Hoe maak je ‘kindwijze journalistiek’?

Om journalisten te ondersteunen bij bereiken van een jonge doelgroep, ontwikkelde het Vlaamse project NieuwsWijsNeuzen ‘De Kindwijzer: een leidraad voor kinderwijze journalistiek’. Een broodnodig document, betoogt projectleider Simon Truwant van het Kenniscentrum Kinderrechten. Maar hoe maak je journalisten kindwijs?

Kinderen en jongeren worden gezien als een gemakkelijke prooi voor nepnieuws en desinformatie. Hun kritische vermogens zijn immers nog niet volledig ontwikkeld en ze beschikken over minder betrouwbare kennis over de wereld om op terug te vallen. Dit probleem wordt doorgaans benaderd als een ontwikkelingspsychologische kwestie die moet worden aangepakt met pedagogische middelen. Maar desinformatie vormt ook een inbreuk op meerdere kinderrechten.

Volgens Artikel 17 van het Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties hebben alle kinderen een recht op informatie. Meer specifiek moeten overheden massamedia stimuleren om nieuws te brengen uit diverse (inter)nationale bronnen die bijdragen aan de fysieke, mentale en sociale welzijn van kinderen en jongeren.

Kwalitatief informeren is dus geen gunst die we al dan niet kunnen verlenen aan kinderen. Het is een internationaal erkende juridische plicht ten aanzien van alle jonge burgers.

Bovendien is dergelijke informatie een voorwaarde voor kinderen en jongeren om ten volle te kunnen genieten van heel wat andere rechten. Onder andere het recht op onderwijs, gezondheid, vrijetijdsbeleving en vrije meningsuiting veronderstellen dat zij voldoende geïnformeerd zijn om kwalitatieve keuzes te kunnen maken.

Nepnieuws en desinformatie zetten kinderrechten onder druk

Deze kinderrechten staan echter stevig onder druk door het probleem van nepnieuws en desinformatie. Enerzijds kan nepnieuws erg schadelijke gevolgen hebben voor de gezondheid van kinderen (denk aan berichten over afslankmiddelen), de volksgezondheid (over vaccins), het klimaat en mensenrechten (over oorlog of migratie). Veel nepnieuws verspreidt bovendien discriminerende of zelfs opruiende boodschappen, wat strijdig is met het recht op non-discriminatie.

Anderzijds viseert desinformatie ook vaak de boodschappers van informatie die (overwegend) wél betrouwbaar is. Dit horen we in uitspraken over ‘activistische wetenschappers’, ‘wereldvreemde rechters’ en de ‘corrupte regimepers’. Soms probeert men zelfs ‘dé wetenschap’, ‘hét gerecht’ en ‘dé mainstreammedia’ – cruciale pijlers van de democratische rechtsstaat – in diskrediet te brengen. Wanneer men hierin slaagt, is er niemand meer om berichten te checken en krijgt nepnieuws helemaal vrij spel.

Ongeïnformeerde burgers

Door de bronnen van informatie als onbetrouwbaar voor te stellen, zullen kinderen en jongeren op den duur aan alle informatie beginnen te twijfelen. Zo worden ze ofwel nieuwsmijders, ofwel geloven ze enkel nog de berichten die hen leuk of voordelig lijken. In beide gevallen worden ze ongeïnformeerde burgers en is hun recht op informatie structureel geschaad.

Kindwijzer vol aanbevelingen

In het licht van deze dreiging ontwikkelden het Vlaamse Kenniscentrum Kinderrechten en de Vlaamse Vereniging van Journalisten ‘De Kindwijzer: een leidraad voor kindwijze journalistiek’.

De Kindwijzer doet 20 aanbevelingen aan journalisten en nieuwsredacties, aan de hand van zes principes van kindwijze journalistiek. Die principes garanderen dat kinderen en jongeren op een gepaste en respectvolle manier worden geïnformeerd én bevorderen op een fundamenteler niveau hun vertrouwen in journalistieke media.

Toegankelijke berichtgeving

Het recht op informatie kan enkel gerealiseerd worden wanneer deze informatie vrij en vlot toegankelijk is. Kindwijze journalistiek houdt daarom rekening met de fysieke, culturele en sociale verschillen tussen de leden van hun jonge publiek. Ze bedient iedereen gelijkwaardig. Door zelf toegang te vinden bij de leefwereld van een jong nieuwspubliek, kunnen journalisten een aanknopingspunt bieden in het midden van de grote ongeordende hoeveelheden informatie. Ook tonen ze voeling met hun bezorgdheden. Desinformatie groeit immers bij deze information overload en bij dit gebrek aan connectie met de media.

Begrijpelijke berichtgeving

Het recht op informatie vereist dat de beschikbare informatie voldoende begrijpelijk is voor het doelpubliek. Kindwijze journalisten houden daarom rekening met verschillen in leeftijd, talige ontwikkeling en behoeften, neurodiversiteit. Ze bedienen op deze vlakken alle kinderen en jongeren gelijkwaardig. Begrijpelijke, inspirerende en transparante berichtgeving biedt bovendien een aantrekkelijk alternatief voor flitsende desinformatie.

Beschermende berichtgeving

De aangeboden informatie moet op een gezonde manier verwerkt kunnen worden. Traumatiserende informatie of informatie-overdaad kunnen daarentegen leiden tot fysieke en emotionele overprikkeling, verslaving aan nieuwsconsumptie of net nieuwsmoeheid. Kindwijze journalisten vermijden geen relevante onderwerpen, maar gaan wel zorgzaam om met de hoeveelheid, het tempo en de toon van hun berichtgeving.

Stimulerende berichtgeving

Journalistiek die (wereld)burgerschap, geloof in mensenrechten en vertrouwen in maatschappelijke instellingen aanwakkert, bevordert actief burgerschap. Het biedt tegelijkertijd tegengewicht tegen polariserende en ontmoedigende desinformatie.

Participatieve berichtgeving

Kindwijze journalisten stimuleren het kinderrecht op participatie door kinderen en jongeren te betrekken bij de vormgeving van hun nieuwsaanbod. Actieve deelname aan de ontwikkeling van journalistieke berichtgeving is bovendien een efficiënte manier om hen te leren kwalitatief nieuws van nepnieuws onderscheiden én om hun vertrouwen in nieuwsmedia te versterken.

Bijzondere aandacht voor desinformatie

Zowel de bescherming als activering van kinderen en jongeren vereisen dat journalisten specifieke aandacht schenken aan het bestrijden van desinformatie. Dit omvat het weren van haatzaaiende boodschappen, het duiden van misleidende berichten en het demonstreren hoe men zelf kan factchecken.

‘Integreer deze principes’

NieuwsWijsNeuzen roept journalisten, redacties en mediahuizen op om deze principes te integreren in hun dagelijkse werking. Daarmee erkennen ze de rechten van kinderen en jongeren en kunnen ze de interesse en het vertrouwen winnen van een nieuwe generatie nieuwsgebruikers.

Kinderen hebben recht op informatie, maar hoe maak je ‘kindwijze journalistiek’?