De Mediawijsheid Kennisdag 2025 bestond uit vier inhoudelijke programmalijnen. Hieronder lees je het verslag van de programmalijn Manipulatie en misleiding. Klik hier om naar het overzicht van de complete dag te gaan.

Van nepnieuws tot gemanipuleerde filmpjes en van propaganda tot online haat: we merken steeds vaker hoe verkeerde en misleidende informatie invloed heeft op ons leven. Huisartsen krijgen te maken met patiënten die verkeerde dingen geloven. Door AI is het makkelijker dan ooit om mensen op te lichten. En jongeren worden online beïnvloed door extreme influencers. In deze programmalijn draait het om de vraag: hoe maken we Nederland weerbaar tegen online manipulatie en misleiding?

De psychologie achter misinformatie

Communicatiewetenschapper Ellen Droog (Vrije Universiteit Amsterdam) opent met een heldere keynote over de psychologie achter misinformatie. We geloven misinformatie niet omdat we ‘dom’ zijn, maar omdat we mensen zijn met gevoelens, twijfels en een behoefte aan houvast. Angst, hoop en herkenning spelen daarin een grote rol. “We willen grip houden op het leven, en misinformatie speelt daar slim op in.” Die misinformatie komt in allerlei vormen voorbij: van influencers die beweren dat je kanker kunt genezen met kruidenthee tot deepfakes die nauwelijks van echt te onderscheiden zijn. Vooral emotionele berichten verspreiden zich snel via sociale media. En hoe langer je op die platforms zit, hoe groter de kans dat je complottheorieën tegenkomt én gelooft.”

Ellen Droog

Trends en uitdagingen

Ellen bespreekt een aantal trends die de verspreiding van misinformatie versterken. Ze noemt de opkomst van de wellnesscultuur, waarin ‘natuurlijk leven’ en alternatieve geneeswijzen vaak zonder kritiek worden gepromoot. Ook wijst ze op het ideaalbeeld van traditionele mannelijkheid, dat door influencers als Andrew Tate breed wordt uitgedragen. Verder benoemt ze financiële en politieke misleiding via AI én buitenlandse pogingen om publieke opinies te beïnvloeden.

We willen grip houden op het leven, en misinformatie speelt daar slim op in

De gevolgen van misinformatie zijn groot. Ze raken aan gezondheid, opvoeding, democratie en veiligheid. Het is dus geen technisch probleem, maar een maatschappelijk vraagstuk dat ons allemaal aangaat. Ellen geeft duidelijke adviezen: reageer niet meteen met feiten of correcties, maar stel vragen en toon begrip. Je pakt emoties niet aan met alleen verstand, daar is ook empathie voor nodig. Vooral op emotionele momenten is het belangrijk om mensen te helpen kritisch te blijven denken. Feiten zijn waardevol, maar pas echt krachtig als ze op een menselijke manier worden gebracht.

In de praktijk: interventies en workshops

Na de lunch verkennen deelnemers in kleinere groepen verschillende interventies om online weerbaarheid te versterken. Omroep Human zet bijvoorbeeld in op dialoog en video om gesprekken over media op gang te brengen. Bits of Freedom laat zien wat er gebeurt als je ‘alle cookies accepteert’ en presenteert een korte cursus over online manipulatie. Ook interventies van Studio 2, Mediawijs (zoals Nieuwswijsneuzen en Kritikat) en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) geven praktische voorbeelden van hoe je kinderen, jongeren en volwassenen bewuster kunt maken.

Daarna volgen twee workshops. In de eerste ontdekken deelnemers hoe je met kinderen in gesprek kunt gaan over waarheid en misleiding, met filosofische vragen als startpunt voor kritisch en open denken. De tweede workshop richt zich op nieuwswijsheid bij mensen met beperkte digitale vaardigheden. Deelnemers verkennen belemmeringen zoals taal en vertrouwen, en delen praktische oplossingen zoals visuele ondersteuning en persoonlijk contact.

De Mediawijsheid Kennisdag 2025 bestond uit vier inhoudelijke programmalijnen. Hierboven lees je het verslag van de programmalijn Manipulatie en misleiding. Klik hier om naar het overzicht van de complete dag te gaan.