Een goed begin is het halve werk. Denk eens aan het bakken van een goede pizza: om te zorgen dat je pizza net zo lekker is als die van een kok in Italië, moet je wel eerst op zoek gaan naar een recept en naar de ingrediënten:  de kruiden, groenten, kaas, salami, misschien ook nog gist en bloem voor het deeg… het voorwerk is heel belangrijk. Zo is het ook met het (online) zoeken naar informatie. Op de goede manier zoeken loont echt. Hieronder wat tips.

Illustratie: Roeland Smeets

Google zoektips

Bij het zoeken kan het gaan om een simpel feit (‘Hoe laat vertrekt mijn trein?’) of een meer ingewikkelde vraag (‘Warmt de aarde echt op?’). Stel dat je informatie zoekt over iets dat je nog niet weet of waarvan je vindt dat je er nog niet genoeg over weet en waarover wellicht verschillende meningen bestaan. Hoe ga je dan te werk? Twee tips:

• Bedenk eerst goed wat je zoekt, formuleer dat in één zin en haal er de belangrijkste zelfstandige naamwoorden uit.
• Probeer daar synoniemen of ongewone omschrijvingen voor te bedenken en probeer veel gebruikte woorden te vermijden. Veel gebruikte – algemene – zoekwoorden hebben namelijk het nadeel dat ze je enorm veel resultaten opleveren, veel te veel om allemaal na te lopen. Specifieke zoekwoorden leveren minder resultaten op, maar wellicht ook meer relevante.

Overigens is het goed om altijd zelf na te gaan of iets een feit of een mening is, immers: het een wordt nogal eens als het ander gepresenteerd. Voor meer praktische zoektips wend je je tot de bekende website de Voelspriet, opgezet door zoekdeskundige Henk van Ess.

Een zoekactie is subjectief

Met het juiste zoekwoord ben je er nog niet. Volgens de informatici Maarten de Rijke en David Graus is het zo dat een zoekactie op bijvoorbeeld Google per definitie subjectief is en aangepast is aan jezelf, want: “met objectieve, neutrale algoritmen zouden we niets meer kunnen vinden. Zie Google als een gepersonaliseerde informatie-tussenpersoon. En net als bij traditionele tussenpersonen doe je er verstandig aan om een tweede of derde mening te vragen als het er werkelijk toe doet”. Lees het hele artikel hier.

Waarom is het zo belangrijk bewust te zijn van subjectiviteit? Je kunt makkelijk het idee krijgen dat zoeken en vinden met Google net zoiets is als het trekken van een kroket uit de automaat bij de FEBO: je weet wat je gaat krijgen en wat je krijgt staat verder niet ter discussie. Ik heb vaak te maken met brugklassers die zo denken, ze zijn dan ook diep onder de indruk als ze zien dat klasgenoten in staat zijn andere en soms betere zoekresultaten te krijgen dan zij.

Zet je netwerk in

Een enorme beperking bij digitaal zoeken is dat het heel moeilijk is erachter te komen of je wel alle noodzakelijke aspecten van je onderwerp te pakken hebt. Vandaar dat het belangrijk is – als je denkt wat goede bruikbare bronnen bij elkaar geharkt te hebben –  dat je die voorlegt aan iemand die je vertrouwt en die deskundig is: bijvoorbeeld een leraar, een betrouwbaar familielid of wellicht een andere deskundige. Door met zulke mensen te praten kun je erachter komen welke informatie je echt nodig hebt of wat je misschien nog mist. En als je vragen hebt over je onderwerp, heb je iemand om mee te overleggen.

Geloofwaardigheid in de wereld van sociale media

Een leugen kan al halverwege de wereld zijn terwijl de waarheid haar schoenen aantrekt. – Mark Twain

Er is zoveel informatie voorhanden op sociale media, dat het heel verleidelijk is om te denken: ‘het zal allemaal wel’ en dan te vervallen in een vooroordeel modus. Voor iedere mening valt wel bevestiging te vinden. Een dictator die met zijn tijd meegaat hoeft nauwelijks meer censuur te plegen. Hij hoeft alleen maar zoveel versies van een bepaalde nieuwswaardige gebeurtenis in omloop te laten brengen dat de meeste mensen denken: het zal wel. Hier lees je hoe je beter om kan gaan met nepnieuws op internet.

Mogelijke nadelen van het gebruik van sociale media bij informatievoorziening:

• We gaan niet meer zo gauw op onderzoek uit, sinds de antwoorden zo makkelijk en snel op tafel komen te liggen.
• Je zal er niet gauw een langere tekst uitgebreid gaan lezen.
• Er is geen of weinig waardering voor het onderscheid in bronnen.
• Er is een grotere kans om je eigen vooroordeel bevestigd te zien, terwijl je informatie zoekt.
• Er is een grote kans op een verminderd gevoel voor de achtergrond en geschiedenis van onderwerpen.
• Er is sprake van een groot aantal nieuwsberichten dat in feite bij de sensatiepers thuishoort. Onderzoek door Kahneman en Tversky laat zien dat mensen niet goed in staat zijn informatie te negeren die niet relevant voor hen is.

Hoe het “geloven” te bestrijden

Het geloven is weer helemaal terug, misschien niet in de kerk, maar wel online. Onder ouders die geloven dat er een verband bestaat tussen vaccinatie en autisme is de woede groot als ze geconfronteerd worden met harde gegevens die tegen dat geloof ingaan. Stel: een jongere hoort steeds weer van zijn of haar ouders of andere volwassenen dat vaccinatie onzin is, of dat ons parlement en onze rechters nep zijn of dat de holocaust niet heeft plaatsgevonden of overdreven wordt. In zo’n geval heeft een jongere giftige informatie toegediend gekregen en is het de taak – zelfs de verantwoordelijkheid – van ons onderwijs, de school waar we werken om te “ontgiften”.

Een debat kan in zo’n geval een effectief middel zijn om jongeren zich te laten realiseren welke uitgangspunten ze hanteren. Want in een debat zullen die verdedigd moeten worden tegenover  klasgenoten die wellicht heel andere standpunten innemen. Steeds duidelijker wordt het dat leerlingen eerder geneigd zijn te leren van elkaar en dat ze houden van debatteren.

Conclusie

Kritisch denken betekent: de dingen niet voor lief nemen, constant vragen stellen en een onderwerp van zoveel mogelijk kanten belichten. En ook: geïnteresseerd zijn in meningen van anderen en hen vragen hoe zij aan die meningen komen. Dus ga wat minder voor kant-en-klare kroketten, maar voor het recept, de kruiden, groenten en de rest omdat dat steeds weer nieuwe en soms spannende resultaten oplevert… verras jezelf.

Een belangrijke bron voor dit blogartikel is “Find it fast” van Robert Berkman.

» Bekijk hier alle delen in de serie ‘Wegwijs in Informatie’