Media kunnen misleiden en de werkelijkheid kleuren. Dat onderstreept des te meer het belang van mediawijsheid en de noodzaak om je te verdiepen in de verscheidenheid aan opvattingen. Maar waar ligt de grens tussen op zoek gaan naar die verscheidenheid en je maatschappelijke verantwoordelijkheid?

Iedereen kan dingen op internet zetten. Belangrijk om je dan te realiseren dat we altijd publiceren, delen en tweeten vanuit een bepaalde interesse, een achtergrond, een geloof, een overtuiging. Zowel zakelijk als privé. Daarmee lijkt elke vorm van berichtgeving dus gekleurd. Puur objectief publiceren is bijna onmogelijk geworden.

Begrijpen hoe media de werkelijkheid kleuren

Onlangs publiceerde Mediawijzer.net op haar publiekswebsite mediawijsheid.nl een nieuw dossier, getiteld Media & Journalistiek. Daarin lezen we o.a. hoe en waarom media de werkelijkheid kleuren. Maar ook dat mediawijsheid, in relatie tot bovenstaande, meerdere facetten heeft:

• Bewustzijn van de medialisering en het feit dat media de informatie kunnen kleuren
• De vaardigheid om de juiste informatie boven tafel te krijgen, de juiste vragen te stellen, de juiste zoekwoorden in te typen en de juiste bronnen te kunnen raadplegen om informatie te kunnen beoordelen op waarheid, volledigheid en actualiteit
• Je eigen rol in het kleuren en delen van content

Dit vind ik de belangrijkste taak van het vak #mediawijsheid: leren kritisch te kijken naar ALLE informatiebronnen. http://t.co/O0ZxnfQeyZ

— Cecile Bolwerk (@CecileBolwerk) October 9, 2014

Bewustzijn is dus belangrijk, net als de vaardigheid om de juist informatie boven tafel te krijgen. Maar wat vaak wordt vergeten, is dat we zelf ook een rol spelen in het kleuren en delen van informatie. De huidige actualiteiten bieden daarvoor een  prachtig voorbeeld.

Je eigen rol in het kleuren en delen van content

De meesten van ons hebben ze met afgrijzen ontvangen; de filmpjes van de gruwelijke onthoofdingen door IS. Naar aanleiding van het 1e filmpjes schreef journalist James Ball schreef dit artikel. Hij stelt daarin dat mediamakers nieuws moeten brengen, dat is hun taak, en dat is de reden dat zij ervoor kiezen om dergelijk materiaal online te plaatsen. Maar waarom wil je als burger zo’n filmpje zien? Welke beweegredenen heb je om te klikken? Snap je de oorlog in Syrië beter na afloop?

Hij sluit zijn betoog af met de oproep om alleen goede content met elkaar te delen. Daarmee heb je de macht om een statement te maken, en daarmee een mooie internet te creëren. Ook actrice Mia Farrow doet een oproep om respect en mediawijsheid.

Blackout on group that murdered James Foley. Don’t share video. Give them nothing. #RespectJamesFoley — mia farrow (@MiaFarrow) August 20, 2014

Dus waar ligt de grens tussen op zoek gaan naar de verscheidenheid aan opvattingen en je maatschappelijke verantwoordelijkheid? De volgende vragen rijzen:

• Zijn er eigenlijk wel grenzen op het gebied van sociale media?
• Of mogen we alle content delen, simpelweg omdat het digitaal vindbaar én technisch mogelijk is om te delen?
• En als je dan content deelt, ben jij dan ook verantwoordelijk? Je hebt het artikel niet geschreven, de video niet gemaakt. Maar toch publiceer je, simpelweg door te delen of te liken.

En hebben mediamakers ook een verantwoordelijkheid?

Wie de beelden van de onthoofdingen op Twitter en YouTube plaatst, wordt van het sociale netwerk geschorst. Veel (sociale) media pasten in dit specifieke geval (zelf)censuur toe. Niet alleen omdat de beelden schokkend zijn, maar ook omdat ze zich realiseren dat verspreiding precies is wat de extremisten willen. Ze nemen daarin dus verantwoordelijkheid. Desondanks werden de beelden massaal gedeeld.

“We kunnen de verspreiding van beelden via sociale media helaas niet stoppen. Waar op nieuwsredacties veel meer discussie is en terughoudendheid over wat wel of niet wordt geplaatst, kan iedere gek iets delen via sociale media” – Juliette Walma van der Molen

Het Jeugdjournaal toonde de beelden niet. In de brochure Kinderen en oorlog in (sociale) media legt Ronald Bartlema, chef van het NOS Jeugdjournaal, uit dat de kans bestaat dat oudere kinderen de beelden van de onthoofding te zien krijgen via andere media. Maar, zegt hij, er kijken ook kinderen van 7 naar het Jeugdjournaal. “Daar houden we tot op zekere hoogte rekening mee, maar het is ook de verantwoordelijkheid van de ouders of ze kinderen laten kijken. Ze weten dat het een nieuwsprogramma is. En nieuws is niet alleen rozengeur en maneschijn.”

In de white paper Social TV & jongeren zegt BNN-baas Marc Adriani hier – in algemene zin – over: “Bij BNN hebben we afspraken gemaakt en maken we continu afwegingen in de programma’s die wij maken. Bij die afwegingen spelen verantwoordelijkheid en relevantie een grote rol. Denk daarbij aan de afweging van risico’s van kopieergedrag. Of het kiezen van onderwerpen met een onderliggende boodschap. Het moet géén doel zijn om te shockeren, maar een middel om een verhaal te vertellen.”

» Meer hierover in de white paper Social TV & jongeren

De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) heeft overigens een vrij uitgebreide journalistieke code waarin ethische elementen zijn terug te vinden. Ook voor het gebruik van voor user generated content werden tijdens het International Journalism Festival 5 ethische uitdagingen opgesteld.

Twitter ethiek

(Sociale) media bepalen dus welke informatie we krijgen, hoe wij die krijgen en vaak ook wat we van die informatie moeten vinden. Op die manier helpen ze ons om een mening te vormen. Maar omdat we tegenwoordig allemaal mediamakers zijn, lijkt het praktisch onmogelijk om nieuws volledig objectief te formuleren. We spelen dus zelf een belangrijke rol in het kleuren van nieuws.

De (digitale) wereld zou toch echt een beetje mooier zijn als we niet zomaar alles ongenuanceerd de ether ingooien, alleen maar omdat het online vindbaar is. Of zoals Hans Laroes – voorzitter van Raad van Journalistiek, een instantie waar je terecht kunt met klachten over journalistieke activiteiten – zegt:

“Ik vind dat, nu iedere individuele twitteraar met een ruim bereik potentieel even machtig is als een journalist of een redactie, die twitteraar zelf zou moeten willen nadenken over het effect van wat hij of zij doet. Individuele twitter-ethiek, het zou mooi zijn.” – Hans Laroes

Meer lezen

» Het dossier Media & Journalistiek mediawijsheid.nl
» Medialogica: media zijn onafhankelijk op papier, maar niet vrij van hedendaagse invloeden
» Gruwelbeelden in het nieuws. 17 tips om met kinderen te praten
» Check de feiten, een reeks artikelen door Jaap Walhout

Wat vind jij?

Is er een grens aan het delen van content op sociale media? Hebben mediamakers daarin ook een verantwoordelijkheid? Wat zijn de wensen en grenzen op het gebied van sociale media?