Op 13 januari jl. organiseerde Netwerk Mediawijsheid de jaarlijkse Wintersessie, wat min of meer geldt als de start van het nieuwe jaar vol activiteiten. Die activiteiten zijn vooral gericht op het verder realiseren van de vier maatschappelijke opgaven die het netwerk zichzelf ten doel heeft gesteld in het Meerjarenplan (MJP) dat in 2024 is vastgesteld. 

Een statig grachtenpand in Utrecht vormde het decor van de Wintersessie waar de Stuurgroep, de Kerngroep en het Programmateam van Netwerk Mediawijsheid bij elkaar waren gekomen om van gedachten te wisselen over de te volgen koers. Daarnaast werd er uitgebreid gesproken over de verdere uitbouw van de deelnetwerken, waar ook plaats is ingeruimd voor de Wetenschappelijke Raad. 

De Wetenschappelijke Raad werd afgebeeld op de koersplaat die Mary Berkhout-Nio presenteerde. De raad vliegt in een helikopter over het speelveld waarin alle elementen zijn weergegeven die ervoor moeten zorgen dat ‘iedereen mediawijs’ moet worden. Of beter gezegd in winterse termen: “Samen wijs op ’t ijs!’.

De vier opgaven en deelnetwerken

In het MJP zijn de vier maatschappelijke opgaven gedefinieerd, die er samen voor moeten zorgen dat iedereen mediawijs kan worden. De eerste is ‘plezier, grip en profijt bij een leven in media’. In tegenstelling tot de andere drie opgaven ligt de focus hier op het individu. Bij ‘digitale balans’, ‘samen sociaal online’ en ‘’weerbaarheid tegen desinformatie’’ ligt de focus op de dynamiek van de online omgeving. De manier waarop die omgeving is vormgegeven maakt in hoeverre men zich vrij en beschermd kan bewegen in die omgeving. Het feit dat Facebook recent afscheid heeft genomen van factcheckers zorgt ervoor dat er een stap terug is gezet, zo stelde de voorzitter van de Stuurgroep Eppo van Nispen zijn inleiding.

De vier opgaven zijn samengesteld uit een aantal deelnetwerken. Onderwijs/jeugd, mediaopvoeding en LeukerOnline vormen samen de onderliggende netwerken onder ‘plezier, grip en profijt’. ‘Samen sociaal online’ wordt gedragen door de deelnetwerken ‘nieuwswijsheid, media en democratie’ en ‘Online Normering Jongeren’. ‘Digitale balans’ is een deelnetwerk op zich en bij ‘’weerbaarheid tegen desinformatie’’ wordt voorlopig de focus gelegd op medische desinformatie.

Feitelijk is er nog een vijfde deelnetwerk dat over alle netwerken heen gaat. Dat is het deelnetwerk ‘public affairs’, waar ook de politieke ontwikkelingen onder vallen. Henriette Kievit, als adviseur verbonden aan Netwerk Mediawijsheid en de Wetenschappelijke Raad, schetste een complex beeld met daarin de Nederlandse Digitaliseringsstrategie, een rijksbrede strategie ten aanzien van desinformatie, een overheidsbrede visie op AI, een masterplan basisvaardigheden, een agenda weerbare en krachtige samenleving, beleidsagenda gezondheid in alle domeinen en vele andere zaken die direct of indirect het speelveld van mediawijsheid en de vier opgaven raken.

Ondertussen

Als laatste spreker van de Wintersessie liet de voorzitter van de Wetenschappelijke Raad, Jeroen Jansz, zien wat er ondertussen in de samenleving en wetenschap speelt. Hij haalde het boek Anxious Generation van Johnathan Haidt aan, dat in 2024 verscheen en als boodschap heeft dat sociale media en smartphones de oorzaak zijn van een wereldwijde mentale gezondheidscrisis onder jongeren. Voeg dit samen met een smartphoneverbod in de klas en een leeftijdsgrens voor het gebruik van sociale media en de “moral panic” is compleet. De vraag is hoe de wetenschap hier ‘ondertussen’ over denkt.

Het boek van Johnathan Haidt heeft inmiddels de nodige wetenschappelijke kritiek ontvangen. Ten aanzien van het verbod op de smartphone in de klas verwijst Jeroen naar de oratie van raadslid Esther Rozendaal met als titel ‘Wijs en weerbaar in de onlinewereld’ die zij op 4 oktober 2024 hield ter gelegenheid van haar benoeming tot hoogleraar Digitale Weerbaarheid en Veerkracht. Esther geeft aan dat uniforme eenzijdige maatregelen op dit vlak zeker niet niet zaligmakend zijn. Op de motie van D66 om de leeftijdsgrens voor het gebruik van sociale media in te stellen heeft Netwerk Mediawijsheid inmiddels een artikel gepubliceerd met de nodige nuances. Een verbod kan zelfs een tegengesteld effect hebben, zo wordt gesteld.

En ondertussen gaat het (wetenschappelijk) onderzoek gewoon door, ook al lijkt het alsof de wetenschap soms achter de feiten aanloopt. Die ‘Nacheilung’ is volgens Jeroen helemaal niet erg. Het is goed om een ‘kritische distantie’ te hebben tegenover de waan van de dag. 

Tot slot noemt Jeroen recente voorbeelden van de onderzoeken die ondertussen worden uitgevoerd zoals Iene Miene Media (Peter Nikken), Digitale Balans (Netwerk Mediawijsheid en Trimbos Instituut), Media en kinderrechten (Simone van der Hof), MYRA (Nadira Saab), positieve effecten van gaming (Anouk Tuijnman), Digital Literacy Gaming (Jeroen Jansz) en BENEDMO (desinformatie).