Wist jij dat je meedoet aan het ‘grootste psychologische experiment ooit’? En dat je online op allerlei subtiele manieren verleid wordt om op bepaalde dingen te klikken en bepaalde aankopen te doen? Afgelopen week bezochten we bij Mediawijzer.net samen met onze bloggers de Tegenlicht Meet Up ‘What makes you click?’ over online beïnvloeding. Het doel van de avond: kennismaken met elkaar, inspiratie opdoen én meediscussiëren over dit interessante en actuele onderwerp.  

In de Tegenlicht aflevering die een paar dagen voor de Meet Up uitgezonden werd, zagen we onheilspellende beelden en scenario’s: we worden online niet alleen op alle mogelijke manieren gevolgd, ons gedrag wordt ook nog eens aan alle kanten beïnvloed en gestuurd. We denken veelal dat we autonoom zijn, en niet zo gevoelig voor al die marketing en verleiding. Maar klopt dat wel? Kunnen we die autonomie terugpakken, en hoe dan? Tijdens de compleet volgeboekte Meet Up in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam gingen verschillende experts met elkaar en met het publiek in discussie. Een mooie kans om meer de diepte in te gaan, want tijdens de eerste borrel gaven enkele (natuurlijk heel mediawijze) bloggers aan het weliswaar een hele interessante uitzending te hebben gevonden, maar ook benieuwd te zijn wat dit dan allemaal betekent en wat we als mediawijsheidprofessionals kunnen doén met al deze informatie.

Als de technologie zich steeds verder blijft ontwikkelen, hoe ziet de toekomst er dan uit? https://t.co/WRvyBNs2w2#WhatmakesyouClick pic.twitter.com/YnADKjzNmM

— VPRO Tegenlicht (@VPROTegenlicht) September 27, 2016

Is autonomie een illusie?

Al snel kwam er een belangrijke opmerking uit het expertpanel en uit de zaal: mensen denken vaak dat ze meer controle over hun beslissingen hebben dan daadwerkelijk het geval is, maar dit is vooral heel menselijk en niet per se slecht. Op websites worden bewust strategieën ingezet om jou er meer tijd te laten doorbrengen, maar dat betekent niet dat dit voor jou als gebruiker altijd negatief is. Ook bijvoorbeeld de politiek gebruikt beïnvloedingstechnieken en natuurlijk ben je als webgebruiker niet compleet hulpeloos. Waar het misgaat is wanneer dit soort technieken niet meer in jouw belang gebruikt worden en het internet op een soort verslavende gokmachine begint te lijken. Gelukkig zien we een groeiend bewustzijn en steeds meer aandacht voor bijvoorbeeld mediawijsheid, en ontstaan er ook tegenbewegingen zoals Tristan Harris’ ‘Time well spent’. Een kritische houding en ook ‘gewoon’ een gezond verstand ten opzichte van de online wereld zijn belangrijker dan ooit. Of zoals Jelte Timmer van het Rathenau instituut illustreert: wanneer je bewust wordt van deze technieken zie je ze ineens overal terug (denk eens aan het rode ‘1’-tje bij een nieuw WhatsApp bericht, dan wil je toch gelijk de app openen?), en kun je ze beter plaatsen.

10 redenen waarom je hier toch klikt: https://t.co/ct7mOjHnO9 #tegenlicht

— Lucas Vos (@lucasvos) September 28, 2016

Tips to go

Het is een ingewikkeld onderwerp. Eén avond met discussie is niet voldoende om tot een volledig beeld of oplossing te komen, alleen al door alle verschillende belangen en meningen. Toch is er een aantal dingen dat het publiek na de Meet Up volgens mij mee naar huis kan nemen:

• Bedrijven kunnen meer doen om menselijk gedrag en online gedragsbeïnvloeding te begrijpen en hier betere keuzes in te maken die (ook) in het belang van de consument zijn.
• We begrijpen de werking van beïnvloeding en verleiding nog niet volledig, en dat is niet per se erg. Natuurlijk maken we eigen keuzes, maar de energie daarvoor is beperkt. Als gebruiker heb je de keuze om te bepalen waar je je op een dag druk over maakt. Misschien is het niet zo erg om hier en daar verleid te worden en moeten we dit soms gewoon laten gebeuren. Dit neemt niet weg dat het wel degelijk belangrijk is om je hier bewust van te zijn, zodat je deze beslissingen kunt maken.
• Hoe verschillende mensen verleid worden ligt niet zozeer aan de verschillen tussen deze mensen (ons brein werkt namelijk voor een heel groot gedeelte hetzelfde), wel aan situatie en context. Voel je je blij en heb je iets te vieren? Dan maak je andere keuzes dan wanneer je chagrijnig bent.
• Er valt nog veel verder te discussiëren over verantwoordelijkheid en regulering. Zowel de wetenschap als bedrijven, overheid, ontwerpers en consumenten zouden hun eigen verantwoordelijkheid moeten nemen om jong en oud kritisch en bewust de digitale weg op te sturen en tegenwicht te bieden aan elkaar. Hier is dus ook een belangrijke rol voor mediawijsheid professionals weggelegd.

Ik ben benieuwd: hoe zie jij je rol in een digitale wereld vol verleiding en beïnvloeding? En zie je deze ontwikkelingen als gevaarlijk, of gewoon iets waar we nu eenmaal mee moeten dealen?

Natuurlijk ben ik niet de enige die door de aflevering en Meet Up geïnspireerd raakte. Zo vat Muriel Warners haar bevindingen samen in het artikel ‘Laten we ons verleiden of helpen door technologie?’ en stelt Astrid Poot dat de oplossing misschien wel buíten het digitale domein ligt. Zeker lezen!

Benieuwd wat er nog meer aan bod kwam bij de Tegenlicht Meet Up en wat de reacties op de uitzending waren? Bekijk hier de livestream terug [de video is inmiddels onbeschikbaar – red.] en lees het Twitterverslag.