De discussie over smartphones in de klas staat dit schooljaar centraal, nu in Frankrijk een wet is aangenomen waarmee het smartphonegebruik in het onderwijs aan banden wordt gelegd. Effectief is zo’n maatregel wel, als je nagaat dat de afleiding van de smartphone zorgt voor verlies van tijd en focus. Tijdens de Week van de Mediawijsheid, afgelopen november, stond ik stil bij de vraag of het wenselijk is om 24/7 online (lees: bereikbaar) te zijn. Eigenlijk is dit een vraag die we vaker zouden mogen stellen aan de jongeren. Ze weten prima te vertellen of zij bijvoorbeeld verslaafd zijn wanneer de vraag wordt gesteld. Maar het gesprek voeren… dat gebeurt niet altijd.

Een jaar geleden waren veel ouders boos. Boos op de techbedrijven in Silicon Valley omdat zij geen maatregelen hebben genomen en de kinderen nu verslaafd zijn. Ook ex-medewerkers van deze bedrijven hebben openbaar schuld bekend. Zij hebben meegewerkt aan de algoritmes op de platformen die gemaakt zijn om de aandacht van de gebruiker zo lang mogelijk vast te houden. Ze zorgen dat wij hooked raken. Dat komt door verschillende (psychologische) elementen die aan de apps worden toegevoegd, waarvan gamification er slechts één is. Facebook ligt behoorlijk onder vuur na diverse schandalen en zorgwekkende vernieuwingen. Dat is hen ook duur komen te staan met het verlies (lees: uitschrijving) van een half miljoen Nederlandse gebruikers.

FOMO of automatisme?

Tegelijkertijd is de smartphone een verlengstuk van ons zijn en kunnen. Het is een agenda, encyclopedie/zoekmachine, rekenmachine, wekker; er zijn aardig wat functionaliteiten die ons leven er makkelijker op maken. Dus hoe realistisch is het dat wij deze functionaliteiten de rug toekeren? Van jong tot oud maken wij er gebruik van. Maar waarom?

Bij sommigen begint het al ’s ochtends vroeg, persoonlijk maak ik mij daar ook schuldig aan. Het eerste wat we doen is kijken of we meldingen hebben ontvangen en wat het onderwerp is van de dag, hoeveel graden het buiten is, et cetera. Is het FOMO (fear of missing out) of is het een automatisme? Het vertoonde gedrag is een signaal van iets wat dieper ligt. Er is een behoefte die vervuld wordt, of meerdere, en voor iedereen zijn die net weer anders.

Zo ontstaat een gewoonte

Charles Duhigg schreef een boek over het ontwikkelen van (nieuwe) gewoonten. Gedrag wordt op gang gebracht door een (natuurlijke) trigger/drang. Het gedrag wordt in gang gezet en na de uitvoering krijgen we er een prettig gevoel bij. Een vorm van bevrediging (beloning) ontstaat waardoor wij het gedrag elke keer herhalen als de trigger zich voordoet, omdat we weten dat wij ons er prettig bij zullen voelen.

De methode ‘Hooked’, die is ontwikkeld door Nir Eyal, is een opvolging van werk van Duhigg. Eyal heeft het uitgebreid en er nog een component aan toegevoegd. Eyal maakt duidelijk dat een trigger intern maar ook extern kan ontstaan op basis waarvan bepaald gedrag vertoond wordt. Het gedrag, de actie zorgt dat er een beloning tot stand komt als gevolg van de actie. Het model houdt rekening met de behoefte als oorzaak voor het in gang zetten van de actie. Door juist op de behoefte in te spelen, wordt er een gewenst gedrag geprogrammeerd bij de gebruiker met als doel dat de gebruiker ‘hooked’ (aangehaakt) is en blijft.

Dit is één kant van de medaille. De andere kant heeft betrekking op motivatie en moeilijkheidsgraad. Door gebrek aan motivatie, zowel intrinsiek als extrinsiek, is bij het maken van bijvoorbeeld een opdracht de kans aanwezig dat wij sneller de aandacht naar iets anders verschuiven. De combinatie met de hoge moeilijkheidsgraad van de opdracht vergroot de kans dat dit ook daadwerkelijk gebeurt. Waar de aandacht naar verschuift? Onder andere de smartphone!

Train je brein

Tijdverspilling is iets waar we achteraf een beetje spijt van krijgen. Een manier om tijdverspilling te minimaliseren en de motivatie op gang te brengen, is door (grote) opdrachten te verdelen in (kleinere) deeltaken. Deskundigen zeggen het al langer, maar wat wij ook vaker in de media lezen is dat de aandacht en het concentratievermogen niet oneindig zijn. Het is een schaarste die je moet zien te trainen. Een techniek die wij toepassen in onder andere de app Mattie, maar die ook zonder de app gebruikt kan worden in het dagelijks leven is de Pomodoro techniek. [De Mattie-app kan niet meer gedownload worden-red.]

Volgens de Pomodoro techniek, genoemd naar het tomaatje, duurt de concentratiespanne ergens tussen de 15 en 45 minuten. De gemiddelde spanne is 25 minuten. Je zou dus de deeltaken moeten formuleren die gemiddeld 25 minuten duren zodat je daarna tevreden kunt zeggen dat je het af hebt, “Yes!”. Heb je de opdracht niet af en meer tijd nodig? Neem dan een pauze van 5 tot 10 minuten om daarna weer je aandacht te kunnen vestigen op de taak. Tijdens de pauze kun je de smartphone erbij te pakken voor (gecontroleerde) afleiding. Maar dan moet je dus wel een timer hebben die je laat weten dat de pauze om is.

Na de ontvangen kritiek hebben zowel Apple als Google een maatregel ingebouwd om bewustwording te stimuleren middels de registratie van de schermtijd. Dit hebben ze uitgebreid met een tool voor ouders waarmee een tijdslimiet per app ingesteld kan worden. In iOS 12 is sinds de update de app ‘Schermtijd’ beschikbaar. In de Google Play Store kun je met een Android 9.0 apparaat de app ‘Digital wellbeing’ downloaden. Op basis van inzichten kan er een gesprek gevoerd worden tussen ouder/verzorger en kind rondom het smartphonegebruik. Een gesprek waarbij het kind de gelegenheid krijgt om kritisch te zijn op zijn/haar eigen gedrag door de vragen die worden gesteld.

Eigenlijk is de smartphone dus niet het probleem, maar ons brein en de manieren waarop het gestuurd wordt door de handige trucjes in technologie. De smartphone verbannen hoeft dus niet. Wel kun je je brein trainen en op jouw beurt trucjes gebruiken om de baas te blijven over je smartphonegebruik.