Kijktijd heeft een grote invloed op de samenstelling van de For You Page op TikTok. Hoe vaker en langer je naar een video kijkt, hoe meer vergelijkbare video’s je te zien krijgt. Maar wat als je een video vaker bekijkt omdat je wil controleren of de video nepnieuws verspreidt? De ‘vertiktokisering’ van sociale media vraagt ook om een nieuwe blik op hoe wij met nepnieuws omgaan.
Aandacht is belangrijk op sociale media. Hoe langer een platform de aandacht van mensen vast kan houden, hoe meer advertenties ze kunnen laten zien. Dat brengt geld in het laatje. TikTok heeft aandacht nog belangrijker gemaakt. Op het videoplatform is aandacht namelijk allesbepalend voor hoe jouw tijdlijn eruit ziet.
For You Page
Op de meeste sociale media wordt je tijdlijn samengesteld op basis van je netwerk. Op Instagram zie je de foto’s die je vrienden plaatsen. Op Facebook zie je wat je tante liket. En op LinkedIn zie je waar je collega’s op reageren. TikTok pakt het anders aan. Het platform stelt je tijdlijn (For You Page) samen op basis van jouw interesses. En de belangrijkste graadmeter van jouw interesse is jouw aandacht. Of om precies te zijn: hoe lang en hoe vaak jij een video bekijkt.
Onderzoeken van De Groene Amsterdammer, de Wall Street Journal en de Zwitserse wetenschappers Maximilian Boeker & Aleksandra Urman laten allemaal zien dat ‘watch time’ (kijktijd) allesbepalend is voor de samenstelling van jouw For You Page. Het algoritme van TikTok bouwt binnen twintig minuten al een profiel op van jou en je interesses op basis van je kijktijd op verschillende video’s.
Dat profiel bepaalt welke video’s je vervolgens op je tijdlijn krijgt. Kijk jij in die twintig minuten (en daarna) veel video’s over honden? Dan kan je zomaar een hondenfuik ingezogen worden. Voor je het weet zie je alleen nog maar hondenvideo’s.
Het algoritme van TikTok bouwt binnen twintig minuten al een profiel op van jou en je interesses op basis van je kijktijd op verschillende video’s.
Alle aandacht is goede aandacht
In het geval van hondenvideo’s is het niet zo erg dat je For You Page er vol mee staat. Waarschijnlijk kijk je veel hondenvideo’s omdat je honden leuk vindt. Je aandacht is dus positief. Maar we kunnen natuurlijk meer redenen bedenken waarom je bepaalde video’s veel en vaak kijkt. Je kunt geschokt blijven hangen op een oorlogsvideo uit Oekraïne. Of een paar dagen video’s over verdriet en depressie kijken omdat je relatie net uit is.
Dat je hier aandacht aan geeft, betekent nog niet dat je meer video’s over oorlog en depressie wil zien. Maar dat weet TikTok niet. Alle aandacht is goede aandacht in de rekensommetjes die het algoritme maakt. Volgens Boeker & Urman is deze focus op aandacht problematisch. Omdat aandacht niet per se positief is. En omdat je aandacht niet terug kunt nemen. Je kunt een video niet ‘ontkijken’. Daarom kun je van alles waar jij aandacht aan geeft meer verwachten op je For You Page. Of die aandacht positief of negatief is, maakt niet uit.
Nepnieuws herkennen
Ook Facebook en Instagram bewegen steeds meer richting een algoritme dat jouw interesses belangrijker vindt dan jouw netwerk. Want dat houdt jouw aandacht beter vast. En aandacht is geld. Deze ‘vertiktokisering’ van sociale media vraagt ook om een andere blik op hoe wij met nepnieuws en misleidende content omgaan.
Nepnieuws herkennen vraagt namelijk om aandacht. Dat blijkt uit alle adviezen en campagnes die gemaakt worden om mensen beter te wapenen tegen nepnieuws. TikTok maakte in 2022 bijvoorbeeld de videoserie Digital Literacy 101, waarin gebruikers tips krijgen zoals “Vraag je af wie de bron van informatie is”.
In 2020 maakte het videoplatform in samenwerking met de Amerikaanse National Association for Media Literacy Education (NAMLE) de videoserie Be Informed, waarin influencers tips geven zoals “Bevraag de content”, “Bevraag de bron” en “Bevraag je eigen vooroordelen”. Ook Abbie Richards, een bekende TikTok-ster die onder de naam @tofology complottheorieën ontkracht, zegt dat haar kijkers altijd kalm en sceptisch moeten blijven om nepnieuws te herkennen.
En ook buiten de context van TikTok krijgen mensen het advies om content en informatie kritisch te analyseren. De NPO adviseert onder andere dat mensen een bericht volledig moeten bekijken of lezen om de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid te beoordelen. En Netwerk Mediawijsheid adviseert mensen om zich acht vragen te stellen om de betrouwbaarheid van online informatie te beoordelen. Vragen zoals “Welke techniek is gebruikt?”, “Welke bron is gebruikt?” en “Welke intentie heeft de afzender?”.
Averechts effect
Als jij nepnieuws wil herkennen en bestrijden moet je dus goed kijken, kritische vragen stellen, sceptisch zijn, de betrouwbaarheid van de bron bepalen en de intentie van de afzender proberen te achterhalen. Je moet kritisch en analytisch zijn als je de betrouwbaarheid van informatie wil bepalen.
Kortom: je moet aandacht besteden aan nepnieuws om het te herkennen.
Deze kritische en analytische blik werkt prima als je nepnieuws wil herkennen in traditionele (sociale) media, zoals in de krant of op Facebook. Maar op een platform zoals TikTok, dat aandacht gebruikt om te bepalen wat jij op je tijdlijn te zien krijgt, kan deze aandachtige blik een averechts effect hebben.
Hoe langer jij bezig bent met het beoordelen van de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van content, hoe meer kijktijd het algoritme registreert. Een voorbeeld: om zeker te weten dat een video geen deepfake is, moet je de video waarschijnlijk een paar keer kijken. En terwijl jij bepaalt of een bron te vertrouwen is, loopt de kijktijd door.
Hoe langer jij bezig bent met het beoordelen van de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van content, hoe meer kijktijd het algoritme registreert.
Hoe meer kijktijd het algoritme registreert, hoe groter de kans wordt dat je meer soortgelijke content op je For You Page kunt verwachten. Op die manier kan er een risico ontstaan dat je niet in een hondenfuik belandt, maar in een nepnieuws-fuik.
Hoe dieper je in zo’n fuik zit, hoe obscuurder en onbekender de video’s en afzenders worden. Diep in een fuik glipt schadelijke en misleidende content makkelijker door de beveiliging van TikTok. Dat maakt de kans alleen maar groter dat je deepfakes, nepnieuws en complottheorieën tegenkomt op je For You Page.
Race tegen de klok
Een algoritme dat content serveert op basis van kijktijd maakt van het herkennen en bestrijden van nepnieuws een race tegen de klok. Dat is een probleem, want onder tijdsdruk kunnen we minder goede beslissingen nemen over de betrouwbaarheid van informatie.
De conclusie is dat we de technieken en methoden die we onszelf de afgelopen jaren hebben aangeleerd om slim om te gaan met nepnieuws, misschien niet klakkeloos kunnen overnemen op TikTok. Een kritische en analytische blik blijft belangrijk, maar het is niet voldoende. We moeten foutieve en misleidende content ook actief aanpakken. Bijvoorbeeld door aan te geven dat we geen soortgelijke content meer willen zien. Of door verspreiders van nepnieuws te rapporteren.
Zo blijven we ook in deze nieuwe fase van sociale media goed geïnformeerd.
Dit artikel is geschreven op basis van twee onderzoeken (1, 2) door Ruben den Boer en Lynn de Munnik. Zij hebben die onderzoeken uitgevoerd als pre-master studenten Digital Culture Studies aan Tilburg University.
Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.