Een actrice verkleed als Elsa van de Disneyfilm Frozen verkoopt vanuit de kofferbak van een auto eten aan Spiderman. Plots komt de Joker aanrijden met twee automatische geweren. Hij slaat Spiderman bewusteloos, houdt de prinses onder schot en gaat er vandoor met de buit.

Het klinkt als een benauwende kinderdroom maar niets is minder waar. Deze scène is te vinden in een van YouTube’s miljoenen kinderfilmpjes. De video’s zijn vaak van lage kwaliteit en bevatten soms schokkende beelden maar zijn immens populair onder jonge kinderen. Wat moeten opvoeders erover weten, en hoe kun je daar als professional bij helpen?

Kleuterclickbait

Meer dan driekwart van de Nederlandse peuters en kleuters heeft beschikking tot het internet, blijkt uit een rapport van onderzoekgroep EU Kids Online. De kinderen gebruiken hiervoor vaak mobiele telefoons of tablets, die op jonge leeftijd makkelijker te hanteren zijn dan computers. Kinderen zitten steeds meer en steeds jonger op internet en gebruiken het vooral voor entertainment. Videosites als YouTube zijn hiervoor erg populair en met name peuters spenderen online de meeste tijd aan zulke sites.

Aan de hand van herkenbare tekenfiguren en merken wordt gepoogd de aandacht van deze groeiende doelgroep te trekken. De website staat vol amateuristisch geanimeerde filmpjes, repetitieve Amerikaanse kinderliedjes en video’s waarin tot superheld verklede acteurs grappen uithalen. Kenmerkende karakters als Spiderman, Peppa Big, en talloze Disneyfiguren zijn in vrijwel elke video te vinden. De filmpjes zijn een mengelmoes van deze karakters zodat ze extra herkenbaar zijn voor de jonge kinderen en werken effectief als kleuterclickbait.

De filmpjes worden soms miljoenen keren bekeken en uitschieters lopen zelfs op tot honderden miljoenen unieke kijkers. Na afloop van een video verschijnt er een tiental nieuwe filmpjes met eenzelfde insteek. De algoritmen van YouTube krijgen het kijkgedrag van het kind al snel door en blijven daarom dezelfde video’s aanbevelen. Voor de makers die deze YouTube-kanalen beheren is dit echter geen slecht nieuws. Tijdens de video’s komen er advertenties in beeld, waardoor er flink verdiend kan worden aan de klikgrage peuters en kleuters. De meest succesvolle kanalen halen op deze manier wel tienduizenden euro’s per maand binnen.

Namaakseries en repetitieve liedjes

Op YouTube zijn genoeg leerzame kinderfilmpjes te vinden over bijvoorbeeld het alfabet, dieren, of kleuren. Klikt het kind na afloop van het filmpje enkele keren door in de aanbevolen video’s dan wordt de leerzaamheid langzaam minder. Gestaag worden de filmpjes amateuristischer, het acteerwerk slechter en de animaties obscuurder. In sommige video’s wordt gepoogd de kijker verschillende kleuren te leren met behulp van snoepgoed of aan de hand van superhelden die gekleurde legertanks [dit filmpje is intussen verwijderd – red.] besturen. In andere filmpjes worden kinderliedjes onder het mom van educatie wel urenlang herhaald. Met name het ‘Finger Family’ deuntje is in elk denkbare vorm terug te vinden op de site.

Jonge kinderen zijn niet altijd even kieskeurig als het gaat om de kwaliteit van een video. Vaak is een favoriet tekenfiguur of merk al voldoende voor een kind om op een filmpje te klikken. Zodoende gaan er vele slappe aftreksels rond van bestaande kinderseries zoals Mickey Mouse, Cars of Paw Patrol die veel te wensen over laten.

Neem nou Peppa Big die in een nep-aflevering (red, video is verwijderd door uploader) met haar broertje gaat autorijden. Met een katapult schieten ze een raam kapot waarna ze de auto tegen een hijskraan crashen. Een politie-big komt ze ophalen waarna ze huilend in de gevangenis worden gezet en een nieuwe aflevering begint. Logische verhaallijnen die worden ondersteund door een voice-over zoals bij de echte Peppa Big zijn ver te zoeken. De onprofessionele series kennen weinig samenhang en maken vrijwel geen gebruik van taal waardoor je je kan afvragen of ze überhaupt leerzaam zijn.

Van blije snoepjes tot baldadige superhelden

Kinderen hebben vaak een positieve associatie met bekende speelgoed- en snoepmerken zoals Mc Donalds, Play Doh en Kinder. Volgens onderzoeker Juliet Schor kunnen kinderen de logo’s van zulke merken al vanaf 18 maanden oud herkennen. YouTube-kanalen maken graag gebruik van deze positieve verbinding en laten de merken overheersend naar voren komen in de video’s. Net als bij de bekende tekenfiguren klikken kinderen hier graag op en trekken de merken miljoenen jonge kijkers.

Net als in advertenties worden de producten vaak verheerlijkt in de filmpjes. De (ongezonde) producten komen hierdoor positief onder de aandacht van de kinderen en het is niet ondenkbaar dat ze een vergelijkbaar effect hebben als normale tv-reclames.

De meest verontrustende video’s zijn die met seksuele en gewelddadige thema’s. Zo is een filmpje [dit filmpje is intussen verwijderd – red.] met twee schaars geklede Disneyprinsessen in een zwembad een miljoen keer bekeken en schiet Spiderman in een ander filmpje de Joker neer vanwege drugsbezit. Nadat verontwaardigde ouders alarm sloegen heeft YouTube afgelopen november 150.000 van deze video’s verwijderd maar nog steeds worden er regelmatig nieuwe geüpload.

Een andere maatregel die YouTube tegen de video’s neemt is demonetization. Hierbij worden advertenties verwijderd van video’s met ongeschikte content waardoor de maker er niks meer aan verdient. YouTube houdt echter geen kwaliteitscontrole dus de kinderfilmpjes met ongezonde merken en urenlange compilaties van kinderliedjes en namaak-series worden hierdoor niet meegenomen. Ook is er een YouTube-Kids app ontwikkelt die geschikte video’s voor kinderen verzamelt maar deze is helaas nog niet beschikbaar in Nederland.

Beschermen of ontdekken?

De makers van de kinderfilmpjes hebben veel vrijheid in het maken van de kleuterclickbait. Gelukkig is het wel mogelijk om jonge kinderen af te schermen voor de bedenkelijke filmpjes. Een aantal tips op een rijtje:

• Maak een YouTube-account aan voor het kind of een groep kinderen en zet bij de opties de ‘beperkte modus’ aan. Dit voorkomt dat de kinderen toegang krijgen tot video’s met seksuele, gewelddadige of controversiële inhoud.
• Creëer, wellicht samen met de kinderen, een afspeellijst met geschikte video’s op dit YouTube-account. Mits de kinderen zich beperken tot deze afspeellijst dwalen ze niet meer af naar de donkere krochten van de website.
• Een plugin op de computer die daarbij kan helpen is ‘Remove Recommendations’ voor Google Chrome. Met dit programmaatje is het mogelijk de aanbevolen video’s uit te schakelen waardoor de dubieuze filmpjes alleen nog maar via de zoekbalk te bereiken zijn. Deze plugin is helaas niet beschikbaar voor andere webbrowsers.
• Een andere nuttige plugin is AdBlock. Na het installeren blokkeert dit programma alle advertenties op YouTube en andere websites. De kindervideo’s vol snoepmerken en speelgoed blijven echter wel zichtbaar omdat dit geen officiële reclame is.
• Ook voor de mobiele telefoon en tablets zijn er opties. Met de app YouTuze Player voor Android krijgen kinderen alleen toegang tot YouTube-kanalen die door de volwassen gebruiker is geselecteerd. De app Kids Safe Videoplayer voor de iOS is hier ook toe in staat, en houdt daarnaast een verzameling geschikte kindervideo’s bij die speciaal hiervoor worden geselecteerd.

Kinderen afschermen van YouTube’s schaduwzijde is geen permanente oplossing en uiteindelijk zullen ze het internet ook voor zichzelf moeten ontdekken en uitvinden. Toch is niet verkeerd om peuters en jonge kleuters af te schermen van de omstreden video’s. De mogelijke slechte invloed van de filmpjes liggen op de loer en op deze leeftijd klikken de kinderen ze met veel plezier aan. Pas als kinderen met oefening en tijd meer mediawijs worden zal ook de weerbaarheid voor dergelijke video’s stijgen. Als ouders, opvoeders en mediawijsheid professionals moeten we hen daarbij helpen.