Laten we een experiment doen. Sluit je ogen en maak je hoofd leeg. Probeer nu eens om een mentale voorstelling te maken van ‘AI’. Wat zie je? Welk plaatje ontstaat er aan de binnenkant van je ogen?
De kans is groot dat dat plaatje een bestaande stockfoto is.
Analyseer de beeldtaal
Het is bijzonder hoe snel abstracte termen als ‘AI’, ‘blockchain’ of ‘cloud computing’ deel van ons dagelijks taalgebruik zijn geworden. Toch blijven ze verrassend moeilijk te verbeelden. We hebben het over concepten en dus blijven de beelden ook conceptueel. Dat wordt problematisch als de vraag naar die beelden groot is. Bijvoorbeeld bij een onderwerp als AI, dat onder andere door ChatGPT, Bard en online beeldgeneratoren nu volop in de belangstelling staat. Om de chocoladeletter-koppen in nieuwsmedia visueel kracht bij te zetten, regent het stockfoto’s. Stockmateriaal is namelijk gemaakt om niet-specifiek te zijn, dus breed en snel inzetbaar. Voor nieuwsmedia is dat ideaal.
Stockfoto’s zijn niet onschuldig, die beeldvorming doet ertoe. Ze zetten de toon van een artikel met geprefabriceerde associaties. Rondom technologie vallen die beelden vaak terug op gebrekkige sci-fi-clichés. Als we de beeldvorming rondom technologie willen begrijpen, moeten we die beeldtaal dus analyseren.
De ‘deep blue sublime’
SETUP dook daarom samen met ontwerper en media-onderzoeker Dominik Vrabič Dežman in de wereld van tech-stockfoto’s die op het web zwerven. Centraal in dit onderzoek stond de term ‘the sublime’. Dat laat zich het best omschrijven als “a feeling of astonishment, awe, terror, and psychic distance”. Het gevoel dat je kunt ervaren bij het zien van een natuurwonder, of het doormaken van een spirituele ervaring. Stockfoto’s over nieuwe technologie zijn hier eigenlijk een moderne variant van; ze stralen een diep ontzag voor de technologie uit. Krachtig, autonoom, of complexer dan we kunnen bevatten. Vaak ook nog eens aangedikt met een mystieke, futuristische zweem. Dominik noemt dit de ‘deep blue sublime’. Blauw, omdat die kleur in stockfoto’s van nieuwe technologie de boventoon voert.
Dominik maakte een scraper die beelden van Google Images verzamelt. Daar komen veel stockfoto’s voor, omdat nieuwssites hoog scoren in Google en vaak dit type beelden gebruiken. Over een periode van pakweg 30 dagen verzamelde hij de top 100 dagelijkse beelden, voor 7 tech-fenomenen met de volgende zoektermen: AI, cloud computing, bitcoin, privacy, technologie, robots en hackers. Met een website die alles bij elkaar brengt, kun je er door het materiaal heen bladeren. Door al die foto’s zo als geheel te zien, in plaats van als individuele objecten, vallen er opeens dingen op.
Technologie zonder mens
Zo laten de foto’s vrijwel nooit zien dat de technologie bestaat uit materiële bronnen (zoals grondstoffen) en menselijke arbeid (zoals clickworkers). De sociaal-maatschappelijke en ecologische impact van technologie is evenmin terug te zien in deze gepolijste beelden. Denk hier aan fenomenen zoals polarisatie, fake news, de robotisering van mensen of de weerstand voor een datacentrum in de achtertuin. Kortom: de mens is in deze beelden ‘uit’ de technologie gehaald. Daarmee wordt technologie ‘ongrijpbaar’ en dat geeft ten onrechte het idee dat we ook geen invloed meer hebben op de ontwikkeling en inzet van die technologie. Vooral rondom AI is dat schadelijk, juist nu moeten we het gesprek voeren over welke ontwikkelingen we willen. Het is daarom belangrijk om een kritische kijkhouding tegenover deze beelden te ontwikkelen. Niet alleen herkennen wat ze afbeelden en wat dit impliciet uitstraalt, maar ook waar deze beeldmotieven vandaan komen en waarom ze worden gekozen.
Deel jouw ideeën
We zijn benieuwd wat jou opvalt in deze foto’s. Kijk op www.deepbluesublime.tech/explorer om zelf de beeldcollectie te verkennen. Wil je meer verdieping? Lees dan over Dominik’s onderzoeksproces en zijn bevindingen in zijn paper (Engels) op www.deepbluesublime.tech.
SETUP maakte ook zelf nieuwe tech-stockfoto’s, lees er hier meer over.
Dit artikel verscheen eerder op de website van SETUP.
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.