Verslag – Netwerksessie: Gezonde schermtijd draait om balans

Door: Netwerk Mediawijsheid

Nederlands netwerk voor mediawijsheid

Website: https://netwerkmediawijsheid.nl

vrijdag 13 november 2020

Hoe stimuleren we gezonde schermtijd bij kinderen én volwassenen? Deze vraag stond centraal in een digitale netwerksessie georganiseerd door Netwerk Mediawijsheid op 4 november 2020, vlak voor de Week van de Mediawijsheid die draaide om media & gezondheid. Freek Zwanenberg (Bureau Jeugd & Media) ging in gesprek met voormalig jeugdarts Noor Landsmeer, GGZ-therapeut Monique Hendriks en Tony van Rooij van het Trimbos-instituut. De conclusie? Gezonde schermtijd draait om balans.

» Liever terugkijken? Op YouTube vind je een afspeellijst met opnames van de verschillende programma-onderdelen

Inventarisatie onder de deelnemers van de netwerksessie

Noor Landsmeer kwam als kinderarts in aanraking met kinderen met gezondheidsproblemen door overmatig schermgebruik. “Beeldschermen hebben invloed op de gezondheid en ontwikkeling van jeugd en jongeren”.

Noor somt op: “Overgewicht en obesitas nemen toe. Dat komt natuurlijk niet alléén door zitten en hangen achter schermen, voeding is bijvoorbeeld ook van invloed. De ogen lijden onder overmatig schermgebruik: myopie neemt toe. Kinderen worden bijziend, waardoor het beeld in de verte wazig wordt. Daarnaast gaat de motorische ontwikkeling achteruit omdat kinderen minder bewegen en buitenspelen. Hinkelen, springen; kinderen kunnen het drie keer minder goed dan in 1990. Daardoor ontstaan er ook problemen in het steun- en bewegingsapparaat. Zoals nek- en rugklachten, omdat de botopbouw vermindert. En dan is er nog de invloed van beeldschermen op de slaap. Je maakt niet voldoende melatonine aan als je veel en tot laat tijd achter een scherm doorbrengt.”

Digitaal snacken

Balans is nodig nu beeldschermen niet meer weg te denken zijn uit ons dagelijks leven. Gelukkig wijst het Iene Miene Media-onderzoek 2020 erop dat mediagebruik vooral spelen binnenshuis verdringt, niet het buitenspelen, laat Peter Nikken (specialist op het gebied van jeugd, media en mediaopvoeding bij het NJi) via de chatfunctie weten.

Remco Pijpers, strategisch adviseur digitale geletterdheid bij Kennisnet, vult aan: “In Nederland ligt de nadruk te veel op schermspijt en schermschuld. Gezond schermgebruik gaat niet alleen over tijd en hoe het elke keer weer mislukt het binnen de perken te houden. Maak ouders duidelijk wat onder kwaliteit kan worden verstaan. Maak bijvoorbeeld onderscheid tussen ‘benutten’ en ‘digitaal snacken’. Leer dat eerst in te zien. Zo oefen je ‘aandacht’. Gewenst resultaat: dat je sneller aanvoelt wanneer je een scherm los moet laten, zowel bij het benutten als het snacken. Die oefening, daar draait het om.”

Meer aandacht voor bewustwording is ook waar Noor voor pleit: “Leg oudere kinderen bijvoorbeeld uit wat schermtijd met het lijf doet, zodat ze leren bewuste keuzes te maken. En de omgeving van het kind is belangrijk. Op school moet er aandacht voor zijn, zorg dat artsen in een consult vragen naar de schermtijd van het kind, maar je kunt ook denken aan aantrekkelijke speeltuinen om kinderen van het scherm weg te houden.”

Het gaat er bovendien om wat je met de schermtijd doet. Dat moet ook onderdeel zijn van het gesprek, vinden aanwezigen van de sessie. Schermtijd is immers ook communiceren met vrienden, schoolwerk maken, lezen en knutselen. “Het lijkt mij heel belangrijk niet alle schermtijd over een kam te scheren”, geeft Marijke de Valck daarom aan in de chat. “Het maakt nogal uit wat je kijkt. Er is enorm veel verrijkend en verdiepend mediamateriaal in Nederland. Zo kan schermtijd (mits onderdeel van een gezonde leefstijl) een positief onderdeel van de opvoeding zijn.”

Videobellen: onnatuurlijk voor ons brein

Het intermezzo van theatermaker Reinier Demeijer, waarin de aanwezigen in een kleine meditatie worden meegenomen, is een mooi bruggetje naar de volgende spreker: Monique Hendriks. De orthopedagoog werkt in een GGZ-instelling met mensen met autisme, en schreef onlangs een artikel over overprikkeling door videobellen. “Er is meer aan de hand dan vermoeid raken door ‘te veel’ videogesprekken”, stelt ze. “Het is eigenlijk vrij onnatuurlijk voor ons brein om via beeldschermen sociale interactie te hebben.”

“Ons brein is zo ingericht om zich alleen te focussen op wat van belang is. Alle informatie die binnenkomt verwerken, is onmogelijk. Daar hebben mensen met autisme last van; zij kunnen niet filteren en raken zo overspoeld.” Haar werk met mensen met autisme liet haar inzien waarom mensen videocalls anders ervaren dan offline interactie: we verwerken de informatie anders. “In normale gesprekken of bijeenkomsten voelen we intuïtief onze gesprekspartners aan. Als we iemand zien gapen bijvoorbeeld, weten we dat ons verhaal niet interessant is. Bovendien zien we bij videobellen ook ons eigen gezicht continu in beeld. Als je ‘normaal’ met iemand praat, let je niet constant op hoe je er zelf bij zit. Tot slot kijk je elkaar tijdens een videocall voortdurend aan, terwijl je in offline gesprekken regelmatig wegkijkt.”

Het brein maakt dus continu overuren omdat er andere én meer informatie binnenkomt om te verwerken. “Zoals we nu bezig zijn, lijkt op hoe mensen met autisme informatie verwerken. Een andere informatieverwerking door je brein, heeft invloed op je stresssysteem. Het zorgt voor vermoeidheid, meer spanning.”

De tips van Monique zijn even simpel als effectief: “Schakel de mogelijkheid in om je eigen beeld niet te hoeven zien. Dit geeft veel meer rust. Ga om die reden ook niet multitasken achter de computer. Dit is alleen maar meer informatie om te verwerken. En ook belangrijk voor alert en effectief videobellen: sta regelmatig op, loop een rondje, ga naar buiten.”

Voor een gezonde week: het Digitale Balans Model

Wanneer is veel, te veel? Die vraag is belangrijk als het gaat om gezond schermgebruik, vindt de laatste spreker van deze sessie, Tony van Rooij van het Trimbos-instituut. “Ouders vinden hun gamende kind al snel verslaafd, terwijl ze zelf in die tijd naar Heel Holland Bakt kijken.” Tony is daarom op zoek gegaan naar een manier om een beter antwoord te kunnen formuleren op gezonde schermtijd. Het resultaat is het nieuwe Digitale Balans Model dat het Trimbos-instituut samen met Netwerk Mediawijsheid heeft ontwikkeld en dat tijdens de Week van de Mediawijsheid is geïntroduceerd.

De tijdsbesteding op een dag kun je indelen in drie onderdelen: slapen, zitten of lichamelijk actief zijn, schetst Tony. “Hoeveel we moeten slapen om gezond te blijven, is bekend. Er zijn duidelijke adviezen voor per leeftijd. Dat geldt ook voor beweging. En in het verlengde daarvan zijn professionals het erover eens dat veel zitten en schermgebruik de gezondheid verstoren. Terwijl via schermen ook behoeften worden vervuld die juist belangrijk zijn voor een goede gezondheid.”

Uit onderzoek van het Trimbos-instituut en Netwerk Mediawijsheid onder Nederlandse jongvolwassenen blijkt dat we veel zitten. “In de uren dat we wakker zijn, zitten we voor studie en werk achter een scherm, maar dat doen we ook voor vermaak. We gamen, netflixen, kijken tv… zittend. De meerderheid wéét ook dat ze te veel achter een scherm zitten, maar ze ontkomen er eigenlijk niet aan”, legt Tony uit: “Sociale contacten, verbinding maken met vrienden en familie, ontspanning en een momentje voor jezelf: het gaat allemaal via het scherm.”

Het gaat dus om balans te vinden tussen:

  • tijd voor jezelf en tijd voor verbinding om sociaal gezond te blijven;
  • ontspanning en inspanning voor je mentale gezondheid;
  • beweging, stilzitten en slapen om lichamelijk gezond te zijn.

“Dat is het gezonde totaalplaatje waar het over moet gaan, en waar mensen hun eigen keuzes in moeten maken. Het Digitale Balans Model geeft een kader, om bijvoorbeeld naar je week te kijken: is mijn week in balans? Is mijn week gezond?”

Reacties van deelnemers aan het eind van de sessie

Tips

In de netwerksessie kwamen verschillende tips naar voren. Hieronder vind je ze nog eens op een rij.

Hoe stimuleren we gezonde schermtijd bij kinderen (en volwassenen)?

De afsluitende vraag van de sessie leverde een veelvoud aan antwoorden. Een selectie:

  • Geef het goede voorbeeld
  • Weet wat je kind doet, als eerste
  • Bewustwording
    • samen afspraken maken over schermtijd
    • goed uitleggen waarom regels nodig zijn
    • consistent zijn
    • afspreken dat kinderen altijd eerst toestemming vragen voor schermgebruik en samen bepalen ja/nee en welke inhoud
    • gebruik de haakjes uit de actualiteit om het gesprek aan te gaan
    • begrijpen wat de bedrijven achter de producten willen en zo het vermaak bewust kiezen
  • Afwisseling
    • gewoontes aan/afleren
    • samen online en offline activiteiten doen
    • leuke alternatieven (blijven) aanbieden: sport stimuleren, samen wandelen
    • boots online games offline na
  • Doe samen leuke dingen met je kinderen in plaats van dat ze zichzelf steeds zelf moeten vermaken
    • wees niet bang om kinderen zich te laten vervelen
  • Meer media produceren en minder consumeren
  • Stimuleer vriendschappen met offline ontmoetingen
  • (Social media)bedrijven aanpakken met wetgeving en beleid als ze ongezond gedrag uitlokken
  • Voorlichting aan ouders: niet belerend, maar informerend over bijvoorbeeld de fysieke gevolgen
  • Artsen en andere professionals beter opleiden op dit thema
  • Zorg dat kinderen voldoende speelruimte buiten hebben, gemeente jeugdbeleid
  • Bij online onderwijs juist offline activiteiten organiseren
  • Creatievere werkvormen voor educatie
  • Bakje om allemaal mobiel in te leggen voor offline momenten
  • Voorlichting en goede content

Informatie over lesgeven op afstand:

Informatie over prikkels:

Laat een reactie achter

Vul je e-mailadres in om op de hoogte te blijven van reacties (je e-mailadres wordt niet gepubliceerd).

Reacties worden eerst goedgekeurd door de redactie.