In de zomervakantie van 2013 las ik ‘Digitale dementie’, het geruchtmakende boek over de risico’s van het gebruik van digitale media van de Duitse neuropsycholoog en geheugenonderzoeker Manfred Spitzer. Ik kocht het boek als e-book, om kofferruimte te besparen, maar ook omdat ik het wel een grappig microprotest vond, na wat ik in de media al over het boek had gezien en gelezen. Achteraf bleek dat protest terecht. Spitzer schetst een wel heel eenzijdig beeld van digitale media als destructieve kracht voor ons denken.

Deze leeszomer begon voor mij aan de andere kant van het spectrum. Ik las ‘We worden steeds slimmer. Hoe apps, gadgets en social media ons intelligenter maken’. Het boek is geschreven door de Canadese blogger en journalist voor The New York Times Magazine, Wired en Fast Company, Clive Thompson en verscheen in juni in een Nederlandse vertaling.

Nieuwe gereedschappen
De Atlantische Oceaan die de fysieke werelden van Spitzer en Thompson scheidt, is een treffende metafoor voor de afstand tussen hun gedachtenwerelden. Thompson schetst hoe digitale media juist een enorme bijdrage leveren aan het denken. Technologie biedt ons nieuwe gereedschappen om onze gedachten vorm te geven, toegang tot alle denkbare informatie, een handig ‘buitenboordgeheugen’ en een publiek voor alle gedachten die we maar willen delen.

Vooral in de slimme samenwerking tussen mens en machine huist een enorme kracht, aldus de auteur. Hij illustreert dat met het voorbeeld van een wedstrijd waarin een team van twee schakers het opneemt tegen Deep Blue, de schaakcomputer die grootmeester Gary Kasparov wist te verslaan. De twee waren redelijk goede, maar onbekende spelers. Amateurs. Ze hadden de beschikking over een schaakprogramma van enkele tientjes dat draaide op een alledaagse laptop. En ze wonnen door de adviezen van het programma en hun eigen ideeën en intuïtie te combineren. Het is een van de vele anekdotes en observaties in ‘We worden steeds slimmer’, dat verder is opgebouwd met talloze beschrijvingen van recente onderzoeken en veel prikkelende citaten.

‘Audience effect’
Een intrigrerende gedachte in het boek is dat internet vooral het publieke denken bevordert. Mensen kunnen hun vragen kwijt, kunnen anderen helpen met hun kennis en maken daarbij – vaak onbewust – gebruik van wat Thompson beschrijft als het ‘audience effect’: het effect dat je meer tijd en energie stopt in het schrijven, zelfs van een appje of sms-bericht, omdat je weet dat anderen het gaan lezen. Dit met veel zorg formuleren van je gedachten, helpt diezelfde gedachten te scherpen. Het effect treedt vele malen vaker op dan vroeger, toen slechts een handjevol mensen voor publiek schreef. Nu schrijft zowat iedereen voor anderen. De omvang van het publiek is daarbij volgens Thompson niet zo belangrijk. ‘De cognitieve stap van een publiek van nul naar een publiek van tien is groter dan die van tien naar een miljoen.’

Balans tussen on- en offline
Thompson is in de uitwerking van zijn gedachten minder eenzijdig dan Spitzer. Hij laat ook ruimte voor twijfel en kritische noten. Zo vertelt hij dat hij bewust kiest voor een balans tussen online en offline, bijvoorbeeld door in het weekend geen gebruik te maken van sociale media om ruimte te scheppen voor een ander soort denken: ‘Digitale sabatten zijn cruciaal voor zowel het brein als onze geest.’ Ook is hij kritisch over hoe Facebook de communicatie tussen gebruikers manipuleert en gaat hij in op het privacy-vraagstuk. Ook daarbij geeft Thompson een boeiende visie, die verder gaat dan alleen het schetsen van de gevaren van misbruik van onze informatie door overheden en grote organisaties. ‘Ons probleem is niet slechts Big Brother; het zijn alle Little Brothers en Sisters bij elkaar.’

‘We worden steeds slimmer’ van Clive Thompson telt 384 pagina’s. Het boek is uitgegeven door Maven Publishing. ISBN 9789491845147. Het boek kost € 20,00. Over de betekenis van de ideeën uit het boek voor het onderwijs schreef Erno Mijland een artikel (€ 0,28) voor Blendle.