn een collectief van vormgevers, filmdocenten en productieleiders die programma’s ontwikkelen voor het jonge kind. Kinderen hebben een open blik en we willen hen meenemen in de rijkdom die films ons bieden. We programmeren korte films zonder dialoog, zodat kinderen hun fantasie er zelf op los kunnen laten.”

“We combineren de film altijd met een activiteit. Als we in een filmpje knikkers laten zien, gaan ze daarna zelf spelen met knikkers. Kinderen zijn daarin de onderzoekers. En wij, de volwassenen, moeten hen het vertrouwen geven om dat onderzoek op hun eigen manier te doen. Er hoeft niet altijd een resultaat te zijn, laat ze maar lekker ontdekken. Interactie is bij ons dus ook heel belangrijk: kinderen kijken de films altijd met volwassenen én ze gaan daarna samen spelenderwijs aan de slag.”

Inclusieve media

De interactie tijdens het beleven van verhalen komt deze sessie bij iedere expert aan bod. Maakt de diversiteit van verhalen ook nog een verschil? Nina Blussé is als sociaal psycholoog betrokken bij ROSE stories. Ze vertelt over het belang van inclusieve media voor de ontwikkeling van het zelf- en wereldbeeld van het jonge kind. “Al vanaf drie of vier jaar zie je effect van vooroordelen en stereotypes op kinderen. Als professionals zijn we met z’n allen verantwoordelijk voor het beeld dat we onze ukkies voorschotelen, daar kun je bewust over nadenken.”

“Om gezond op te groeien, heb je zowel spiegels als ramen nodig. Spiegels zijn nodig voor een realistisch, gezond zelfbeeld. Als je jezelf herkent en terugziet in de maatschappij, zorgt dat voor erkenning en herkenning. Ramen zijn kijkjes naar de leefwerelden om je heen. Hoe leeft je buurman of buurvrouw, hoe zien andere mensen eruit? Ik zou graag de tip meegeven om goed na te denken over welke spiegels en ramen je kinderen aanbiedt.”

Verhalen met interactie

Aan het einde van de sessie bespreken de experts en deelnemers de belangrijkste inzichten. Freek: “De belangrijkste conclusie van vandaag: mediaverhalen kunnen een positieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling, zolang een schermpje niet alleen als pauze-instrument wordt ingezet. Natuurlijk kun je een kind even voor een scherm zetten als het nodig is. Je kiest er dan bewust voor om tijd voor jezelf te nemen. Ga daarna dan wel samen iets ondernemen wat de ontwikkeling stimuleert.”

“De interactie tussen een ouder of professional en het kind is daarbij dus erg belangrijk. En zorg ervoor dat de verhalen als spiegel of raam fungeren. Op die manier dragen media en verhalen optimaal bij aan de ontwikkeling van kinderen.” Barbara Breedijk eindigt de sessie met een zelfgeschreven lied, waarbij de sprekers en inzichten allemaal nog eens aan bod komen.

Media Ukkie Dagen

Deze sessie werd georganiseerd in het kader van de Media Ukkie Dagen. Tijdens deze campagne, van 25 maart t/m 1 april 2022, wordt aandacht gevraagd voor mediawijsheid in de opvoeding van kinderen van nul tot zes jaar. Meer informatie over de campagne en tips om media op een goede manier in te zetten voor de ontwikkeling, vind je op www.mediaukkiedagen.nl.