Wegwijs in informatie, deel 6: De brugklas

In de brugklas komen nieuwe leerlingen samen; leerlingen afkomstig van verschillende basisscholen. Er wordt – als het goed is – een brug geslagen naar een nieuwe school, een nieuwe omgeving en tussen de leerlingen onderling. Ook als het gaat om een eerste aanzet voor ict-basisvaardigheden (hieronder versta ik instrumentele vaardigheden die nodig zijn om een werkstuk te maken en te bewaren) en informatievaardigheden. Daarover wil ik het in dit artikel hebben.

Ondertussen wil ik laten zien dat – juist bij het aanleren van deze vaardigheden – het een vereiste is dat de leerlingomgeving vertrouwd is. Het gaat daarbij om zowel de fysieke als de virtuele leeromgeving. Een vertrouwde omgeving is voor mij ook de kennis die iemand zelf heeft opgebouwd.

wegwijs in informatie,informatievaardigheden

Illustratie: Roeland Smeets (klik om te vergroten)

Klas 1B en de schilderijen
September 2018, begin van het schooljaar. Een lerares tekenen had een project bedacht voor een nieuwe, pas aangekomen eerste klas, maar ze kon er zelf niet bij aanwezig zijn en vroeg mij haar te vervangen. Die klas, 1b, had nog geen instructielesje ict-basisvaardigheden gehad van mij en werd als het ware in het diepe gegooid. Vind een schilderij van vóór 2000 en een van na 2000. Beschrijf de kunstenaar en schrijf op waarom je die schilderijen mooi vindt. Ik verwachtte dat ik veel zou moeten assisteren; maar dat bleek niet het geval. De klas vond de opdracht blijkbaar zo leuk om te doen dat de basis ict-vaardigheden (zoals sla je werkstuk op, zo verstuur je het) geen probleem vormden. De leerlingen vroegen wel soms om advies, maar liepen niet vast.

Ict-basisvaardigheden

Hieronder ga ik meermaals citeren uit ‘Zijn jongens slimmer dan meisjes?’. In dit boek van Pedro de Bruyckere, Paul Kirschner en Casper Hulshof worden allerlei mythes die in het onderwijs bestaan op overtuigende wijze ontkracht.

Eén van die mythes is dat internet in de klas zou horen omdat het aansluit bij de leefwereld van de kinderen. Maar – hier wordt onderzoekster danah boyd met ‘It’s complicated, the social lives of networked teens’ aangehaald – de belangrijkste reden waarom jonge mensen technologie gebruiken is een sociale: het gaat om informatie delen en online of in het echt afspreken. (Blz. 132)

We mogen aannemen dat jongeren hun smartphones in de eerste plaats gebruiken om hun bestaande vriendschappen uit te diepen. Dat gegeven heeft een aantal consequenties: hun digitale ict-basisvaardigheden zijn door dat monomane gebruik van hun smartphone beperkt en hun sociale vaardigheden en hun vermogen tot empathie worden erdoor versterkt.

Feit is dat ict-basisvaardigheden als kunnen werken met Word, al vroeg in het curriculum aan bod móeten komen, want sommige jongeren zullen die helemaal niet of nauwelijks gehad hebben op de basisschool. Straks kom ik met een praktisch voorstel om ict-basisvaardigheden (met een aantrekkelijke omweg) aan bod te laten komen.

Informatie’vaardigheden’

In het eerder genoemde boek stelt hoogleraar Kirschner: ‘Wat we zien en begrijpen wordt bepaald door wat we al weten, niet andersom. Onze voorkennis en ervaringen bepalen ook hoe goed we de informatie die beschikbaar is op het internet kunnen opzoeken, vinden, selecteren en verwerken (dus evalueren).’ (Blz. 49)

Al vele jaren voer ik met de brugklassen een project uit waarin ik een klas vragen stel die na een zoektijd beantwoord worden door de leerlingen. Ik was ervan overtuigd dat die leerlingen die mijn vragen konden beantwoorden op een of andere manier het best in staat waren te zoeken naar informatie. Nu – na het lezen van o.a. Kirschner en Hirsch’ ‘Why knowledge matters’ – weet ik dat het anders zit: die leerlingen die met goede antwoorden kwamen wisten al meer over het onderwerp in kwestie. Zoeken naar informatie is een kwestie van de weg weten; van kennen en niet zozeer van kunnen.

Toch ga ik door met dit project, want het is goed als leerlingen van een klas weten wie in de klas deskundig is op een bepaald gebied, zodat ze ook weten bij wie ze moeten zijn als iets niét duidelijk is. Dit laatste geldt in extreme mate voor ict-basisvaardigheden. Dat leerlingen bij elkaar te rade gaan, zie ik al vele jaren om me heen in de mediatheek.

Een plan van aanpak

Dat binnen klassen de groep met een achterstand op het gebied van ict-basisvaardigheden steeds groter wordt, kan verklaard worden met het feit dat de vaardigheden die jongeren wél opdoen vooral gericht zijn op het digitaal contact houden met elkaar. De schoolleiding heeft me gevraagd een plan van aanpak op te stellen voor de steeds groter worden groep leerlingen die het ontbreekt aan de ict-basisvaardigheden.

Dit is mijn voorstel: tijdens een eerste instructielesje ga ik samen met de klas doen alsof ik een werkstuk maak en ga ik de klas bevragen over de bijbehorende vaardigheden. Aan het eind van die les vraag ik de leerlingen die het te snel vonden gaan om bij mij een reeks van vier lessen te volgen waarin veel dieper wordt ingegaan op het maken van een werkstuk. De leerlingen mogen daarvoor zelf een onderwerp kiezen, liefst een onderwerp waarover ze al veel weten, want dan is er de mogelijkheid om samen met de leerling te kijken welke informatie er nog meer te vinden is. De leerling krijgt dan immers de mogelijkheid voort te borduren op bestaande kennis. En die ict-basisvaardigheden? Ik ga ervan uit dat hij of zij die tussen neus en lippen door toepast, net als bij 1B en de schilderijen aan het begin van vorig schooljaar.

Conclusie

In dit stuk heb ik het allereerste, prille begin belicht van twee basisvaardigheden. Later in het schooljaar kunnen de tips, die in ‘Slim zoeken op internet’ aan bod komen, verwerkt worden binnen bestaande projecten van allerlei vakken. Het ‘slimme zoeken’ ondertussen is een kwestie van weten, niet zozeer van kunnen. In het tv-programma ‘De slimste mens’ gaat het niet voor niets over parate kennis, niet over het (kunnen) zoeken.

PS. In het volgende deel van deze serie komt een veel moeilijker onderwerp aan bod: hoe ga je om met gemanipuleerde informatie? Houd het blog in de gaten!