Wat ik zo leuk vond aan het massaal online zijn met vergaderen, het volgen van lessen, pubquizzen, vrijmibo’s en het losgaan op TikTok en YouTube, is dat de meesten te zien waren in hun natuurlijke habitat. Soms was dat behoorlijk onflatterend. Als het licht of beeld verkeerd viel (van de zijkant, onderkant of van achteren) dan kon het gebeuren dat collega’s of klasgenoten dachten dat je aan de drugs was vanwege de immense wallen of dat je jezelf net na een brakke nacht met een enorme kater bij de wc-pot had weggetrokken om in te tunen. Maar we mochten er zijn online. Of je nou in het washok, de kinderkamer of je mancave zat, het was oké. Ik werd oprecht blij van deze beweging.

Bijna was ik vergeten dat er al een paar jaar een hele andere beweging gaande is. Tom Decates, cosmetisch arts schudt ons op 1 juli 2020 wakker over een toename van jongeren die zich laten injecteren met bijvoorbeeld botox. In de video’s van de influencers/botoxbeauty’s hoor je ze vaak praten over injectables en/of fillers. Uit onderzoek van het Erasmus MC blijkt dat acht procent van de 18- tot 25-jarigen zich met botox en fillers laat behandelen. Hoe is deze beweging tot stand gekomen en zo groot geworden?

De online voorbeelden van tegenwoordig

Als bijna-boomer herinner ik me wel het mijmeren als jongere over wat je aan je lichaam zou veranderen als dat kon, maar verder kwam het niet. Wel waren we ook toen al überbewust van hoe je overkwam op anderen. Daarin hadden ook wij onze voorbeelden. En ja, ik had echt wel meer op het supermodel Cindy Crawford willen lijken.

Tegenwoordig zijn influencers, Insta-girls en Insta-boys de voorbeelden voor jongeren. Anders dan vroeger weten veel ouders, opvoeders en beleidsmakers waarschijnlijk niet wie dat dan precies zijn. De belevingswereld van jongeren speelt zich over het algemeen in een hele andere bubbel dan die van de volwassenen af. Toch beïnvloeden ze middels vlogs het zelfbeeld en de gedachtegang van (jonge) volgers die naar hen opkijken. En dat is een grote verantwoordelijkheid. Groter dan de influencers en waarschijnlijk ook de ouders doorhebben. Wisten jullie bijvoorbeeld dat niet alleen professionele mediamakers zich te houden hebben aan bijvoorbeeld de reclamecode, maar influencers ook?

Gratis fillers voor views en reclame

Toch wordt er in de zogenaamde ‘fillervlogs’ niet echt rekening gehouden met de reclamecode. In een fillervlog neemt een influencer je mee naar een bedrijf waar je je kunt laten injecteren. Influencers houden zich daar meer bezig met eigen belangen dan met reclamecodes en verantwoordelijkheden. Ze willen gevolgd worden, daaraan ontlenen zij hun eigenwaarde. En omdat fillervlogs populair zijn leveren ze views, volgers en daardoor inkomsten op.

Als een ‘injectable clinic’ (waar de botox of filler ingespoten wordt) samenwerkt met een influencer is dat uiteraard vette reclame voor het bedrijf. Onzekere jongeren zijn een grote doelgroep en influencers kunnen die als geen ander bereiken. De influencer wordt er waarschijnlijk goed voor betaald, krijgt een gratis behandeling en heeft ook nog eens opbrengsten uit het hoge aantal volgers. Een win-win situatie dus.

Verontrustend patroon

Ik heb een aantal ‘fillervlogs’ gezien waarin ik een patroon zie waar ik niet vrolijk van word. Dat patroon gaat zo:

• De influencer neemt de kijker allereerst mee in eigen onzekerheden door hem of haar rechtstreeks aan te spreken zodat de kijker zich herkent in het verhaal en verder volgt. De influencer is bijvoorbeeld onzeker over een rimpel of wallen. Iets wat veel onzekere jongeren waarschijnlijk herkennen als onaantrekkelijk. Soms wordt ook nog uitgelegd waar het van komt, zoals te weinig slaap. De oplossing is dan niet om moeite te doen en je leefstijl aan te passen, maar om de onzuiverheden weg te spuiten.
• Door de (gesponsorde) behandeling in een ‘injectable clinic’ te filmen wordt het fillen genormaliseerd. ‘Het is heel normaal, iedereen kan het doen: je kan zo een afspraak maken en naar binnen lopen, kijk maar!’
• In dit soort ‘fillervlogs’ zeggen influencers bijvoorbeeld dat ze naalden ‘ook’ spannend vinden. Het woordje ‘ook’ betekent: net als jij. Dit gaat over jou als kijker. Je voelt je betrokken. Vervolgens trekken ze een gekke bek en roepen iets als ‘Spannend!’. Het voelt alsof je erbij bent, jouw gedachten als kijker worden verwoord en je wordt meegenomen in het verhaal.
• Dan komt de botoxspuiter in beeld. De botoxspuiter stelt de influencer en daarmee de kijker gerust. In de vlog ziet het er inderdaad prima en relaxed uit. Er wordt gespoten. ‘Doet het pijn?’ vraagt de spuiter. ‘Nee,’ zegt de influencer verbaasd, ‘gewoon een beetje scherp’. Na de spuitjes zeggen alle influencers dat het reuze meevalt. ‘Zie je wel’, bevestigt de spuiter.
• Ook is er vaak nog een gesprekje over dat anderen – dus niet jij, maar ‘de anderen’ – een oordeel over fillers hebben en denken dat het ongezond is. In het filmpje wordt natuurlijk gezegd dat alles heel erg verantwoord is.
• In de gefilmde kliniek zijn ze aardig, hygiënisch, maar niet overdreven medisch. De inrichting is licht en volgens de nieuwste trends. In dit interieur wil je zijn. Er wordt bedankt, gelachen en de sfeer is blij. Soms is er een vriend bij, die ook blij is en alles bevestigt als sidekick. Heel belangrijk, want die sidekick normaliseert het extra.
• En dan komt het slot-shot van de influencer. Die is bijvoorbeeld lyrisch over haar gladde voorhoofd (19 jaar) of haar volle lippen. Check bijvoorbeeld Demi van Beijnen. ‘Wie?’, denken de meeste ouders nu, maar zij is dus één van de voorbeelden die een enorme invloed op meiden en jongens heeft. Belangrijk is dat Demi niet een onbereikbaar supermodel uit Amerika is, maar de girl next door uit Breda. Fillen is dus heel laagdrempelig en normaal, want Demi doet het ook.

Zelfacceptatie en identiteitsvorming worden ondermijnd

Zorg dat je als ouders weet naar wie je kinderen kijken en wat de boodschap van de influencer is. Het zijn namelijk je concurrenten in de opvoeding. Influencer Demi liet, ondanks het verbod van haar moeder, toch haar lippen opspuiten en koketteert daar openlijk mee: ‘ik heb eindelijk lippen!’. Precies dit vind ik echt een heel kwalijk voorbeeld, want ze zegt eigenlijk: ‘luister naar mij, niet naar je ouders’. Demi zegt ook heel blij dat ze zich nergens voor schaamt, waardoor het lijkt alsof je je niet hoeft te schamen voor fillers. En zo blij en schaamteloos wil jij als kijker ook zijn, zeker als het heel normaal is. Terwijl je je als jonge kijker überhaupt niet zou hoeven schamen voor je eigen natuurlijke zelf.

Het fillergebeuren is niet normaal in de adolescentiefase. Zeker, iedere jongerencultuur heeft eigen schoonheidsidealen, daar kun je als boomer van alles van vinden. Maar wat aan fillers bijvoorbeeld anders is dan aan roze haar, netkousen, hoge hakken, piercings, tatoeages (etc.), is dat deze beweging het proces van zelfacceptatie en identiteitsvorming ondermijnt in plaats van bevestigt.

In real life willen ze er hetzelfde uitzien als online

In de fillerbeweging zie je het omgekeerde gebeuren van wat we in de lockdown-periode zagen gebeuren met collega’s, families en klasgenoten. We zagen er op het scherm hetzelfde uit als offline, waardoor het heel prettig en ongedwongen toeven was. Je kon ook in Zoom zijn wie je bent. Maar: acht procent van de 18- tot 25-jarigen wil daarentegen op hun gemanipuleerde en gefilterde Insta-foto’s en TikTok-video’s lijken. In real life willen ze er hetzelfde uitzien als online. Laat dat even tot je doordringen. Ze willen in het echte leven constant een filter over hun gezicht, omdat ze hun eigen gezicht niet goed en mooi genoeg vinden. Mij doet dat oprecht pijn. Echt: als ze eens wisten en beseften hoe mooi ze zijn. Poe.

Los van de gezondheidsgevaren die de injectables met zich mee kunnen brengen (zeker als ze door malafide, onprofessionele bedrijfjes ingespoten zijn) is het ontkennen van jezelf door als het ware een Insta-filter in te spuiten, funest voor je zelfvertrouwen. Alle aandacht waar de jongere zich op richt gaat over de gemanipuleerde buitenkant. En dat maakt het gevoel van binnen steeds leger. En juist dat lege gevoel kan depressief en ongelukkig maken.

Wees je bewust van de invloed van influencers

Normaliseren van dit soort ingrepen in de adolescentiefase om bovengenoemde reden is echt heel erg gevaarlijk. Wees je daarom als ouder/opvoeder en professional bewust van de invloed die influencers kunnen hebben, en wees hen voor. Liefst met humor en vooral met veel liefde en aandacht. Innerlijke groei en aandacht op persoonlijkheid is één van de belangrijkste pijlers van identiteit. Kan geen filler tegenop. Sterker nog: dat is de filler.

Meer lezen over jongeren & mediawijsheid

» Jongeren en sociale mediaverslaving: op zoek naar antwoorden
» Sexting: we moeten het hebben over de technische implicaties en oplossingen 
» Tieners begrijpen verdienmodel van influencers, maar sluiten liever de ogen voor reclame