Als Twitter een schiettent is, waar bijtende kritiek en scherpe commentaren veelvuldig en soms lukraak de wereld in geslingerd worden, dan is Facebook een café, gevuld met de vaste groepjes mensen en gepersonaliseerde reclame. Beide plaatsen zijn in de fysieke wereld in veel gevallen niet aantrekkelijk voor blinden en slechtzienden, oftewel mensen met een visuele beperking. In de online wereld geldt het tegenovergestelde: daar zijn sociale media in veel gevallen prima toegankelijk en maken mensen met een visuele beperking, in tegenstelling tot wat toch vaak gedacht wordt, er enthousiast en vaak gebruik van. Hoe we dat doen? Ga er maar eens goed voor zitten, dan laat ik je kennismaken met de non-visuele kant van sociale media.

Profiteren van de mogelijkheden

In mijn vorige artikel vertelde ik al dat blinden en slechtzienden zeker digitaal vaardig zijn en dat de online wereld ons nog wel het minst uitsluit – enkele uitzonderingen daargelaten. Met sociale media ligt dit niet anders. Om gebruik te maken van Twitter, Facebook, LinkedIn of welk platform dan ook, maken we – net als de meesten trouwens – gebruik van de apps. Wat mensen vaak niet weten, is dat smartphones vooraf geïnstalleerde toegankelijkheidssoftware hebben. Ik gebruik zelf de iPhone, die qua toegankelijkheid erg vooruitstrevend is en de zeer handige Voice-Overfunctie heeft. Deze software leest teksten op het scherm voor. Wanneer Voice-Over is ingeschakeld, verandert de hele besturing van je iPhone. Hoe vaak heb ik wel niet meegemaakt dat ik, of een blinde vriend(in) van me, mijn telefoon aan een ‘ziende’ gaf met Voice-Over nog ingeschakeld. Vervolgens ontstaat er dan blinde paniek bij die ziende, die geen idee heeft hoe hij met deze besturing moet omgaan. Lachen is dat.

Maar goed, om deze apps te kunnen laten werken met de hulpsoftware op smartphones, moeten appontwikkelaars daar natuurlijk wel rekening mee houden. Ik heb het idee dat sociale netwerken hier erg bewust mee bezig zijn. Gelukkig maar, want hierdoor hoeven we niet meer zo nodig de (soms levensgevaarlijke) straat op om ons sociale leven te onderhouden. Het is dan ook niet uit luiheid dat visueel beperkten vaak liever hun sociale leven met hun duim bijhouden. Wij profiteren enorm van deze veilige, makkelijke, snelle en toegankelijke manier van socializen. Ik zelf maak gebruik van sociale media om op de hoogte te blijven van wat mijn vrienden uitvoeren (Facebook) en om het nieuws bij te houden (Twitter). Daarin verschil ik denk ik niet zo veel van andere gebruikers van sociale media.

Sprekende emoji

En hoe zit dat dan met de alomtegenwoordige emoji, vraag je je misschien af. Deze diverse beeldtaal duikt in ontzettend veel vormen van online communicatie op. Daar heeft Apple een zeer handige, doch voor de hand liggende oplossing voor gevonden: de emoji worden uitgesproken, alsof je tekst leest. De door mij meest gebruikte emoji ken ik uit mijn hoofd: “enigszins lachend gezicht”, “gezicht dat op de grond rolt van het lachen”, “fronsend gezicht” en het onvergetelijke “rood gezicht met censurerende symbolen op mond”. Wanneer een blind persoon dit toch verwarrend vindt, bijvoorbeeld bang is dat hij de omschrijving als deel van de zin leest, kan hij ervoor kiezen de Voice-over “emoji” te laten zeggen voor de benoemde emoji.

Het is grappig om te merken dat wij, Voice-overgebruikers, emoji soms anders interpreteren dan mensen die ze ‘zien’. Bij ons wordt de betekenis namelijk letterlijk uitgelegd. Nee, dat gezichtje met die traantjes huilt niet, het lacht ook, kijk! Het is een “gezicht met tranen van vreugde”.

Praten gaat sneller

Ik ken iemand, een volledig blinde jongen, die op zijn telefoon (met touch screen) kan typen met twee vingers. Hij is daarin een uitzondering. Hij kan op gevoel de juiste letters op dat minuscule toetsenbordje vinden en dat gaat meestal goed. Ik doe het hem niet na. Ik kies, en met mij vele andere visueel beperkten, voor de dicteerfunctie: inspreken wat ik wil schrijven. Ook deze functie zit sinds een aantal jaar standaard in de meeste smartphones. Bij WhatsApp geef ik de voorkeur aan gesproken berichten. Daar ben ik echter ook wel selectief in: ik merk dat ik eerder geneigd ben om een gesproken bericht naar een blinde vriend te sturen dan naar een ziende, waarschijnlijk omdat die blinde vriend daar zelf ook de voorkeur aan geeft.

Voor groepsgesprekken is deze tactiek niet altijd even handig, al wordt deze wel gebruikt. Dingen terugzoeken wordt ten slotte lastiger, zoals een ziende vriend van mij ooit opmerkte. Dit geldt uiteraard ook bij privégesprekken, maar het bijkomende nadeel van groepsgesprekken is dat het allemaal zo snel gaat. Gesproken berichten worden minder snel achter elkaar gestuurd, geschreven berichten flitsen in hoog tempo over het scherm. Voor iemand die blind of slechtziend is, is het overzicht al gauw weg. Ik zit bijvoorbeeld in een studiegroep met zienden en een vriendengroep met mensen met een visuele beperking. Het verschil is overduidelijk: waar ik in de ziendengroep snel het overzicht verlies door de vele teksten, vaak ook nog in meerdere berichten gesplitst terwijl het makkelijk in één berichtje had gepast, kan ik in de blindengroep makkelijker bijblijven, moeilijker terug te zoeken of niet. Dat kan misschien ook komen door de algemeen geldende regel: hoe groter de groep, hoe onoverzichtelijker. En al helemaal wanneer er tientallen berichten per minuut worden verstuurd is er geen houden meer aan.

Handig: alt-teksten

Sociale media zijn geweldig, althans, qua toegankelijkheid dan. Facebook heeft een handige functie die automatisch alt-teksten genereert bij afbeeldingen. Bijvoorbeeld: er staat een foto van mijn hypothetische vriend Jim op het strand. Met een beetje geluk, want soms werkt dat ding niet, laat Facebook mijn Voice-over het volgende zeggen: “Afbeelding kan het volgende bevatten: strand, buiten, oceaan…” En sinds kort, dankzij de nieuwe gezichtsherkenning van Facebook, vermeldt hij erbij dat Jim ook op de foto staat. “Twee gezichten, één daarvan Jim”. Deze functie werkt nog niet vlekkeloos. Vaak zat krijg ik “geen automatische alt-tekst beschikbaar” te horen. Op dat soort momenten is het prettig als degene die de foto post, een onderschrift toevoegt met een beschrijving van wat op de foto te zien is. Afgezien van dat en andere kleine dingetjes, ben ik over het algemeen zeer blij en tevreden met de toegankelijkheid van sociale media en welke mogelijkheden deze bieden voor mensen met een visuele beperking; mensen als ik.

Nog een leestip: Zo wordt Android toegankelijk gemaakt voor blinden en slechtzienden

Meer lezen over online met een beperking:

» Maak je site zichtbaar voor iedereen: het belang van digitale toegankelijkheid
» Vloggen met een beperking: hoe ga je hiermee om?
» 15 onderzoeken naar mediagebruik onder mensen met een (licht) verstandelijke beperking