Online shaming komt veel voor onder jongeren. Hoe inspireren we hen om online respectvol met elkaar om te gaan, zodat shaming geen kans krijgt? Op 8 februari, tijdens Safer Internet Day, organiseerde Netwerk Mediawijsheid samen met Helpwanted en Bureau Jeugd & Media de online sessie ‘Online shaming – Aan de slag met preventie’.

Meer dan 80 aanwezigen uit verschillende sectoren, zoals zorg, welzijn en het onderwijs, schuiven digitaal aan en worden warm onthaald door een muzikaal welkom van Reinier Demeijer. Moderator van de dag Freek Zwanenberg introduceert het thema: “Online shaming krijgt steeds meer aandacht. Vandaag gaan we met experts en deelnemers via de chat met elkaar in gesprek: hoe inspireren we jongeren tot positief gedrag online om online shaming te voorkomen?”

Online shaming is een vorm van public shaming waarbij mensen online worden vernederd, bijvoorbeeld op sociale media. Sommige slachtoffers hebben hier nog jaren last van. Ouders, scholen en instanties proberen grip te krijgen op een online wereld die continu verandert.

Liever luisteren? Beluister alle gesprekken:

Grote impact online

Aanleiding voor deze sessie waren de twee afleveringen van Pointer over online shaming. Justus Cooiman, onderzoeker bij Pointer, werkte mee aan de aflevering en vertelt over hun belangrijkste inzichten bij het maken: “In onze eerste aflevering draait het om de slachtoffers. Wat doe je als je te maken krijgt met online shaming en waar kun je terecht? We deden zelf een experiment: we verspreidden een telefoonnummer via Telegram, een chatdienst waar gebruikers zelfvernietigende foto’s en berichten kunnen uitwisselen. We deelden het nummer met de boodschap dat mensen konden bellen om af te spreken met een dame. Binnen een uur werden we massaal gebeld voor seksafspraakjes. En we hadden niet eens een foto verspreid, alleen een telefoonnummer.”

“Ik had niet verwacht dat het zo heftig was. De impact is erg groot online. Als er iets op school gebeurt, kun je iemand erop aanspreken. Maar online doet iedereen wat hij wil en het opsporen van de daders blijkt ontzettend lastig.” De insteek van aflevering twee was dan ook: hoe gaan scholen om met dit soort incidenten? “Een op de vier basisscholen heeft te maken met het ongewenst verspreiden van digitale naaktfoto’s van leerlingen. Van onschuldige situaties tot heftige incidenten”, vertelt Justus. “Het is heel wisselend of een school hier aandacht aan besteedt.”

“Om leerlingen goed te helpen, moet er meer aanbod in ondersteuning en lesmateriaal komen. Het helpt als dat een wettelijke verplichting wordt.” Ook ziet Justus de noodzaak van een open gesprek: “Aan de ene kant wil je tegen jongeren zeggen: doe maar niet, dat sexting. Maar aan de andere kant moet je ervoor openstaan dat het wel gebeurt en erover blijven praten. Dat begint dus al op de basisschool. Met groep zeven en acht moet je het hier op een integere manier al over hebben.”

Bekijk de afleveringen van Pointer

Positief over sexting

Helpwanted biedt informatie en hulp aan slachtoffers van online seksueel misbruik. Simone Belt deelt vanuit haar jarenlange ervaring bij Helpwanted positieve oplossingen om online shaming te voorkomen. Simone: “Mensen denken bij sexting vaak aan het verspreiden van naaktfoto’s zonder toestemming. Maar uit onderzoek blijkt dat negentig procent van de mensen positief terugkijkt op sexting. Het kan je relatie versterken en bijdragen aan je seksuele ontwikkeling.”

“Maar het valt niet te ontkennen: er zijn risico’s. We zien bij slachtoffers van online shaming vaak dat ze zich enorm schamen en dat ze het met niemand delen. Online shaming is een groepsproces: je krijgt een foto of video doorgestuurd en dan heb je een keuze: verwijderen, doorsturen, negeren of bij iemand melden. Iedereen moet zich bewust zijn van zijn of haar rol in dit proces. Dan komt er ook meer begrip voor het slachtoffer.”

Positief over sexting praten is belangrijk, vindt Simone. “Vergelijk het met seksuele voorlichting. Daarbij zeg je ook niet: doe het maar niet. Je bespreekt de manieren waarop je het op een veilige manier doet. Op die manier kun je ook over sexting praten”, legt ze uit. “Daarnaast is het belangrijk dat jongeren signalen leren kennen. Wat is leuk en spannend en wanneer gaat iemand te ver? Je moet eerst de gezonde spanning kennen voordat je de ongezonde spanning herkent. Daarom is het belangrijk dat we er niet alleen maar negatief over praten. Onze mentaliteit moet veranderen: sexting is niet per se negatief, online shaming wel.”

‘Doorsturen is niet oké’

Kristian Harmelink, politieagent en spreker voor Bureau Jeugd en Media, sluit zich aan bij Simone. Er moet een positievere visie komen op sexting, vindt hij. Als boegbeeld voor het politiejongerenplatform www.vraaghetdepolitie.nl zet hij zich in voor een maatschappijbreed gesprek over normen en waarden. “Ik gebruik zelf de volgende slogan: ‘doorsturen is niet oké’. Want zo simpel is het. Dat staat trouwens ook gewoon in de wet, maar dan met moeilijkere woorden,” vertelt Kristian met een knipoog. “Naast het morele principe, kun je echt in de problemen komen. Het is strafbaar om seksueel getinte beelden van mensen door te sturen zonder toestemming. Met de slogan ‘doorsturen is niet oké’ verschuiven we van slachtofferpreventie naar daderpreventie. Want hoe haalt iemand het in zijn hoofd om vertrouwelijk materiaal zomaar door te sturen?”

“We moeten ons richten op vertrouwen onder jongeren. Als jongeren leren wat vertrouwen is, voorkomen we dat ze het vertrouwen beschadigen bij anderen. Vanuit de politie zetten we verschillende middelen in om online shaming te voorkomen. Denk aan escape rooms, medialabs en ons platform vraaghetdepolitie.nl. Een goede band met de politie is ook belangrijk. Nodig de politie bijvoorbeeld uit op school om te vertellen over online shaming. Juist als het nog niet van toepassing is. Als jongeren de politie regelmatig zien, ook als er niets ernstigs aan de hand is, creëren we vertrouwen. Pas dan kunnen we onze middelen effectief inzetten.”

Praat met ouders over shame sexting

Een onderdeel van online shaming is het zogenaamde shame sexting. Shame sexting ontstaat als een van de twee partijen deze beelden met derden deelt, met het doel om de ander te kwetsen. Het woord is aan Siham El Moussaoui van Movisie. Siham: “De steun van ouders is onmisbaar bij shame sexting. Dat geldt voor ieder slachtoffer, ongeacht de leeftijd, achtergrond of religie. Maar de steun van ouders is niet altijd vanzelfsprekend. Daarom ontwikkelden we met KIS de toolkit ‘Praten over shame sexting’.

“Met de toolkit richten we ons specifiek op ouders met een migratieachtergrond. We zien dat zij vaak vanuit onwennigheid en schaamte moeite hebben om te praten over seksualiteit. Zij hebben behoefte aan steun van professionals. En professionals willen het gesprek graag aangaan, maar ervaren onzekerheid over hoe ze dit aan moeten pakken. De toolkit geeft professionals handvatten om het gesprek te voeren met ouders met een migratieachtergrond. Maar staar je niet blind op de toolkit: iedereen is anders en heeft een andere aanpak nodig. Mijn belangrijkste tip? Luister goed naar de ouders. Zet je eigen normen en waarden even opzij, zodat je je beter in kunt leven.”

Bekijk de KIS-toolkit ‘Praten over shame sexting’

Skip Online Shaming

De 19-jarige artiest en inspirator Tur-G zet zich in om meer bewustzijn te creëren onder jongeren over exposen en online shaming. Tur-G vertelt: “Ik maak muziek om mensen te entertainen. Mijn stem zet ik graag positief in. Daarom werk ik samen met Swazoom Welzijn aan de campagne SOS | Skip Online Shaming. Ik daag jongeren in mijn videoclips uit om na te denken over hun rol bij online shaming. In mijn directe omgeving was er een incident rondom online shaming. Muziek is mijn uitlaatklep, dus ik heb mijn ervaringen verwerkt in een muzikaal verhaal. En muziek is tegenwoordig de taal van de jongeren.”

Bekijk de video’s van project Skip Online Shaming

“Vanuit Swazoom Welzijn geven we ook workshops over online shaming”, vervolgt Tur-G. “Het is mooi om te zien dat jongeren tijdens zo’n workshop van gedachten veranderen. In het begin geven ze vooral het slachtoffer de schuld: victim blaming. We horen dan vaak: als je een foto of video stuurt, weet je toch dat hij ergens anders kan belanden? Maar naarmate de workshop vordert, zie je dat ze daarop terugkomen. Dan zeggen ze: als ik verliefd ben, doe ik alles voor mijn geliefde. Liefde maakt blind.” Tur-G sluit af: “Ik vind het belangrijk dat jongeren zich bewust zijn van de gevolgen en gevaren. En ik ben blij dat ik daarbij kan helpen.”

Maak het bespreekbaar

De conclusie van sprekers én deelnemers in de chat: we willen jongeren behoeden voor online shaming, maar we moeten niet vergeten dat sexting zelf het probleem niet is. Veel mensen hebben er positieve ervaringen mee. Daarom is het belangrijk dat we jongeren vertellen hoe het op een veilige manier kan. Door er met elkaar over in gesprek te gaan, leren jongeren meer over risico’s en het bewaken van hun grenzen. We moeten werken aan openheid, vertrouwen én goede voorlichting.

“We hoeven het wiel niet uit te vinden, er zijn veel initiatieven besproken waar we allemaal mee aan de slag kunnen. Het bijwonen van deze sessie is een mooie eerste stap”, concludeert Simone Belt. Reinier Demeijer sluit de sessie af met een zelfgeschreven lied, waarin alle sprekers en conclusies nog eens aan bod komen.

Beeldverslag

Beeldverslag door Sarah Hijmans

Bekijk alle informatie en linkjes bij de sprekers van deze sessie op de Mural

Lees meer over dit onderwerp:

• Onderzoek Online ontspoord: Schadelijk en immoreel gedrag op internet
• Weerbaar tegen desinformatie | Online shaming in jeugdzorg
• De netwerksessie ‘Online liefde’ liet menig hart sneller kloppen