De Wintersessie ‘All inclusive’ van 2021 is bedoeld om kort terug te kijken op afgelopen jaar, maar vooral de blik op de toekomst te richten. Wat staat er te gebeuren in en om het netwerk? Leden van de Stuurgroep, Kerngroep, Programmaraad en Wetenschappelijke Raad deelden het in de online Wintersessie met elkaar. 

Het thema van deze sessie is All Inclusive. Vandaar dat Eppo van Nispen tot Sevenaer, algemeen directeur van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, en tijdens de Wintersessie in de rol van gespreksleider, alle deelnemers eerst de opdracht geeft om de laatste twintig contacten in hun telefoon te analyseren. Is het divers, of zitten deelnemers veelal in een eigen bubbel? Waar de één tijdens het voorstelrondje dat volgt spreekt van een ‘mooie blend aan contacten’, constateren anderen weinig tot geen biculturele achtergronden in hun overzicht. Bij sommigen zijn actuele omstandigheden van grote invloed; door de recente aanschaf van een woning is er haast alleen contact met bouwvakkers, of juist alleen met mede-ouders om elkaar gedurende het thuisonderwijs een hart onder de riem te steken. Eppo sluit het voorstelrondje passend af met de ontboezeming van een naar eigen zeggen ‘treurige lijst’. “Hoewel: de oudste met wie ik recent appte is 93, de jongste 12.”

Digitale geletterdheid op de agenda

Henriette Kievit krijgt meteen na de frisse start de gelegenheid om uit te leggen wie haar contacten waren de afgelopen tijd. Als secretaris van de Programmaraad had ze voornamelijk lobbyisten op de app, verklaart ze voordat ze de aanwezigen meeneemt in het ‘Haagse rondje’. “We kunnen wel spreken van een aardbeving op het Binnenhof”, stelt Henriette. Ze somt op: “corona, de toeslagenaffaire, het aftreden van bewindspersonen en leiderschapswissels, de val van het kabinet, avondklokrellen; het zijn verwarrende tijden voor de kiezer. Je zou denken dat dit alles impact heeft op de peilingen, maar de VVD staat nog steeds op eenzame hoogte. De kans is groot dat zij riant door kunnen regeren, waar dat juist onzeker is voor coalitiepartners D66 en CDA. We houden alles nauwlettend in de gaten, omdat we digitale geletterdheid op de agenda willen krijgen.”

Ontwikkelingen op gebied van mediawijsheid

Ontwikkelingen rondom het thema mediawijsheid zijn er in elk geval volop, schetst Henriette. “We hebben de impact van desinformatie gezien in de Verenigde Staten. Ook in Nederland wordt de impact groter, zeker als het gaat om corona(maatregelen): rellen, demonstraties, journalisten onder vuur. Daar maken we ons zorgen over, juist in aanloop naar de verkiezingen. Het Ministerie van BZK gaat daarmee aan de slag, om via preventie en reactie desinformatie te bestrijden. Wij zijn gevraagd om een website en bijbehorende campagne te ontwikkelen onder andere op sociale media. Onder de naam ‘Is dat echt zo?’ (www.isdatechtzo.nl) doen we uit de doeken wat fake news is en geven we informatie hoe je het herkent en ermee omgaat. Goed om te zien dat daar oog voor is vanuit de overheid. Maar we zijn er nog niet; zoals in België geïnvesteerd wordt in digitale weerbaarheid, gebeurt hier nog niet. Eigenlijk is de Nederlandse houding vrij laconiek, een aandachtspunt voor ons als netwerk.”

Henriette benoemt in haar vooruitzicht dat dit jaar de online gokmarkt opengaat; een punt van aandacht en zorg. En uiteraard vergeet ze het nieuwe onderwijscurriculum niet, waarin het thema digitale geletterdheid goed naar voren moet komen. “Punt van aandacht is dat er ook op het MBO en HBO meer ruimte voor moet zijn”, besluit ze.

Onderzoek naar mediawijsheid in Nederland

Als de vooruitblik van Henriette iets duidelijk maakt, is het wel dat het belang waar het netwerk voor staat steeds beter wordt begrepen, stelt Eppo. Met de woorden “We kunnen niet zonder wetenschap”, slaat hij de brug naar de volgende spreker. Jeroen Jansz, voorzitter van de Wetenschappelijke Raad: “Op verzoek van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap brachten we samen met de Erasmus Universiteit Rotterdam het onderzoek naar mediawijsheid in kaart.”

In het onderzoek beantwoordde het team drie vragen:

1. Wat is de stand van Nederlandse wetenschappelijke en beleidsgerichte onderzoek naar mediawijsheid?
2. Welke conclusies zijn daaruit te trekken over de stand van zaken van mediawijsheid in Nederland, interventies en het beleid ter zake?
3. Welke realistische opties zijn er om de ontwikkeling van de mediawijsheid in de Nederlandse bevolking structureel te monitoren?

“Onderzoek op wetenschappelijk niveau is goed vertegenwoordigd, in tegenstelling tot publiekstudies. Uiteindelijk hebben we 69 bronnen nauwgezet geëvalueerd”, schetst Jeroen. “Onze bevindingen? Er is regelmatig onderzoek gedaan van hoge kwaliteit, volgens verschillende methoden. Helaas is er zelden onderzoek herhaald, waardoor het ontdekken van een trend lastig is. Het blijft bij eenmalige metingen. Opvallend en positief is dat het competentiemodel vaak wordt gebruikt. Ander opvallend punt: de conclusies van de onderzoeken zijn vaak bescheiden en voorzichtig als het gaat om de importantie en consequenties van het eigen onderzoek.”

Aanbevelingen uit het onderzoek

De aanbevelingen van de onderzoekers richten zich dan ook op het valideren van meetinstrumenten en meer robuuste methoden te gebruiken. Prioriteer onderzoek onder doelgroepen die weinig werden onderzocht, betrek mediawijsheidprofessionals en maak internationale vergelijking mogelijk door in het Engels te publiceren.

Die aanbevelingen zijn van belang bij het ontwikkelen van een monitor, schetst Jeroen. “Daarnaast is structurele financiering nodig en moet er een verantwoordelijke zijn voor de ontwikkeling en implementatie en voor structureel beheer. Vervolgens moet de monitor toegespitst worden op specifieke doelgroepen. Niet iedereen is bijvoorbeeld voldoende geletterd om een vragenlijst in te vullen. In de context van het onderwijs zou de monitor ondergebracht kunnen worden in het curriculum: we staan immers aan de vooravond van de curriculumherziening.”

Nederland mediawijs

Dan is het de beurt aan ‘roerganger’ Mary Berkhout-Nio, programmadirecteur Netwerk Mediawijsheid. Ze begint met de koersplaat, die in één oogopslag laat zien welke wegen de komende jaren leiden tot het doel: iedereen mediawijs. Verspreid over de plaat staan harde werkers die allemaal op hun eigen manier bijdragen aan de weg naar mediawijsheid. Zij staan symbool voor het netwerk en de meer dan 1000 netwerkpartners die inmiddels zijn aangesloten. “Vanuit de verkeerstoren houden we als netwerk overzicht op de drie wegen die de doelgroepen representeren: jongeren, volwassenen en kwetsbaren. Op die groepen is onze impact bovenal gericht, maar daarnaast beïnvloeden we ook de omgeving van de doelgroepen, denk aan ouders, leraren en zorgverleners en de grotere stelsels zoals opvoeding, onderwijs en media. Tot slot richten we onze pijlen op het netwerk van 1000 aangesloten partners, zij zijn continu in de toren en in het veld bezig om jongeren, volwassenen en kwetsbaren competenter te maken.”

Het afgelopen jaar is er – ondanks corona – veel bereikt, schetst Mary. “Dankzij ons vaste team, aangevuld met zelfstandigen, hebben we snel geschakeld en veel van onze initiatieven digitaal voortgezet, zoals de Media Ukkie Dagen, Week van de Mediawijsheid en netwerksessies. Ook zijn er in rap tempo extra initiatieven ontwikkeld. Al gingen er ook dingen minder goed: de verbinding met en vernieuwing van het netwerk stond op een laag pitje.”

“De ontwikkelingen afgelopen jaar maken ‘2021 het belangrijkste jaar ooit voor mediawijsheid’. Corona leek voor een inhaalslag te zorgen, maar het heeft juist veel zorgen blootgelegd.”

Daarom focust het nieuwe jaarplan op drie thema’s:

1. De groeiende digitale ongelijkheid,
2. De roep om meer digitale balans en
3. De problematische rol van desinformatie.

“Om zoveel mogelijk mensen competent te maken en de kloof te dichten is het nieuwe Mediawijsheid Competentiemodel 2021 ontwikkeld. Dat toont de benodigde competenties in relatie tot de doelen en ambities die je hebt als mens. Het Digitale Balansmodel laat zien welke afweging je op een dag kan maken om zowel lichamelijk, mentaal als sociaal gezond te blijven. En op het vlak van desinformatie is de site www.isdatechtzo.nl gepresenteerd.”

Ander aandachtspunt voor Mary is de toename van spelers op de markt – grote partijen zoals Google en Facebook, maar ook ministeries en maatschappelijke organisaties zoals de Alliantie Digitaal Samenleven. “Dat vraagt van ons een andere rol; van aanzwengelen en agenderen, naar verbinden. Zo kunnen we de kwaliteit van aanbieders bewaken en stimuleren, en houden we een gezonde discussie levend.”

Elkaar begrijpen en van elkaar leren

De tweede helft van de bijeenkomst staat in het teken van het jaarthema All Inclusive. Theatermaker Reinier Demeijer trapt af met een gedicht:

Vriendruimte

Als je toch mensen de ruimte geef,

dan kunnen ze zo veel.

Als je toch even geen oordeel velt

en handelt alsof je geen waarde telt

maar de ander ziet

als een vriend

zonder dat ie dat aantoonbaar verdient

maar gewoon

omdat het ook een mens is als jij

op zoek naar een beetje vertrouwen.

Ik zweer het je mensen,

ik zweer het je echt,

dan kun je vrede bouwen.

Dan is het woord aan Kevin de Randamie, voorzitter van de werkgroep All Inclusive. Deze werkgroep ondersteunt Netwerk Mediawijsheid in beleid en aanpak, op weg naar de missie ‘iedereen mediawijs’. Dat betekent dus ook: kijken naar het inclusief bereik van alles dat gemaakt wordt binnen het netwerk. De werkgroep is begonnen met het formuleren van een love language, zoals Kevin – hiphopartiest, creatief ondernemer en lid van het Topteam Creatieve Industrie – het noemt.

“Het is belangrijk dat je elkaar begrijpt. De termen die we gebruiken, wat bedoelen we daar nu mee? Alleen dan kun je de creatieve intentie aanzetten.”

Inclusiviteit is geen thema voor Kevin, schetst hij: “Het is voor mij elke dag aan de hand, want vaak ben ik de enige zwarte persoon in een gezelschap. Inclusie wordt al snel een academische exercitie; het blijft nodig om mensen te herinneren aan hun eigen blinde vlek, omdat je al gekaderd bent door je eigen perspectief. Er zit bovendien weerstand op het thema; je moet immers zelf draaien om ruimte te maken voor een ander perspectief.”

Een manier om dat te doen is door te werken aan een learning community. Kevin: “Het biedt de ruimte en vrijheid voor je eigen leerpad, binnen een gemeenschappelijk traject, zodat men van elkaar kan leren. Hoe dit er best case uitziet? Dat werken we nu uit aan de hand van de input van het netwerk. We willen een nulmeting creëren: waar staan we nu als het gaat om inclusiviteit? Na twee verkennende sessies is het nu belangrijk om eigen goals te stellen binnen de eigen organisatie, om de impact te maken waar ze op hopen.”

Inclusiviteit voor iedereen

Als afsluiting spreekt cabaretier en schrijver Mo Hersi. Met veel humor schetst hij hoe hij zijn eerste jaren in Nederland ervaren heeft, nadat zijn ouders met hem en zijn twee broers vluchtten uit Ethiopië vanwege de burgeroorlog. Het land waar de melk uit de kraan zou stromen, blijkt stinkend koud te zijn – de hele dag door. Van een normaal leven in Ethiopië, komen ze terecht in een AZC naast ponypark Slagharen. “Hoe ze dat ooit verzonnen hebben; wij hadden hoge dunk van Nederlanders, blijken ze op halve paarden te rijden.”

Zijn verhaal voert via Dedemsvaart – waar hij als 8-jarige de tolk is voor zijn moeder bij de huisarts – naar Almere – waar het gezin Hersi met het hele hofje juicht als Kluivert de 1-1 scoort in de halve finale tegen Brazilië op het WK ’98.

Door zijn werk bij KPN en ABN Amro raakt hij zowaar in een witte bubbel. Tot het moment van een verjaardag in 2016, waar hij met zijn vrienden in een discussie over de vluchtelingencrisis raakt. “Ik ben boos weggegaan en vatte het plan op om mijn familieverhaal door te geven aan Nederland, door de angst weg te nemen en verbinding te zoeken. En ik besloot dat aan te pakken zoals de profeten deden: door te lopen. Een rondje Nederland in 30 dagen, zonder een cent op zak. Ik heb het gered en gehaald.”

Hij deelt een opmerkelijk moment, ergens op de route tussen Opperdoes en Den Oever, waar hij ontdekt net zo snel een vooroordeel te hebben als vele anderen. Reden voor Mo om zich nóg meer in te zetten voor inclusie. Hij richt een ‘wereldteam’ op met 19 nationaliteiten om mee te doen met de Nijmeegse Vierdaagse, maakt de documentaire ‘Last African in Europe’ en schrijft het boek ‘De inburgeringscursus voor witte mensen’, met tien betere vragen die je aan anderen kunt stellen. “Wat ik iedereen wil meegeven: blijf om je heen kijken en openstaan voor iedereen.”

Oproep

Een oproep die aansluit bij het afsluitende verzoek van Kevin aan de deelnemers van de Wintersessie. ‘Wanneer zijn we met dit netwerk succesvol in onze All Inclusive-ambitie?’ Geef bij ons in één regel aan wat er vanuit jouw invalshoek moet gebeuren om effectief te zijn. Wat is het belangrijkste bewijs van impact voor jou. Lotte Vergouwen, studieleider HKU en lid van de werkgroep, vult aan: “Wij kijken naar inclusief bereik van alles wat er gemaakt wordt in het netwerk. Onze missie ‘iedereen mediawijs’ betekent dat we ook oog moeten hebben voor de diversiteit in ons land.”

Tijdens het themajaar All inclusive kun je als netwerkpartner aan de slag met (digitale) inclusie. Verdiep je en ontdek wat jij kunt doen in het inspiratiedossier. De MNX op 20 april 2021 vormt de feestelijke afsluiting van het themajaar, met een inspirerend online programma, zet ‘m alvast in je agenda.

Meer over All inclusive:

» MNX 2021: inclusiviteit is de crux
» All inclusive? – ‘Geef iedereen de mogelijkheid om mee te doen’
» All inclusive, hoe doen we dat?