Acht uur: tijd voor het journaal. Je ziet iets wat heel ver weg gebeurd is, laten we zeggen een vulkaanuitbarsting in Chili. Beelden van de explosie zelf wisselen af met gesprekjes met mensen die dichtbij de vulkaan wonen. Ben je dan echt bij die vulkaanuitbarsting geweest? Heb je dan zelf met die mensen gesproken? Nee, zeg je waarschijnlijk. Jij zit thuis op je bank naar het achtuurjournaal te kijken. Het is misschien oud nieuws dat de redactie van dat journaal nieuws selecteert en daarmee dus voor jou bepaalt wat jij uit de wereld te zien krijgt, maar we kunnen daar wat dieper induiken. Hoe werkt dat precies?

Getuige van een getuigenis

Een mediawetenschapper die al heel erg lang nadenkt over live televisie, Paddy Scannell, heeft daar wel het een en ander over te zeggen. In een masterclass die ik pas geleden van hem heb bijgewoond, ging hij in op — wat hij dan met zo’n mooi Brits accent noemde — witnessing: getuige zijn van. Hij benadrukte dat ergens getuige van zijn een heel gelaagd proces is. Een getuige kan namelijk iets anders gezien hebben (“ik was getuige van de overval”), maar hij kan daar ook over vertellen aan iemand anders (“ik ga nu getuigen over de overval”). Die iemand anders is dan op zijn of haar beurt weer getuige van die getuigenis en kan daar vervolgens weer over getuigen. Nog te volgen?

Het journaal doet eigenlijk precies hetzelfde. Dat heeft immers naar heel veel verschillende plekken op de wereld correspondenten en cameraploegen gestuurd, om op al die plekken tegelijkertijd getuige te kunnen zijn van wat daar dan ook maar mag gebeuren. De redactie in Nederland selecteert vervolgens wat nieuwswaarde heeft en presenteert die getuigenis aan de kijkers van het journaal.

Verloren informatie

Nieuws moet natuurlijk actueel zijn; anders is het geen nieuws. Het journaal is (bijna) altijd een live televisie-uitzending, en probeert op die manier duidelijk te maken dat wat je ziet ook pasgeleden gebeurd is. Het zorgt er echter ook voor dat je als kijker getuige bent van de getuigenis die het journaal je presenteert — immers: ergens getuige van zijn is per definitie een gebeurtenis waarbij je live iets hebt gezien. En precies daarin zit hem dat gelaagde waar Paddy Scannell het over had. Hij vroeg zich namelijk af: als je live getuige bent (je kijkt naar het journaal) van een andere getuigenis (je ziet een filmpje van een vulkaanuitbarsting), ben je dan ook getuige van die vulkaanuitbarsting zelf?

Je zult het antwoord op die vraag al aan voelen komen. Het is nu eenmaal zo dat er in dat proces van getuigen een heleboel verloren kan gaan. Vergelijk het maar met roddelen: een verhaal kan groter worden gemaakt dan het daadwerkelijk is, er kan een nuance verloren gaan door de manier waarop iets wordt doorverteld, namen worden per ongeluk door elkaar gehaald. Dat hoeft niet bewust of expres te gaan, maar het is wel zo dat het kán gebeuren.

Nieuwswaarde is niet objectief

Wat in ieder geval wel bewust wordt gedaan, is dat de nieuwsredactie bepaalt welke dingen de journaalkijker wel en niet te zien krijgt. Ik zei het hiervoor al: de redactie bepaalt welke onderwerpen nieuwswaarde hebben. Paddy Scannell vond dat iedereen in ieder geval na moet denken over of hij of zij zich daarvan bewust wil worden — en daar hangt mee samen dat je dan ook op zoek moet willen gaan naar de dingen die het journaal je níét laat zien. Mijn getuigenis van Paddy Scannells masterclass kan je bij dat nadenken in ieder geval een handje helpen.